ESKİ TÜRKÇEDEN GÜNÜMÜZE KAKI- FİİLİ VE TÜREVLERİ

Yıl 2022, Sayı: 11, 299 - 312, 21.06.2022

Savaş Şahin

Öz

Türkçenin tarihi devirlerinden başlayarak günümüze kadar gelen kelimelerin anlam ve şekil bakımından karşılaştırılması Türkçenin hem zenginliğini ortaya koymak hem de dille ilgili çözülememiş bazı problemleri aydınlatmak bakımından önemlidir. Eski Türkçeden başlayarak Türk dilinin farklı dönemlerinde yaşamış, çeşitli eklerle genişletilerek şekil ve anlam bakımından kısmen ya da tamamen değişime uğramış hatta günümüz Çağdaş Türk lehçelerinde de yaşayan kelimeler Türkçenin ne kadar işlek ve canlı bir dil olduğunun göstergesidir. Eski Türkçeden günümüze kadar ulaşan kakı- fiili ve türevleri de Esi Türkçeden günümüze kadar ulaşmış, çeşitli eklerle genişletilerek varlığını korumuş, hatta günümüzde de ağızlar da yaşatılmaktadır. İnsanın temel duygularından biri olan ve psikolojik durum fiillerinden olumsuz bir duygulardan birinin ifadesi olan öfke ifade eden kelime, kelime grupları Eski ve çağdaş Türk dillerinde sayıca fazladır. Kakı- fiili de dilbilimciler tarafından mental fiil olarak ele alınmış ve bir duygu fiili olarak gösterilmiştir. Bu çalışmada kakı- fiilinin Eski Türkçeden günümüze ses, anlam ve şekil değişiklikleri gösterilmeye çalışılmıştır. Kakı- fiilinin ve türevlerinin günümüzde de yaşadığı gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kakı- fiili, kakımak, öfkenin söz varlığı, duygu fiilleri, öfke fiilleri

FROM OLD TURKISH TO THE PRESENT KAKI- VERB AND ITS DERIVATIVES

Öz

The comparison of the words that have come from the historical periods of Turkish until today in terms of meaning and form is important in terms of both revealing the richness of Turkish and illuminating some unsolved problems related to the language. The words that have lived in different periods of the Turkish language starting from Old Turkish, have been expanded with various affixes and partially or completely changed in terms of shape and meaning, and even living in today's Contemporary Turkish dialects are an indicator of how busy and lively Turkish is. The verb kakı- and its derivatives, which have survived from Old Turkish, have survived from Esi Turkish to the present day, have been expanded with various suffixes, and even dialects are kept alive today. Words and word groups expressing anger, which is one of the basic emotions of human beings and which is an expression of one of the negative emotions from psychological state verbs, are numerous in ancient and modern Turkish languages. The verb kakı- has also been taken as a mental verb by linguists and shown as an emotional verb. In this study, the sound, meaning and form changes of the verb kakı- from Old Turkish to the present were tried to be shown. It will be tried to show that the verb kakı- and its derivatives are still alive today.

Anahtar Kelimeler

Kakı verb, kakımak, the words of the anger, emotions verb

Kaynakça

• Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. İstanbul:MEB Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur IV. Kitap Karşılaştırmalı Metin Yayını. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Babaniyazov, A., Bayniyazov, C. (2007), Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi Sözlüğü. (Ed. Kenan Koç), Almatı.
• Budak, S. (2003). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London:Oxford University Press.
• Cin, A. (2011). Türk Edebiyatında İlk Yusuf ve Züleyhâ Hikâyesi. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, A. (2012). Süheyl ü Nev-Bahâr, Konya:Eğitim Yayınevi.
• Cin, A., Genç S. (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nün Ters Dizimi.Şule Yayınları.
• Derleme Sözlüğü (Komisyon) (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, VIII. Cilt. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Erbay, Fatih (2008). W. Radloff’un “Oput Slovarya Tyurskih Nareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi. Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı.
• Erbay, F. (2012). W. Radloff’un Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Palet Yayınları.
• Ergin M. (1997). Dede Korkut Kitabı (İndeks-Gramer). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erol, H. A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları. III. C., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Grönbech K. (1992). Kuman Lehçesi Sözlüğü, Codeks Cumanicus’un Sözlük Dizini. (Çev. Kemal Aytaç), Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hamzayev, M. YA. (1962). Türkmen Diliniŋ Sözlügi. Aşgabat: Turkmen SSR Ilımlar Akademiyası Neşiryatı. Kıyasowa, G., Geldimıradow, A., Durdıyew, H. (2016), Türkmen Diliniŋ Düşündirişli Sözlügi, Cilt I,II. Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı.
• Kúnos, D. (1902). Şeyh Suleyman Efendi's Çagatay-Osmanisches Wörterbuch. Mit Unterstützung der Ungarischen Akademie der Wissenschaften, Budapest.
• Mukayeva Aida (2012). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügi. Yüksek Lisans Tezi:Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi.
• Necip, E. N. (2013). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev.: İlkil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yaynları.
• Özyetgin, M. (2001). Kitâbu’-l İdrâk li Lisâni’l-Etrâk Fiil: Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi. Ankara: Köksav.
• Paçacıoğlu, B. (2006). VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Radloff, W. (1899). Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy (Versuch eines Wörterbuches der Türk Dialekte). S. Petersburg.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe Metinlerden Örnekle Mental Fiil Teorisi. Konya: Palet Yayınları.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü (Komisyon) (2009). IV. Cilt, K-N, Ankara: TDK Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi, Gramer-Metin-Sözlük. Ankara: Enderun Kitabevi.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin Talat, Ölmez Mehmet, Ceylan Emine, Ölmez Zuhal, Eker Süer (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
• Toparlı R., Çöğenli M. S., Yanık Nevzat H. (1999), El Kavanînü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı R., Vural H., Kanatlı R., (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tulum, Mertol (2013). Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, Ş., Özcan T. (2018). Örnekleriyle Emirdağ Ağzı. Ankara:Öz Baran Ofset.
• Yelten M. (1998). Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (Giriş, İnceleme, Metin, Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YILDIZ, Hüseyin (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller, Gazi Üniversitesi. Doktora Tezi: Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı.
• Yusupova, N. (2018). Türkçe-Özbekçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüce, Nuri (1988). Mukaddimetü’l-Edeb, Giriş-Dil Özellikleri, Metin-İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zülfikar, H. (2014). Kullanım Dışında Kalmış Türkçe Fiiller. Türk Dili, 2014(3), s.14-20.