KAZAK TÜRKOLOG RABİĞA SIZDIKOVA VE KAZAK EDEBİ DİLİNİN TARİHİ ADLI ESERİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 26, 125 - 140, 30.12.2023

Nazim Doğruer , Metin Demirci

https://doi.org/10.31455/asya.1372484

Öz

Türk dilinin zengin geçmişini barındıran ve yaşatan Kazak Türkçesi ve edebiyatı, Türk dilinin önem taşıyan kollarından biridir. Bu sebeple, Kazak Türkçesinin hem dil hem de edebî gelişim ve değişim yolculuğunu izlemek ve yorumlamak Türklük bilimi açısından elzemdir. Bu amaçla son dönem Kazakistan Türkolojisinin en önemli ismi ve “Kazak dilinin bilge anası” olarak kabul edilen Rabiğa Sızdıkova ve onun Kazak Edebî Dilinin Tarihi (15-19. Asırlar) adlı çalışması tanıtılmıştır. Rabiğa Sızdıkova, Kazak Türkolojisinin millî temellerinin atıldığı zamanlardan günümüze kadar genelde Türkoloji, özelde ise Kazak Türkolojisi adına birçok değerli çalışma yapmıştır. Bu çalışmada, Sızdıkova’nın Türkoloji çalışmaları hakkında bilgi verilmiş, Kazak Türkçesi ve edebiyatı ilgili önemli çalışması olan Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasırlar) adlı eseri tanıtılmıştır. Eserin Kazak Türkçesi ile edebiyatı ve Kazak dilinin tarihi konusundaki önemine dikkat çekilmiştir. Yine eser üzerinden Sızdıkova’nın araştırmacı kimliği ve çok yönlü inceleme yöntemleri, Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasırlar) adlı eserinden alınan örnek incelemeleri dikkate alınarak gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kazak Türklük bilimcilerin Kazak edebî dili, tarihi ile Kazak edebiyatı hakkındaki görüşlerine yer verilmiş ve bu görüşlerle Sızdıkova’nın görüşleri karşılaştırılarak Kazak Türkolojisinde dil, edebî dil, dil tarihi ve edebî dönem gibi terim ve dönemlendirmeler konusundaki düşünceler değerlendirilerek Türkiye sahasına aktarılmıştır. Son olarak büyük Türkolog Rabiğa Sızdıkova’nın Kazakistan Türkolojisinin temellerinin sağlamlaşması ve millîleşmesindeki rolü ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rabiğa Sızdıkova, Kazak Edebî Tiliniñ Tarihı, Kazak Türkolojisi, Türkoloji

KAZAKH TURKOLOGIST RABİGHA SİZDİKOVA AND HER WORK TITLED KAZAK EDEBÎ DİLİNİN TARİHİ

Öz

Kazakh Turkish and literature, which preserves and keeps alive the rich past of the Turkish language, is one of the important branches of the Turkish language. It is vital for Turkology to track and interpret the linguistic and literary change of Kazakh Turkish. For this purpose, Rabiğa Sızdıkova, who is considered as the most important name of Kazakhstan Turkology in the last period and the "wise mother of Kazakh language", and her work titled The History of Kazakh Literary Language (15-19th Centuries) were introduced. Rabigha Sızdıkova has carried out many valuable studies on Turkology in general and Kazakh Turcology in particular, from the time when the national foundations of Kazakh Turcology were laid until today. In this study, information is given about Sızdıkova's Turkology studies; his work titled Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasır,), which is an important work on Kazakh Turkish and literature, was introduced. Attention is drawn to the importance of the work on Kazakh Turkish and its literature and the history of the Kazakh language. Again, through the work, Sızdıkova's researcher identity and versatile analysis methods have been tried to be shown by taking into consideration the sample studies taken from her work titled Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasır).In addition, the views of Kazakh Turkologists on the history of the Kazakh literary language and Kazakh literature are included, and by comparing these views with Sızdıkova's views, the thoughts on terms and periodizations such as language, literary language, language history, and literary period in Kazakh Turcology are evaluated and transferred to the field of Turkey. Finally, the role and importance of the great Turcologist Rabiğa Sızdıkova in the consolidation and nationalization of the foundations of Kazakhstan Turkology is revealed.

Anahtar Kelimeler

Rabiğa Sızdıkova, Kazak Edebî Tiliniñ Tarihı, Kazakh Turkology, Turkology

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1990). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Amanjalov, S. (1949). Kazaktıñ Ädebi Tili. Almatı: Kazak SSS’nin Sayasi jane Ğılımi Bilimder Taratuv Koğamı.
• Atatürk Üniversitesi. (2023). E-Kitap. https://ekitap.atauni.edu.tr adresinden 08.09.2023 tarihinde erişildi.
• Avezov, M. (1951). Kazaktıñ Ädebi Tili Twralı. Ädebiyet jäne İnskusstvo, 0(4), 60-61.
• Balakayev, M. (1965). Kazak Tili Mädenïyetiniñ Mäseleleri. Almatı: Ğılım Yayınevi.
• Doğruer, N. (2019). Räbiġa Sızdıqova ve Qazaq Edebî Tiliniñ Tarihı Adlı Eseri Üzerine (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İslamova, A. T. (2014a). Rabiğa Sızdıktıñ Kazak Til Ğılımın Zerttev Arnaları (Rabiğa Sızdık Ömiri Men Şığarmaşılığı Adlı Kitapta Bölüm). Almatı: Arıs Yayınları.
• İslamova, A. T. (2014b). Rabiğa Sızdık Jäne Kazak Til Ğılımınıñ Özekti Meseleleri. Almatı: Bulletin KazNU. Filology Series, 2(148).
• Karatayev, M., K. & A. Ayapov. (1975). Kazak Sovet Entsiklopediyası. (Ed. Karatayev, M., K). Kazak Edebiyetiniñ Ertedegi Nuskaları (6. C. s. 233).Almatı: Kazak SSR Ğılım Akademiyası.
• Keñesbayev, I. & Musabayev, Ğ. (1975). Kazirgi Kazak Tili, Kazaktıñ Memlekettik Okuv. Almatı: Pedagokika Baspası.
• Koç, K. (2010). Kazak Dilbilimi Araştırmaları Tarihi. Kültür Evreni, 0(8), 211-239.
• Kokybassova, G. (2009). Ahmet Baytursınov (Hayatı, Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kordabayev, T. (1978). Edebi Tilimizdi Kay Kezeñnen Bastaymız? Kazakstan Muğalimi.
• Ömirbayev, E. (2018). Kazak Edebî Dili ve Dönemlere Ayırma Meselesi. Ahmet Yesevi Üniversitesi, Türkologiya, 0(3), 57-67.
• Savranbayev, N. (1982). Kazak Til Bilimi Problemeları. Almatı: Vestnik AN KazSSR, 119.s.
• Sızdıkova, R. (1990). Ahmet Baytursınov. Almatı: Kazak SSR-Bilim Koğamı.
• Sızdıkova, R. (1993). Kazak Edebi Tiliniñ Tarihi- 15- 19. Ğasırlar. Almatı: Ana-Tili Yayın. 320 s.
• Sızdıkova, R. (2001). Ulı Tulğalar Seriyası.(Ed. Sızdıkova, R.).Ulttıñ Ulı Ustazı. Almatı: Dala Yayın.
• Sızdıkova, R. (2004). Sözder Söyleydi (Sözderdiñ Koldanuv Tarihınan). 3. Basım, Almatı: Arıs Yayın.
• Sızdıkova, R. (2014a). Kazak Edebi Tiliniñ Tarihi -15- 19. Yüzyıl. Almatı: El- Şejire Yayın. 348 s.
• Sızdıkova, R. (2014b.) Abay Şığarmalarınıñ Tili, Leksikası Men Grammatikası: Köp Tomdık Şığarmalar Jinağı. Almatı: El- Şejire Yayın. 232 s.
• Yavuz, E. (2020). Kazak Türkçesinin Bilge Anası: Rabiğa Sızdıkova (1924-2020), s. 475-512. (Prof. Dr. Avni Gözütok -Armağan Kitap’ta bölüm). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 1260.
• А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты / Ahmet Baytursınov Dil Bilimi Enstitüsü. https://adebiportal.kz/web/viewer.php?file=/upload/iblock/9c9/9c9ee8321e01fd68d78af7d69a7010ea.pdf&ln=kz adresinden 08.09.2023 tarihinde erişildi.
• Мемлекеттік Тілді Дамыту Институты / Resmî Dili Geliştirme Enstitüsü. https://mtdi.kz/main/tilshi_portfeli/id/797/q/1 adresinden 08.09.2023 tarihinde erişildi.