Buhara Emirliği’nin Son Hükümdarı Âlim Han’ın Afganistan’da Ölümü ve Sonrasında Yaşanan Gelişmeler

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 127 - 144, 18.04.2019

Nurettin Hatunoğlu

Öz

Buhâra Emîrliği, Ceditçi adı verilen reformist aydınların da desteği ile Bolşevik Ruslar tarafından 2 Eylül 1920 yılında işgal edilmiştir. 4 gün devam eden savaşı kaybeden Emir Âlim Han, önce Doğu Buhâra’ya çekilmiş oradan da Afganistan’a gitmiştir. 1944 yılında Afganistan’da yüksek tansiyon ve buna bağlı beyin kanaması sonucu vefat etmiştir. Ölmeden önce bir vasiyet bırakmış, bu vasiyetinde kendinden sonraki halef ve maddi konularda bilgi vermiştir. Afganistan’da adı konmamış bir tutsaklık hayatı yaşayan Âlim Han, bazı siyasi faaliyetlerde bulunmuş fakat bir başarı elde edememiştir. Yaşamının son dönemlerinde ekonomik açıdan sıkıntılar da yaşamıştır. Cenazesi resmi tören ve geniş bir katılım ile gerçekleşmiştir. Ölümünden sonra hanedan mensupları Afganistan’ın değişik yerlerine dağılmış, Afgan - Rus savaşının ortaya çıkardığı kaos sebebiyle diğer ülkelere dağılmışlardır. Hanedan mensuplarının büyük bir bölümü 1983 yılında, Türkiye Cumhuriyeti tarafından Türkiye’ye getirtilerek Gaziantep iline yerleştirilmişlerdir. Bu çalışmada Âlim Han’ın Afganistan’daki yaşamı, ölümü ve ölümü sonrası hanedan mensuplarının durumu üzerinde durulacaktır. Âlim Han’ın ölümü ve sonrasında yaşanan gelişmeler ile ilgili
bağımsız çalışmalar yetersiz olduğundan dolayı, bu çalışmada konuyla ilgili hanedan mensupları ile yapılan kişisel görüşmelerden ve ilgili telif eserlerden istifade edilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Buhâra, Âlim Han, Özbekistan, Afganistan

Kaynakça

• ÂLİM HAN Said, (1991), Buhâra Halkıning Hasreti Tarihi, Haz., Abdussadıkİrisov, Özbekistan SSC. Fen Neşriyatı, Taşkent .
• BUHÂRÎ, Said Azam (Azizi), (1999),Niyagan-ı Ma Zinde Est, (basılmamış el yazma eser). Afganistan.
• BURGET Fazıl Ahmet - Mehmet Seyfettin Erol, “Afganistan Özbekleri”, Avrasya Dosyası Özbekistan Özel, Sonbahar, Cilt 7, S. 3, 2001.
• EVCİ, Tevfk, (2006), Yeni Türkistan ( 1927-1931), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale.
• FITRAT, Abdulrauf, (1992), Emîr Âlim Hannıng Hukumranlık Devrı, Yay. haz. H. Marifet, Taşkent, Ozbekistan Yazuvçular Uyuşması (Minhac) Hayriye Neşriyatı.
• GÖÇMEZ, Ensar, (2009), Afganistan’dan gelen Göçmen Özbeklerin Sosyo-Kültürel ve Dini Hayatları Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Hatay İli Ovakent Beldesi Örneği) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi S.B.E, Konya.
• HATUNOĞLU, Nurettin, “Buhâra Hanlığı’nın Son Emîri Âlim Han’ın Vasiyeti ve Hazinesi”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 254, Şubat 2008, ss. 47-53.
• HATUNOĞLU, Nurettin, “Buhâra – Afganistan- Türkiye Üçgeninde Mangıt Hanedanı’nın Dil ve Aidiyet Durumu”, Bilig, Güz 2015, Sayı 75, s. 141 (127- 156).
• HAYİT, Baymirza, (1995), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
• HAYİTOV, Şadman - Kemal Rahmanov, (2004), Buhâra Halk Sovyet Respublikası ve Şark Memleketlerı (1920-1924 Yıllar), y.y, Buhâra.
• KAYOĞLU, Sukuli, (1927), Türkistan İstiklal Hareketine Karşı Buhâra Emî- ri (Yeni Türkistan Mecmuasının 5-6 sayfalarından ayrı basım), Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• KERİMOV, Bahtiyar, (1994), “Özbeklerin Mangıt Kısmının Tarihi ve Milli Düşünceleri” XII. Türk Tarihi Kongresi (12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt I,I Ankara, T.T.K. Yayınları, ss.(417-418)
• SARAY, Mehmet, (1981), Dünden Bugüne Afganistan, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• YESEVİ, Şahabettin İsmail Şeyh Oğlu, (1984), Türkistanning Açık Hakikatları, (Basılmamış El Yazma Eser) Türkiye. Süreli Yayınlar ve Kişisel Görüşmeler
• “Demi Ba Ferzendan-i Emîr-i Buhâra”, Padidar Dergisi, S. 17, Yıl Haziran – Temmuz 1385 (Afganistan), ss. 3-7.
• Ertem, “Hüznil Milel –i Buhâra”, Y.T, S. 3-4, Yıl 2, Şubat Mart 1930, ss. (33-39).
• “Afganistan ve Milli Türkistan”, Y.T, S. 23, Ekim 1931, ss. (21-23).
• Halk Sözü Gazetesi, (ÖR Aliy Kengeş ve ÖR Vezirler Mahkemesinin Gazetesi), No 170 (665) 31 Ağustos 1993.
• Said Ömer Âlimi (Âlim Han’ın oğlu-2005)
• Said Mansur Âlimi (Âlim Han’ın oğlu-2002)
• Said Abdulkebir (Yüce) Azmi (Âlim Han’ın oğlu-2002)