AZERBAYCAN-HİNDİSTAN İLİŞKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 159 - 180, 31.12.2023

Hilal Şahin Yasin Özer Arslanpay

https://doi.org/10.58640/asyar.1364604

Öz

Bu çalışmada Azerbaycan Cumhuriyeti ile Hindistan Cumhuriyetinin geçmişten günümüze ilişkileri incelenmektedir. Tarihsel bağları itiba-riyle çok eskiye dayanan bu iki ülkenin ilişkisini, dış politika nokta-sında 3. ülkelerle olan ihtilafları belirlemiştir. İfade edilen dış politik tercihlerin iki ülkenin birbirleriyle diplomatik münasebetlerini nasıl etkilediği incelenecektir.
Çalışmada, diplomasinin yanı sıra ekonomik, eğitim ve uluslararası hukuka kadar çok boyutlu bir hale gelen Azerbaycan-Hindistan ilişkileri tüm yönleriyle ortaya konacaktır. Tarih ve diplomasi dışında var olan bu ilişkilerin itici güç haline getirilerek dış politikadaki ilişkile-rin geliştirilmesinin önemi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Hindistan, Azerbaycan Türk Tarihi, Hindistan Türk Tarihi, Enerji, Diplomasi.

Kaynakça

• Adu. Edu. Az. “Hindi dili və mədəniyyəti mərkəzi”, https://adu.edu.az/az/bim/Centers/TheCentreforIndianLanguageandCulture/ (e.t.: 01 Ağustos, 2023).
• Akbıyık Alan, Hayrunnisa. (2003). “Timur’un Toktamış Üzerine Seferleri ve Altın Orda’nın Yıkılması Meselesi”. Bilig. 27, 117-157.
• Aliyev Heritage. (a). Heydər Əliyev Beynəlxalq Elektron Kitabxana “Hindistan Respublikasının Azərbaycanda yeni fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Rasendra Madnukar Abhuankarın etimadnaməsinin təqdim olunması mərasimində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin çıxışı” (Prezident Sarayı, 9 sentyabr 1996-cı il) sənədinə tarixi arayış”, https://lib.aliyev-heritage.org/az/2046606.html (e.t.: 15 Temmuz, 2023).
• Aliyev Heritage (b). Heydər Əliyev Beynəlxalq Elektron Kitabxana (t.y.b.). “Azerbaycan-Pakistan İlişkileri”, https://lib.aliyevheritage.org/tk/3966579.html (e.t.: 28 Temmuz, 2023).
• Anadolu Ajansı. (2023). “Ermenistan Hindistan’dan Obüs Satın Alıyor”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistan-hindistandan-obus-satin-aliyor/2840411 (e.t.: 14 Temmuz, 2023).
• APA, Az. (2023). “Prezident: Hindistan və Azərbaycan arasında tarixi köklərə söykənən əlaqələr mövcuddur”, https://apa.az/az/official-news/prezident-hindistan-ve-azerbaycan-arasinda-tarixi-koklere-soykenen-elaqeler-movcuddur-767845 (e.t.: 14 Temmuz, 2023).
• Azerbaijan.Az (t.y.). “Azərbaycandan Kənarda Yaşayan Azərbaycanlıların Sayı”, https://azerbaijan.az/related-information/207 (e.t.: 13 Aralık, 2023).
• Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi (2022). “Xarici Ticarət Əlaqələri Haqqında”, https://www.stat.gov.az/news/index.php?id=5126&lang=az (e.t.: 03 Ağustos, 2023).
• Azərbaycan Qadını Ensiklopedyası (2002). Elmira Rəhimova, Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyat Poliqrafiya Birliyi.
• Azərbaycan Qazəti. (2016). “Odlar yurdunun od saçan məbədi”, 2016.- 6 sentyabr.-11.
• Azertac. (2019). “Azərbaycan-Hindistan ədəbi əlaqələri yeni mərhələdə”, https://azertag.az/xeber/Azerbaycan_Hindistan_edebi_elaqeleri_yeni_merhelede-1281131 (e.t.: 04 Ağustos, 2023).
• Azeri Forum. (2021). “Hindistan Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrini artırır”, https://azerforum.com/az/hindistan-azerbaycanla-iqtisadi-elaqelerini-artirir (e.t.: 03Ağustos, 2023).
• Aztv. (2023). “Rac Kapurun ən məşhur vaxtlarında Bakıya səfərindən nadir kadrlar” (e.t.: 11Aralık, 2023).
• Arslanpay, Özer Yasin. (2022). Dış Politika Sorunları Bağlamında Azerbaycan Kamu Diplomasisinin Değerlendirilmesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• Aydın, Barış. (2019). AdilŞahiler Hanlığı ve Yusuf Adil (1489 -1689), İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Axsam.Az. (2021). “Prezident oğluna ərə getməyi rədd edən Elmira Rəhimova haqda - Faktlar+Fotolar”, https://axsam.az/news/135249-prezident-ogluna-ere-getmeyi-redd-eden-elmira-rehimova-haqda-faktlarfotolar (e.t.: 11 Aralık, 2023).
• Bıyıktay, Halis Ömer. (2021). Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu. Ankara: Panama Yayıncılık.
• Cöhce, Salim. (1997). “Gaznelilerden Önce Türk Varlığı”. ERDEM, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi. 27 (27), 981-988.
• Çağlayan, Yegane; Çağlayan Erhan. (2019). “XV əsrdə Şərqi Anadoluda Azərbaycan Türk Amilinin Güclənməsi (Şərəf xan Bidlisinin “Şərəfnamə” Əsəri Əsasında)”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 6 (5), 189-209.
• Dağlar, Mehmet. (2019). “Dekken Türk Sultanlıklarında Şiiliğin Yayılması ve Safevi Nüfuzunun Ortaya Çıkışı”. Mavi Atlas. 7 (1), 322-331.
• Demir, Selime. (2019). Akkoyunlu-Osmanlı Diplomasi Sürecinde Siyasi, Dini, Sosyal ve Kültürel İlişkiler, Hitit Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çorum.
• Embassy of the Republic of Azerbaijan to the Republic İndia. “Information on Azerbaijan-India Bilateral Relations”, https://newdelhi.mfa.gov.az/en/content/61/information-on-azerbaijan-india-bilateral-relations (e.t.: 14 Temmuz, 2023).
• Embassy of İndia (t.y.). “Economic and Commercial Brief”, https://www.indianembassybaku.gov.in/page/economic/ (e.t.: 15 Temmuz, 2023).
• Embassy Baku. (t.y.). “Bilateral Brief”, https://www.indianembassybaku.gov.in/page/bilateral-brief/ (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Eravşar, Hamza. (2011). Avrupa’daki Çocuklarımız İçin Türk Tarihi. Ankara: Yumak Yayınları.
• Erdurak, Gizem Fahriye. (2022). Delhi Türk Sultanlığı Döneminde Başkent Delhi ve Çevresi, Malatya İnönü Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Erendor, Metin. (2019). Azerbaycan Türkleri, Ateşlerin Ülkesi Türklerin Yurdu Yapanların Tarihi. Ankara: Kamer Yayınları.
• Europetrole. (2014). “SOCAR signs MOU with GAIL, India”, https://www.euro-petrole.com/socar-signs-mou-with-gail-india-n-i-10457 (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Faozi, Firoz. (2022). Afganistan Avşarları ve Dilleri, Kocaeli Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli.
• Fisher, Michael. (2022). Babürlüler Hindistan’da Bir Türk İmparatorluğu. İstanbul: Kronik Yayınevi.
• Freshfield Bruckhaus Deringer. (2022). “India’s trade foray into the Middle East”, https://riskandcompliance.freshfields.com/post/102hydh/indias-trade-foray-into-the-middle-east (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Galip, Mübarek; Gömeç, Saadettin. (2013). Hindistan’da Türkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Heyet, Cevat. (2004). “Azerbaycan’ın Türkleşmesi ve Azerbaycan Türkçesinin Teşekkülü”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 1 (1), 7-19.
• İnaltekin, Abdulkadir. (2013). Harput Türküleri ve Azerbaycan Muğamları, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu (23-25 Mayıs 2013) Bildiri, Elazığ, 217-235.
• İki Sahil. (2018). “Bakıda Hindistanın Milli Bayramı Qeyd Edilib”, https://ikisahil.az/post/50935-news-50935 (e.t.: 18 Temmuz, 2023).
• India Mea. (2015). “India-Azerbaijan Relations”, https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/Azerbaijan_2015_07_03.pdf (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• India Today in (2022). “Armenia signs $260 million deal with India for Pinaka multi-barrel rocket launchers”, https://www.indiatoday.in/programme/india-first/video/armenia-signs-260-million-deal-with-india-for-pinaka-multi-barrel-rocket-launchers-2006506-2022-09-29 (e.t.: 17 Temmuz, 2023).
• Jlc.gov.az. (2013). “Azərbaycan ilə Hindistan arasında Beynəlxaq Hüquq Əmekdaşlığı Genişlənir.” Azərbaycan Respublikası Məhkəmə-Hüquq Şurası, http://jlc.gov.az/view_index.php?id=273 (e.t.: 12 Ağustos, 2023).
• Kafkasyalı, Ali. (2010). İran Türkleri. İstanbul: Bilge Oğuz.
• Kafkasyalı, Ali. (2011). İran Coğrafyasında Türkler, İran Türklerini Tanıyalım. İstanbul: Bilge Oğuz.
• Kansoy, Umut. (2017). Delhi Türk Sultanlığında Ordu (1206 -1414), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Karagöz, Mürüvet. (2010). Safevi Devletinin Kuruluş Dönemi, Harran Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
• Kasım, Memetali. (2020). “Bağımsızlıkları Sonrasında Çin ve Hindistan İkili İlişkilerinin Gelişimi ve Avrasya Stratejileri”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 24 (3), 547-563.
• Kuşçu, Dudu Ayşe; Vurgun, Nagehan. (2021). “Moğol İstilası Döneminde Nefesi Balkanlar’a Ulaşan İki Türkmen Şeyhi/Babası Hacı Bektaş-i Veli ve Sarı Saltuk”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı 11, 91-103.
• Kemalov, İlyas. (2009). “Timur’un Hayali Moskova Seferi”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 6 (23), Güz, 29-39.
• Keven, Ahmet. (2015). “Şah İsmail’in Mezhebi Eğilimlerinin Anadolu ve İran Coğrafyasına Etkileri”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi. 2 (3), 9-26.
• Kırca, Umut (2021). “Nadir Şah Dönemi Afşarlı Tarihinin Ana Kaynakları”. İran ve Turan Araştırmaları Dergisi. 4 (6), 1-15.
• Latifova, Elvira. (2014). “Kafkasya’nın Bazı Türk Toponimlerine Dair (Azerbaycan’ın Kuzeybatı Bölgesi ve Güney Dağıstan Örneğinde”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 1 (2), 72-84.
• Latifova, Elvira. (2015). “Bağımsızlık Döneminde Azerbaycan’da Türklerin Kafkasya Tarihindeki Rolü ile İlgili Yeni Kavrama Dair”. Akademik Tarih Düşünce Dergisi. 2 (2), 1-15.
• Latifova, Elvira. (2022). Ortak Türk Tarihinin Yazılmasında Kafkasya’dan Anadolu’ya Uzanan Türk Yer Adları Üzerine Karşılaştırmalı Çalışmaların Önemi, Türk Tarih Kurumu Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu, (2022), Ankara, 677-688.
• Medenniyet Az. (2023). “Hindistan Azərbaycanla humanitar sahədə əlaqələrə xüsusi önəm verir”, https://medeniyet.az/page/news/67893/Hindistan-Azerbaycanla-humanitar-sahede-elaqelere-xususi-onem-verir.html (e.t.: 25 Temmuz, 2023).
• Merçil, Erdoğan. (1989). Gazneliler Devleti. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 24 (11).
• Мəmmədli, Şəhla. (2011). XVII–XVIII Əsrlяrdя Azərbaycan-Hindistan Ticarət Əlaqalari. Bakı Şərq-Qərb Nəşriyyat Evi.
• Mızrak, Egemen Çağrı. (2017). “Başlangıçtan Mihiragula Döneminin Sonlarına Kadar Hindistan Hunaları”. Avrasya İncelemeleri Dergisi. 6 (2), 131-147.
• Millî Az. (2023a). “İlham Əliyev: Ermənistan sülh istəyirsə onda nə üçün 100 milyonlarla dollar dəyərində silah alır”, https://news.milli.az/politics/1123588.html (e.t.: 13 Temmuz, 2023).
• Millî Az. (2023b). “Hind-fars əməkdaşlığı: ‘İslam’ İranı iç üzünü göstərir”, https://news.milli.az/world/1121806.html (e.t.: 26 Temmuz, 2023).
• Mohammad, Raz Saber Ahmed. (2022). BRİCS-T Ülkelerinde Doğrudan ve Dolaylı Yatırımların Ekonomik Büyümeye Etkisi, Bartın Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın.
• Modern Az. (2023a). “Ermənistanla Hindistan əməkdaşlığı dərinləşdirir”, https://modern.az/news/407630/ (e.t.: 28 Temmuz, 2023).
• Modern Az. (2023b). “Ölkəmizə gələn turistlərin sayı 50% artıb”, https://modern.az/iqtisadiyyat/417555/azerbaycana-gelen-turistlerin-sayi-50-artib/ (e.t.: 24 Temmuz, 2023).
• Modern Az. (2023c). “Avropaya qaz ixracımız 12 milyard kubmetrə çatacaq – Prezident”, https://modern.az/aktual/445475/avropaya-qaz-ixracimiz-12-milyard-kubmetre-chatacaq-prezident (e.t.: 13 Aralık, 2023).
• Mustafa, Reşad. (2018). “İslam Fütuhatı ve Azerbaycan Konusu Sovyet Dönemi Azerbaycanlı Oryantalistlerin Çalışmalarında (Ziya Bünyadov ve Naile Velihanlı Örneğinde)”. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi. 2 (2), 111-128.
• Mycii. İn (2015). “Enterprise India Show at Baku, Azerbaijan 2015”, https://cam.mycii.in/OR/EventDetailOR.html?id=E000024844 (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Natak Akademi (t.y.). https://www.sangeetnatak.gov.in/public/uploads/reports/164275168491444.pdf (e.t.: 11 Aralık, 2023).
• Necefli, Tofiq. (2022). “Safevi Devletinin Hindistan’daki Müslüman Türk Sultanlıkları ile İlişkileri”. Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmaları Dergisi. 3 (1), 1-31.
• Nuriyeva, İrade. (2015). “Azərbaycan Tarixi (ən qədim zamanlardan– XXI əsrin əvvəllərinə dək).” Bakı, Mütərcim.
• OECD. (t.y.). “İndia/ Azerbaijan”, https://oec.world/en/profile/bilateral-country/ind/partner/aze?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=wapp (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Okudan, Gülseri. (2020). Afganistan ve Hindistan Fatihi Sultan Gazneli Mahmud. Adıyaman: İKSAD Yayınevi.
• Oxu, Az. (2022). “Azərbaycan ən çox hansı ölkələrə neft ixrac edib? – SİYAHI”, https://oxu.az/economy/645156 (e.t.: 15 Temmuz, 2023).
• Özdemir, Volkan. (2019). Yenilenen Dünya Eskimeyen Türkiye. İstanbul: Destek Yayınları.
• Paşayeva, Mehebbet. (2007). “Azerbaycan Türklerinin Etnik Tarihine Kısa Bir Bakış”. ICANAS. 5 (5), 2505-2516.
• Press Un. Org (2022). “Despite ‘Glimmer of Hope’ in Armenia, Azerbaijan Conflict, Escalating Tensions Threaten to Derail Fragile Progress, Senior Official Tells Security Council”, https://press.un.org/en/2022/sc15154.doc.htm (e.t.: 02 Ağustos, 2023).
• Publika. Az. (2023). “Hindistan Ermənistana bu silahdan da göndərəcək”, https://publika.az/news/region/483542.html (e.t.: 13Aralık, 2023).
• Report Az. (2023a). “Hindistan İran vasitəsilə Ermənistana silah tədarük edir”, https://report.az/region-xeberleri/hindistan-iran-vasitesile-ermenistana-silah-tedaruk-edir/ (e.t.: 13 Temmuz, 2023).
• Report Az. (2023b). “Hindistan xarici işlər nazirinin müavini Azərbaycana gəlir”, https://report.az/xarici-siyaset/hindistan-xarici-isler-nazirinin-muavini-bakida-seferdedir/ (e.t.: 12 Aralık, 2023).
• Sadat, Shafiqula Sayed. (2017). Nadir Şah Döneminde Afganistan, Sakarya Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Sde. Stratejik Düşünce Enstitüsü, “Keşmir Anlaşmazlığı ve Uluslararası Toplum”, https://www.sde.org.tr/kesmir-anlasmazligi-ve-uluslararasi-toplum-bolgesel-analiz-121 (e.t.: 08 Ağustos, 2023).
• Stein, Burton. (2021). Hindistan Tarihi. Çev., Müfit Günay. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Sinor, Denis. (2014). Erken İç Asya Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, H. Hilal. (2015). “Osmanlı-Hint İlişkilerine Genel Bir Bakış (XV-XVII. Yüzyıl)”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2 (6), 59-72.
• Şahin, H. Hilal. (2018). “Tarihsel Bir Panaroma: Hint-Türk Tarihine Dair Babürlüler Dönemine Kadar”. Türk Dünyası Araştırmaları.119, (234), 127-142.
• Şahin, H. Hilal. (2018). Madunların Kimliksel Varoluşunda Kadın İmgesi: İndira Gandhi Örneği. Kadın Çalışmalarında Güncel Konular. Konya: Eğitim Yayınevi,168-180.
• Şahin, H. Hilal. (2019). “Osmanlı Devleti ile Hindistan Müslümanlarının Tarihî Bağı ve Hindistan Hilafet Hareketi”. Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 24,731-754.
• Tarihi İnstitusu Az. “Uzun Həsən (1423-1478)”, http://tarixinstitutu.az/personalities/view/68 (e.t.: 21 Temmuz, 2023).
• Talay, Mehmet Sedat. (2019). Gaznelilerin Hindistan Politikası, Trakya Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Telqraf.com. (2017). “Atəşgahda çəkilən hind klipi 1 milyon baxış yığdı – Video”, https://teleqraf.com/news/art/372068.html (e.t.: 06 Temmuz, 2023).
• Tezcan, Mehmet. (2007). “V. Yüzyılda Ermeni-Sasani Savaşları ve Ermenilere Hun Desteği”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 14 (32), 183-202.
• Times of India (2011). “Indrani to perform at International Mugam Fest”, https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/music/news/Indrani-to-perform-at-International-Mugam-Fest/articleshow/7716953.cms?frmapp=yes&from=mdr (e.t.: 11 Aralık, 2023).
• Times of India (2023). “Singer’s murder: Gangster extradited from Azerbaijan”, https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/singers-murder-gangster-extradited-from-azerbaijan/articleshow/102331135.cms (e.t.: 11 Aralık, 2023).
• Togçiyeva, Gülhumar. (2010). “Hindistan’ın Dudukuşu.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (15), 147-151.
• TRT AVAZ. (2023). “Azerbaycan’dan Hindistan’a Çağrı: Ermenistan’a Silah Tedarikini Durdurun”, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/azerbaycandan-hindistana-cagri-ermenistana-silah-tedarikini-durdurun/64c15465c6526c8b204cc7ce (e.t.: 25 Temmuz, 2023).
• Toğan, Velidi Zeki. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş- I. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Tourizm gov.az. (2019). “BƏƏ, Hindistan və Çin turoperatorları ilə əlaqələr genişləndirilir”, https://tourism.gov.az/news/bee-hindistan-ve-chin-turoperatorlari-ile-elaqeler-genishlendirilir (e.t.: 06 Temmuz, 2023).
• TÜRKSAM. (2022). “BM Güvenlik Konseyi Gündeminde Laçın Koridoru Tartışması”, https://www.turksam.org/detay-bm-guvenlik-konseyi-gundeminde-lacin-koridoru-tartismasi (e.t.: 02 Ağustos, 2023).
• Türkeş, Umay. (2012). Türklerin Tarihi, Geçmişten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ünlü, Hayati. (2021). “Hindistan Cumhuriyetinin Orta Asya Siyaseti”, 21. Yüzyılda Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Orta Siyaseti. Ed., Ç. Şahin; T. Düğen. Konya: Konya Eğitim Yayınevi, 193-215.
• Yazıcı, Orhan. (2020). “Nadir Şah Afşar’ın Hindistan Seferi”, Hindistan ve Türk Tarihi- Kültürü Araştırmaları-İndia and Turkish History- Culture Researches. Ed., H. Şahin. İstanbul, 130-142.
• Yeni Azerbaycan.com. (2010). “Hindistan hər zaman Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyib”, https://yeniazerbaycan.com/Musahibe_e5165_az.html (e.t.: 13 Temmuz, 2023).