Mekemtas Mirzahmetuly’s Theory of National Consciousness

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Cumhuriyet’in 100. Yılına Armağan Özel Sayısı, 31 - 42, 31.12.2023

Zeynep Bağlan Özer , Sonnur Aktay

https://doi.org/10.58640/asyar.1406255

Öz

Kazakh scientist Mekemtas Mirzahmetuly is an important scholar who deals with the unknown aspects of the Turkic world in his works. He lived in the Soviet period, was personally exposed to the political practices of the period and revealed the realities of the period. The theory of national consciousness developed by him is important in terms of learning the values of the Turkish people, adopting them and making them a way of life. In fact, Mekemtas Mirzahmetuly’s national consciousness also symbolises an awakening. His struggle is an effort to reveal the national consciousness by raising awareness of the ancient values of the Turkic peoples. Mirzahmetuly is a writer who does not hesitate to express his views despite the censorship imposed on him. During the Soviet Union period, he explained the views of scholars who contributed to the formation of national consciousness to the society and made efforts to raise public awareness. The aim of this study is to discuss Turkish scholar Mekemtas Mirzahmetuly’s theory of national consciousness through the sanctions imposed on Turkic peoples in many areas such as language, religion and education during the Soviet period and to bring his evaluations to the Turkic world. In this context, the scientific studies written by the author in order to reveal the phenomenon of nationality have been compiled and analysed in detail. The elements that are effective in the formation of the phenomenon of national consciousness developed by the author are mentioned.

Anahtar Kelimeler

Mekemtas Mirzahmetuly, Theory of National Consciousness, National Values and Education, Ancient Turkish Culture.

MEKEMTAS MIRZAHMETULI’NIN MİLLÎ BİLİNÇ KURAMI

Öz

Kazak bilim insanı Mekemtas Mırzahmetulı Türk dünyasının bilinmeyen yönlerini ele alarak eserlerine işleyen önemli bir âlimdir. Sovyet Döneminde yaşamış, dönemin politik uygulamalarına bizzat maruz kalmış ve dönem gerçeklerini gözler önüne sermiş bir şahsiyettir. Onun geliştirdiği millî bilinç kuramı Türk insanının sahip olduğu değerleri öğrenme, benimseme ve yaşam biçimi haline getirme aşamasında önem arz etmektedir. Aslında Mırzahmetulı’nın millî bilinç olgusu bir uyanışı da sembolize etmektedir. Onun mücadelesi Türk halklarının kadim değerleri konusunda farkındalık oluşturarak millî bilincin önemini ortaya çıkarma çabasıdır. Mırzahmetulı kendisine uygulanan sansüre rağmen görüşlerini söylemekten çekinmeyen bir yazardır. Sovyetler Birliği Döneminde millî bilincin oluşumuna katkı sağlayan âlimlerin görüşlerini topluma anlatmış, halkı bilinçlendirmek için çaba sarf etmiştir. Bu çalışmanın amacı Türk âlim Mekemtas Mırzahmetulı’nın millî bilinç kuramını Sovyet Döneminde Türk halklarına yönelik dil, din, eğitim gibi birçok alanda uygulanan yaptırımlar üzerinden ele alıp, onun ortaya koyduğu değerlendirmeleri Türk dünyasına kazandırmaktır. Bu bağlamda yazarın millîlik olgusunu ortaya çıkarmak amacıyla öncelikle kaleme aldığı bilimsel çalışmalar derlenmiş ve etraflıca incelenmiştir. Yazarın geliştirdiği millî bilinç olgusunun oluşmasında etkili olan unsurlara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekemtas Mırzahmetulı, Millî Bilinç Kuramı, Millî Değerler ve Eğitim, Kadim Türk Kültürü.

Kaynakça

• Aktay, S. (2017). “Sovyet İdeolojisinin Kazakistan Toponimlerine Yansıması”. İdil. 6 (38), 2685-2693.
• Allaniyazov, T., Dolgopolov, A. (2018). “Vlast i Golod v Kazahstane Glazami Nemetskogo İstorika Roberta Kindlera”, Postsovetskiy Materik. 1 (17), 114-125, https://cyberleninka.ru/article/n/vlast-i-golod-v-kazahstane-glazami-nemetskogo-istorika-roberta-kindlera.pdf (e.t.: 13 Kasım, 2023).
• Anadolu Ajansı. (31 Mayıs, 2021), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sovyetlerin-ac-birakma-politikasi-nedeniyle-hayatini-kaybeden-5-milyon-kazak-aniliyor/2259167.
• Duisebayeva, D. (2008). Mehmet Akif Ersoy’un “Safahat” ve Muhtar Avezov’un “Abay Yolu” Adlı Eserinin Tema Bakımından İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Duisebayeva, D. (2018). “Abay: Adımı ‘İnsan’ Koymuşlar Nasıl Cahil Olayım?”, Bilim ve İnsan Şahsiyetini İnşa Edenler. Ed., Z. B. Özer; F. Yapıcı; Ş. Aktay. Ankara: Gazi Kitabevi, 89-127.
• Erdoğan, H. (2020). “B. Momışulı’nın ‘Savaş Psikolojisi’ Adlı Eserinde Metindilbilimsel Tutarlılık Görünümleri”, Metindilbilim (Tarih-Kuram-Uygulama). Ed., Z. B. Özer; F. Yapıcı; Ş. Aktay. İstanbul: Doğu Kitabevi, 345-355.
• Grozin, A. (2017). “Golod 1932-1933 gg. V Kazahstane: Fenomen Mifologizatsii İstorii kak Sostavnaya Çast Globalnoy İnformatsionnoy Voynı”, Postsovetskiy Materik. 1 (13), 107-125, https://cyberleninka.ru/article/n/golod-1932-1933-gg-v-kazahstane-fenomen-mifologizatsii-istorii-kak-sostavnaya-chast-globalnoy-informatsionnoy-voyny (e.t.: 10 Ekim, 2023).
• Karaca, V. İ. (2017). “Bir Soykırımın Anatomisi-Kazakistan’da Kızıl Kıtlık”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). 1 (2), 170-173.
• Mırzahmetulı, M. (1982). Muhtar Auezov jane Abaytanu Problemaları. Almatı: Ğılım.
• Mırzahmetulı, M. (1994) Abaytanu Tarihi. Almatı: Ana Tili Baspssı.
• Mırzahmetulı, M. (2007). Abay men Şakarimnin Sopılıkka Katısı. Şakarimtanu Maseleleri Seriyalık Gılımi Jiynak. 3 tom, kurastıruvşı: Turdıkul Şanbay. Almatı: Raritet.
• Mırzahmetulı, M. (2012). Kazaklar Nasıl Ruslaştırılmaya Çalışıldı. Çev., Z. B. Özer; T. Somuncuoğlu. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Avrasya Stratejik Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Mırzahmetulı, M. (2015). Taynı rusifikatsii Kazakhov. Almatı: TOO.
• Mırzahmetulı, M. (2020). Abaydın Şığıstık Alemi. Almatı: Ğılım Baspası.
• Mırzahmetulı, M. (2020). Kazakları Ruslaştırma Siyasetinin Bilinmeyen Yönleri. Çev., S. Aktay. Ankara: Bengü.
• Momışulı, B. (1990). Psihologiya voynı. Alma-Ata: Kazahstan.
• Momışulı, B. (2022). Savaş Psikolojisi. Çev., H. Erdoğan. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Omiraliyev, K. (1993). Abay Aforizmi. Almatı.
• Özdemir, A. (2011). “Sovyet Devrinde Sıra Dışı Bir Kazak Aydını: Bauırjan Momışulı”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED]. (45), 263-294.
• Özer, Z. B. (2019). Sovyet Dönemi ve Sonrası Orta Asya’daki Alfabe Politikaları, Orta Asya Türk Kültürünün Anadolu Kültürüne Etkileri Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı (Taşkent-Özbekistan), Ankara: Asil Organizasyon, 183-207.
• Teğin, E. (2022). “Kazakistan’da 1930-32 Büyük Kıtlığı’nın Nedenleri: Kasıt Mı, Kaza Mı?”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi (GTTAD). 4 (8), 889-908, https://dergipark.org.tr/tr/pub/gttad/issue/71320/964741 (e.t.: 14 Kasım, 2023).
• Yıldıztaş, A. (2020). “Kazak Edebiyatı’nın Kurucularından Abay Kunanbayev’in Hayatı ve Kara Sözler Adlı Eserinde Geçen İnsan-ı Kâmil Teması”. Türk Edebiyatları Araştırma Dergisi. 1(1), 53-60. DOI: 10.47580/tead.114.