TARİHTE VE BUGÜN DOĞU TÜRKİSTAN MESELESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Cumhuriyet’in 100. Yılına Armağan Özel Sayısı, 1 - 6, 31.12.2023

Varis Çakan

https://doi.org/10.58640/asyar.1409222

Öz

Çin Mançu İmparatorluğu 1878’de Çarlık Rusya’sının da yardımıyla Doğu Türkistan’da Atalık Gazi Yakup Beg’in öncülüğünde kurulan Kaşgariye Devleti’ni yıkarak Doğu Türkistan’ı tekrar işgal ettikten ve bu bölgede sözde “Xinjiang” eyaletini kurduktan sonra Doğu Türkistanlı Türkler işgalci güçlere karşı büyük mücadeleler vererek bölgede 1933 ve 1944 yıllarında iki defa “Doğu Türkistan” ismini taşıyan devlet kurmuşlardır. Ancak bu devletler Çin ve Rus emperyalist güçlerinin kıskacı altında yok edildikten sonra Doğu Türkistan 1949’un Eylül’ünde tekrar Komünist Çin yönetimindeki kızıl ordu tarafından işgal edildi. Çinliler, son iki buçuk asırdan beri Doğu Türkistan’da aralıklarla devam eden Rus emperyalistlerin de desteği ile aralıklarla devam eden adeta bir soykırım politikası uygulamaktadır. Bu makalede Doğu Türkistan meselesinin tarihî arka perdesi ve günümüzde hala devam eden sorunlar ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Uygurlar, Çin, Türk Dünyası, Şanghay Örgütü

Kaynakça

• Atıf, Mehmet. (1998). Kaşgar Tarihi (Bais-i Hayret Ahvâl-i Garibesi). Haz., İsmail Aka; Vehbi Günay; Cahit Telci. Kırıkkale.
• Buğra, Muhammed Emin. (1940). Şarki Türkistan Tarihi. (Uygurca) Kabul.
• Çay, Abdulhâluk. (1987). “Doğu Türkistan Türk Cumhuriyeti”, Tarihte Türk Devletleri-II. Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları: 98.
• Forbes Andrew D.W. (1991). Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri (Doğu Türkistan’ın 1911-1949 arası Siyasi Tarihi). Çev., Enver Can. İstanbul.
• Hayıt, Baymirza. (1995). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 7 (161).
• Kafesoğlu, İbrahim. (2001). “İlk Türk-İslam Siyasi Teşekkülü”, Türk Dünyası El Kitabı-I. Ankara: Türk Kültünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 163.
• Kaşgarlı Mahmud. (1992). Divanü Lûgat’it Türk-III. Çev., Besim Atalay. Ankara.
• Uygurların Kısaca Tarihi (Uygurca) Çin Azınlık Milletler Kısaca Tarihine Ait Mecmua. (1989). Uygurların Kısaca Tarihini Yazış Komisyonu. Urumçi.
• Yakovleviç, Biçurin Nikita. (2018). Eskiçağlar ve Günümüzdeki Cungarya ve Doğu Türkistan’ın Tasviri. Çev., Gülnar Kara. Ankara: Gece Akademi Yayınları.