TÜRKİYE’NİN İLK İSTİHDAM KURUMU: İŞ DAİRESİ (1936-1939)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 53 - 97, 27.06.2025

Sadık Başkaya , Ahmet Elibol

https://doi.org/10.58640/asyar.1695009

Öz

Günümüzde kısa adı “İŞKUR” olan “Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü”, 5 Temmuz 2003 tarihinde bu ismi almıştır. 1946-2003 yılları arasında ise “İş ve İşçi Bulma Kurumu” olarak faaliyetlerini sürdürmüştür. Genel olarak, 1946 öncesindeki dönem hakkında pek bilgi bulunmamaktadır. 1946 öncesi dönem, ülkemizin istihdam kurumları için bir “karanlık dönem” olarak kabul edilebilir.
Bu durumu kısmen haklı çıkartacak birtakım nedenler vardır. Çalışma Bakanlığı’nın 22.06.1945’de kurulmuş olması akıllara bu tarihin bir milat olduğu fikrini getirmektedir. Çalışmanın çıkış noktası tam da bu düşünce olmuştur. Oysa 1936’da yürürlüğe konulan 3008 sayılı İş Kanunu ile birlikte istihdam alanında kamu otoritesinin kurulması kararlaştırıldı.
Bu çalışmanın amacı; İŞKUR’un pek de bilinmeyen 1946 öncesi tarihine ışık tutmak, Darülmesai’den başlayarak ülkemizin ilk istihdam kurumu olarak isimlendirebileceğimiz, İş Dairesi’nin (1936-1939) 3 yıllık kısa yaşamını; dönemin birincil kaynaklarını (gazeteler, kanuni düzenlemeler vb.) kronolojik olarak ele almak ve bilimsel yöntemlerle incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Dârülmesâi , İş Dairesi , 3008 sayılı İş Kanunu , İŞKUR

Teşekkür

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Genel Müdürü Sayın Samet GÜNEŞ 'e teşekkür ederim.

Turkey's First Employment Institution: İş Dairesi (1936–1939)

Öz

The institution currently known as the "Turkish Employment Agency General Directorate" (commonly referred to as İŞKUR) officially adopted this name on July 5, 2003. Between 1946 and 2003, it operated under the name "Employment and Labour Exchange Agency." In general, there is limited information available about the period prior to 1946, which is often regarded as a "dark period" in the history of employment institutions in Turkey.
There are several reasons that partially justify this characterization. The establishment of the Ministry of Labour on June 22, 1945, gives rise to the perception that this date marks a turning point. This study originates precisely from this idea. However, the enactment of Labour Law No. 3008 in 1936 had already laid the foundation for the establishment of public authority in the field of employment.
The aim of this study is to shed light on the largely unknown pre-1946 history of İŞKUR. It examines the brief three-year existence (1936–1939) of the Employment Office, which can be considered the first public employment institution in Turkey, starting with Darülmesai. The study adopts a chronological approach to primary sources from the period (such as newspapers and legal regulations) and analyzes them using scientific methods.

Anahtar Kelimeler

Dârülmesâi , Employment Office (İş Dairesi) , Labour Law No. 3008 , Directorate of Economy , İŞKUR

Kaynakça

• Civan, O. E. (2025). 3008 Sayılı İş Kanunu. Atatürk Ansiklopedisi.
• Candır, K. (2015). “Enis Behic Koryurek’in harp edebiyatı konulu şiirleri uzerine bir inceleme”. Cankırı Karatekin Universitesi Karatekin Edebiyat Fakultesi Dergisi, 6(6), 15-37.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (1936). İş Dairesi Hakkında Kararname. İş Dairesi’nin Bir Yıllık Hazırlık Teşkilatı Kadrosunun ve Umumi Yönetmeliğinin Tasdiki.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (1937). Kararname. İş Dairesi’nin Hazırlık Kadrosuna İlaveten Çalıştırılacak Memurlara Ait Kadronun Tasdiki.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (1938). Kararname.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (1938). İş Dairesinin Milletler Cemiyeti ile Görüşmesine İzin Verilmesi.
• Doğan, H. (2018). Osmanlı Devleti’nin son döneminde grev hakkı ve Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu. Belleten, 82(293), 265-294.
• Etker, Ş. (2011). Darülfünun Fen Fakültesi Darülmesailer Talimatnamesi (1924). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 13(1), 101-108.
• Güzel, A. (2012). “3008 Sayılı İş Yasasının önemi ve başlıca hükümleri”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 165-224.
• Kadıoğlu, S. (2007). Walther Penck’in Türkiye’deki çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi, 20(1), 1-18.
• Kemaloğlu, A. İ. (2023). Mehmet Şakir Kesebir (1889-1966). https://ataturkansiklopedisi. gov.tr/bilgi/mehmet-sakir-kesebir-1889-1966/
• Resmi Gazete. (1936, Haziran 15). 3008 Sayılı İş Kanunu.
• Sami, Ş. (2017). Kâmûs-ı Türkî. (Derleyiciler: R. Gündoğdu, N. Adıgüzel, & E. F. Önal) İdeal Kültür Yayıncılık.
• Sümer Holding A.Ş. (2025). https://sumerholding.gov.tr/tarihce.aspx
• Sürmeli, S. (2000) Cemiyet-i Akvam’a Müzaheret Cemiyeti Türkiye’de kuruluşu ve Prag konferansı, Atatürk Yolu Dergisi, 7(25), 181-200.
• T.C. Başbakanlık D. Arş. G.M. (2014). Dünden Bugüne Başbakanlık (1920-2014). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• T.C. Merkez Bankası. (1951). 1950 Ondokuzuncu Hesap Yılı Hakkında Bilonço ve Kar ve Zarar Hebası. Ankara: TCMB.