The Place of Meerschaum in Travelogues as Intangible Cultural Heritage

Yıl 2023, , 44 - 56, 13.12.2023

Aysel Kaya

https://doi.org/10.17123/atad.1286758

Öz

This study explores the history of meerschaum carving as an intangible cultural heritage. Data were collected from 34 travelogues written in German, English, and Turkish between 1833- 1963. The study employed a qualitative method, and the data were obtained by examining the travelogues and secondary sources in national and international literature. Deductive thematic analysis was applied using the MAXQDA qualitative analysis program and a total of 161 codes were grouped under four themes such as”qualities”, “processing,” “management and marketing,” and “areas of use.” The study reports that meerschaum is a hydrated siliceous magnesium mineral and the highest quality meerschaum deposits are found in Eskişehir where the mines are operated in a primitive manner. The raw meerschaum is transported to Vienna, where it is processed and sold for use in pipe heads, cigar and cigarette mouthpieces. This study is significant as the findings offer a source for the history of meerschaum as a tourist product as per its critical role for the city tourism. The study also contibutes to the tour guiding practices as per its extension of narratives on that issue as an intangible cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Intangible cultural heritage (ICH), Meerschaum, Travelogue, Tour guide, Eskisehir.

Somut Olmayan Kültürel Miras Olarak Lületaşının Seyahatnamelerdeki Yeri

Öz

Bu çalışmada somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) olarak lületaşı işlemeciliğinin tarihi araştırılmıştır. Bu amaçla 1833-1963 yılları arasında yazılan Almanca, İngilizce ve Türkçe dillerindeki 34 seyahatnameye ulaşılmıştır. Nitel yöntemin benimsendiği çalışmanın verileri seyahatnameler ile ulusal ve uluslararası alanyazındaki ikincil kaynakların incelenmesiyle elde edilmiştir. Verilere, nitel analiz programı MAXQDA yardımıyla tümdengelimsel tematik analiz yapılmıştır. Bu bağlamda 161 kod çıkarılmış ve kodlar “nitelikleri”, “işlenmesi”, “işletmeciliği ve pazarlanması” ile “kullanım alanları” şeklinde dört tema altında toplanmıştır. Çalışmanın sonucunda lületaşının hidratlı silisli magnezyumdan oluşan bir maden olduğu, en kaliteli lületaşı yataklarının Eskişehir’de bulunduğu, ocakların ilkel bir biçimde işletildiği, lületaşının ham olarak Viyana’ya götürüldüğü, orada işlenip satıldığı, pipo başlığı, puro ve sigara ağızlığı yapımında kullanıldığı anlaşılmıştır. Bu çalışma, genelde şehir turizminde önemli olan bir turistik ürünün, özelde ise SOKÜM olarak lületaşının tarihi için kaynak olması ve turist rehberlerinin bu konudaki anlatımlarını zenginleştirmede katkı sağlaması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Somut olmayan kültürel miras, lületaşı, seyahatname, turist rehberi, Eskişehir

Kaynakça

• Albek, S. (1991). Dorylaion'dan Eskişehir'e. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları.
• Algan, E. (2015). Eskişehir’de Lületaşı. Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(8): 1-31.
• Arslan, E. (2022). Nitel Araştırmalarda Geçerlilik ve Güvenilirlik, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51): 395-407.
• Banger, G. (2008). Lületaşı Nereye?, http://www.gurcanbanger.com, Erişim tarihi: 23 Aralık 2017.
• Bilgen, A. N. (2006). Çavlum Orta Tunç Çağı Nekropolü’nde Ele Geçen Lületaşı Mühür, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(16): 17-21.
• Bilgiç, B. (2019). Destinasyon Markasının Geliştirilmesi İçin Eskişehir İline Ait Lületaşı İşlemeciliğinin Değerlendirilmesine Yönelik Nitel Araştırma. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bowen, G.A. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method, Qualitative Research Journal, 9(2): 27-40.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology, Qualitative Research in Psychology, 3(2): 77-101.
• Clarke, E. D. (1834). Manufacture of Meerschaum Pipes, The Saturday Magazine, 4 (102): 47-47.
• Creswell, J. W. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni, 4. Baskı. (Çeviri: Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir). Ankara: Siyasal Yayın Dağıtım.
• Dudaş, N. (2010). Eskişehir İlinde Lületaşı İşlemeciliği ve Üretilen Ürünler Üzerine Bir Araştırma. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Düz, B. (2017). Turist Rehberliğinde Meslek Etiği İlkelerinin Faydacı Etik Yaklaşımı ile Belirlenmesi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2): 1639-1662.
• Erkaplan, E. (2000). Eskişehir İl Merkezinde Lületaşından Üretilen Takı Örnekleri ve Yeni Tasarımlar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2009). Lületaşı İşlemeciliği, https://eskisehir.ktb.gov.tr/TR-149946/luletasi-islemeciligi---2009.html, Erişim tarihi: 03 Şubat 2023.
• French, H. W. (1880) Castle Foam Or The Heir of Meerschaum. A Russian Story. Boston: Lee and Shepard.
• Gümüşsoy, E. (2013). 1830-1914 Arası Eskişehir Lületaşı Madeni ile İlgili Bazı Tespitler, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3): 169-193.
• Işık, C. E. (2011). Türkmentokat-Karatepe Bölgesi Yumrulu Sepiyolitlerinin (Lületaşı) Jeolojisi, Mineralojisi, Karakterizasyonu ve Kullanım Alanları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Elâzığ: Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kalyoncu Yolaçan, M. (2022). Destinasyonlarda Kültürel Mirasın Korunması. İçinde; O. Emir (Editör) Destinasyon Geliştirme ve Örnek Uygulamalar (ss. 185-197). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Karabağlı, Y. (2001). Yaralarda Pansuman Malzemesi Olarak Alfa Sepiyolit’in (Lületaşı) Kullanılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Ana Bilim Dalı.
• Kavak, M. (2021). Eskişehir. İçinde; A. Türker ve G. Köksal. (Editörler). Turist Rehberleri İçin Şehir Turu Rehberi (ss. 156-175). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kaya, A. (2021). Almanca Seyahatnamelerde Osmanlı Şehirleri (1850-1912). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçkar, M. T. (1997). Eskişehir’de Yöresel El Sanatları, Eskişehir 3. Milli Kültür Şurası Bildirisi,https://www.academia.edu/5372366/Eski%C5%9Fehirde_Y%C3%B6resel_El_Sanatlar%C4%B1_M_Tekin_KO%C3%87KAR, Erişim tarihi: 24 Kasım 2022.
• Koçkar, M. T. (1999). Eskişehir Halkbilim Ürünleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı Yayını.
• Korkmaz, Ş. (1987). Doğal ve Preslenmiş Lületaşının Bazı Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Koylu, Z. (2008). XX. Yüzyılın Başlarında Eskişehir, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24(71): 381-412.
• Köşker, H. ve Karacaoğlu, S. (2019). Turizm Bağlamında Geleneksel Türk El Sanatı Lületaşı İşlemeciliğinin Değerlendirilmesi, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9(18), 991-1013.
• Leitmeier, H. (1915). Der Meerschaum von Kraubath in Steiermark, Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 124, 163-180.
• Lincoln, Y.S. ve Guba, E.G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Mokrane, H. ve Halaç, H. H. (2022). Anadolu Üniversitesi Uluslararası Öğrencilerinin Eskişehir’in Kültürel Miraslarına Ait Farkındalık Düzeyleri, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (1): 112-125.
• Murray, D.C.  (1882). An Old Meerschaum. Vol. II. Chatto & Windus, Piccadilly.
• Murray, D.C.  (1891). A Day in the Country. Strand Magazine: An İllustrated Monthly; Londra, 2: 642-650.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. 3. Baskı. (Çeviri: Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir). Ankara: Pegem Akademi.
• Petrascheck, W.E. (1963) Eskişehir Civarındaki Lületaşı Yatakları, Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 61(61): 10-13.
• Taşkın, E., Şener, H.Y. ve Bilgiç, B. (2020). Eskişehir Destinasyon Markasının Geliştirilmesinde Lületaşı, İşletme Bilimi Dergisi, 8(3): 451-474.
• Taşlıgil, N. ve Şahin, G. (2011). Doğal ve Kültürel Özellikleri ile Lületaşı, Journal of International Social Research, 4(16): 436-452.
• Tekin, C. (2014). Lületaşı Sektörünün Ekonomik Analizi. (Basılmamış Doktora Tezi). Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi.
• The London Medical Registration Association (1858) Meerschaum-Washed pipes-Are they injurious?, İçinde; Thomas Walkey, Surgeon (Editör) The Lancet A Journal of British and Foreign Medicine, Physiology, Surgery, Chemistry, Criticism, Literature, and News (s. 641). Londra: George Coker.
• Toker, A. (2022). Sosyal Bilimlerde Nitel Veri Analizi İçin Bir Kılavuz, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51(1): 319-345.
• Türk Patent Enstitüsü. (1999). Coğrafi İşaret Tescil Belgesi, https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/26.pdf, Erişim tarihi: 01 Şubat 2023.
• UNESCO (2003). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, https://ich.unesco.org/doc/src/00009-TR-PDF.pdf, Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
• Yerçil, M. (2004). 19. Yüzyılda Avrupa'nın Eskişehir ve Eskişehir'in Lületaşı Sanayisine Olan İlgisi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Yılmaz, A. (2018). Turist Rehberlerinin Anlatımlarının Zenginleştirilmesinde Seyahatnamelerin Kullanılması: Eskişehir Örneği. İçinde; N. Hacıoğlu, C. Avcıkurt, A. Kılıç, H. Ulusoy Yıldırım (Editörler) Turist Rehberliği Üzerine Güncel Araştırmalar (ss. 233-245). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yılmaz, A. ve Yetgin D. (2018). Seyyahların Anlatımı ile Osmanlı’nın Son 30 Yılındaki Eskişehir (1892-1922), Akademik İncelemeler Dergisi. 13(2): 159-182.