OSMANLI DEVLETİN’DE TEMEL HAK ve HÜRRİYETLERİN ANAYASAL NİTELİKTEKİ YASAL METİNLERE YANSIMASI

Yıl 2023, , 81 - 133, 30.06.2023

Armağan Seçkin

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1294368

Öz

Bu çalışmada öncelikle modern anlamda insan hakları kavramının teorik olarak ne manaya geldiğini izah etmeye çalışılmıştır. Yazımız kapsamında konu temel hak ve hürriyetlerin anayasal metinlere yansıması olduğundan dolayı hukuki açıdan da bu hakların neler olduğu incelenmiştir. Batı dünyasında kişi hak ve hürriyetlerinin gelişimini ele alırken, yine Batı dünyasında insan hakları açısından adeta temel niteliğe sahip düzenlemeler irdelenmiştir. Dini esaslara bağlı bir devlet olan Osmanlı Devleti’nin klasik döneminde insan hakları tamamıyla İslam Hukuku esaslarına tabi idi. Bu sebeple kişi hakları ve hürriyetlerine İslam Hukukunun nasıl yaklaşım gösterdiğine atıfta bulunulmuştur. Osmanlı Devleti, kendi çıkarları doğrultusunda ve kurduğu bir takım sistemlerin uygulama sahasında İslam Hukuku esaslarıyla çelişmesi durumunda şer’i hukuk kaidelerinden uzaklaşmada bir beis görmediğini bilakis böyle bir durumda kişi hak ve hürriyetlerini ihlal ettiği tespit edilmiştir. Modernleşme sürecine giren Osmanlı Devleti’nin kişi hak ve hürriyetleri hususunda Batı dünyasında gerçekleşen düzenlemelere kayıtsız kalamadığını ve devletin içinde bulunduğu şartlar itibariyle hem dışarıdan hem içeriden gelen baskılar sonucunda yapılan düzenlemeleri de ele alınarak anayasal döneme geçiş ile anayasal metinlerde düzenlenmiş olan kişi hak ve hürriyetleri de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

insan hakları, osmanlı devleti, tanzimat dönemi, anayasal dönem

Kaynakça

• Abadan Yavuz, Savcı Bahri , Türkiye’de Anayasal Gelişmelere Bir Bakış, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1959.
• Ahmed Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, 1. Cilt, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1990.
• Akgündüz Ahmet, Öztürk Said, Bilinmeyen Osmanlı, Osmanlı Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.
• Akıllıoğlu Tekin, İnsan Hakları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 7, Ankara, 1995. Akyılmaz Gül, Siyasi Tarih, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• Anayurt Ömer, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kaynakları, On Birinci Basım, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2011. Ansay Şakir, Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002.
• Armağan Servet, Memleketimizde Anayasa, Seçimler ve Anayasa Mahkemesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1975.
• Arsel İlhan, Teokratik Devlet Anlayışından Demokratik Devlet Anlayışına, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1975.
• Ataman Pelin Zeynep, Avukatlar İçin El Kitabı 1-Savunma Etiği, Türkiye Barolar Birliği ve Karakatür Yayınları, İstanbul, 2012.
• Atay Cevdet, Hukuka Giriş, Hukuksal Kavramlar ve Kurumlar, Sentez Yayınları, Bursa, 2012.
• Atay Ethem Ender, Hukuk Başlangıcı, 5. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2017.
• Aybay Aydın, Aybay Rona, Hukuka Giriş, 4. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Aydın Akif Mehmet, İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Aydın Akif Mehmet, Osmanlı Devletinde Hukuk ve Adalet, Klasik Yayınları, İstanbul, 2014.
• Aydın Akif Mehmet, Türk Hukuk Tarihi, 15. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2018.
• Aydın Nizamettin, 3 Ekim 2001 tarihli Anayasa Değişikliklerinin Temel Hak ve Hürriyetler Üzerine Etkileri, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2008.
• Aydın Nurullah, Hukuka Giriş Temel Kavramlar, 7. Basım, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007.
• Baş Haydar, İnsan Hakları Açısından Veda Hutbesi ve Evrensel Beyanname, İcmal Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Başgil Ali Fuat, Esas Teşkilat Hukuku Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri, Cilt 1, Baha Matbaası, İstanbul, 1960.
• Başgil Ali Fuat, Türk Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri-Mukayeseli Hukuk Türk Esas Teşkilat Hukuku Dersleri, 1. Cilt, Baha Matbaası, İstanbul, 1957.
• Battal Ahmet, Hukukun Temel Kavramları, 7. Basım, Seçkin Yayınları, Ankara, 2011.
• Berkes Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1978.
• Bey Zade Ata Tayyar , Osmanlı Saray Tarihi Tarih-i Enderun, Derleyen Mehmet Arslan, 2. Cilt, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2019.
• Bilge Necip, Hukuk Başlangıcı, 30. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012.
• Bozkurt Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
• Bozkurt Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara, 1989.
• Bozkurt Enver, İnsan Haklarının Korunmasında Uluslararası Hukukun Rolü, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003.
• Can Halil, Güner Semih, Hukukun Temel Kavramları, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1999.
• Centel Nur, Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafii, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1984.
• Centel Nur, Zafer Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2008.
• Cin Halil, Akyılmaz Gül, Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya, 1995.
• Cin Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1988.
• Dağcı Şamil, İslam Ceza Hukukunda Şahıslara karşı Müessir Fiiller, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1996.
• Derdiman Cengiz, Anayasa Hukuku, Alfa Aktüel Yayınları, Bursa, 2001.
• Donnely Jack, Teoride ve Uygulamada İnsan Hakları, Çeviren: Mustafa Erdoğan, Levent Korkut, Yetkin Yayınevi, Ankara, 1995.
• Dönmezer Sulhi, Erman Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Kısım, 1. Cilt, 11. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 1995.
• Ekinci Buğra Ekrem, Osmanlı Hukuku-Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Ekinci Buğra Ekrem, Osmanlı Mahkemeleri Tanzimat Sonrası, 2. Basım, Arı-Sanat Yayınları, İstanbul, 2017.
• Ekinci Buğra Ekrem, Şimşirgil Ahmet, Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB Yayınları, İstanbul, 2013
• Ercan Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Gayr-i Müslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Erdem Tarhan, Anayasal Belgeler, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• Erdoğan Mustafa, Anayasal Demokrasi, 4. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001.
• Erdoğan Mustafa, Anayasa Hukuku, Dördüncü Baskı, Orion Yayınevi, İstanbul, 2007.
• Erdoğan Mustafa, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Liberte Yayınları, Ankara, 2009.
• Eren Cevat Ahmet, Tanzimat Fermanı ve Dönemi, Derin Yayınları, İstanbul, 2007.
• Eryılmaz Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç Yayıncılık, İstanbul, 1992.
• Fendoğlu Tahsin, Devlet Diplomasisi ve İnsanın Özgürlük Mücadelesi, 2. Basım, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1999.
• Gedikli Fethi, Osmanlı Şirket Kültürü, XVI-XVII Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İz Yayıncılık, İstanbul, 1988.
• Gemalmaz Semih Mehmet, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Genç Mehmet, İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri, Ulusal ve Uluslararası Temel Mevzuat, Bursa, 1997.
• Görüryılmaz Mustafa, Türklerde Anayasa Hukukunun Gelişimi, Işık Eğitim Kültür Hizmetleri Yayınları, Ankara, 2007.
• Gözler Kemal, İnsan hakları Hukukuna Giriş, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2017.
• Gözler Kemal, Kısa Anayasa Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2009.
• Gözler Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2011.
• Gözler Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa, 2000.
• Gözübüyük Şeref, Kili Suna, Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2006.
• Gülsoy Ufuk, Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, Simurg Yayınları, İstanbul, 2000.
• Güneş İhsan, Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, I. Cilt, TBMM Basımevi, Ankara, 1997.
• Güriz Adnan, Hukuk Başlangıcı, On Dokuzuncu Basım, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2019.
• Hamidullah Muhammed, İslam Anayasa Hukuku, Derleyen; Vecihi Akyüz, Beyan Yayınları, İstanbul, 1995.
• Hayta Necdet, Ünal Uğur, Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008.
• İmber Colin, Şeriattan Kanuna, Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, Çeviren Murteza Bedir, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2004.
• İnalcık Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı Devleti Üzerine Araştırmalar II, 39. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• İnalcık Halil, Osmanlı’da Devlet Hukuk Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İslamoğlu Abdullah, II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Muhalefet (1908-1913), Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2004.
• Kaboğlu İbrahim, Kolektif Özgürlükler, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır, 1989.
• Kaboğlu İbrahim, Özgürlükler Hukuku, Afa Yayınları, İstanbul, 1993.
• Kafadar Cemal, Osmanlı’da Din- Devlet İlişkisi, Osmanlı’da Din- Devlet İlişkileri, Hazırlayan Vecdi Akyüz, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 1999.
• Kalabalık Halil, İnsan Hakları Hukuku, 2. Baskı, Seçkin Yay