BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) VE SAVAŞTA TÜRK HAVA HAREKÂTI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 6, 65 - 105, 01.08.2022

Osman Yalçın

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1085217

Öz

İtalya, 1911'de Kuzey Afrika'daki son Osmanlı toprakları olan Trablus'u işgal etti. İtalya, tarihte ilk kez askeri harekât kapsamında uçakları kullanan ülke oldu. Uçaklar ve balonlar bombalama, gözetleme ve propaganda faaliyetlerinde kullanıldı. Osmanlı ordusu da bu savaş sırasında ilk hava savunma görevini gerçekleştirdi. Örneğin Osmanlılar, uçakları düşürerek, pilotu esir aldılar ve hava savunmada ilkleri gerçekleştirdiler. Trablus Savaşı bitmeden önce Balkan devletleri Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan ettiler.
Balkan Savaşları sırasında Balkan ülkelerinin ordularının envanterlerinde 30 civarında uçak, Osmanlı ordusunun ise 18 uçağı bulunuyordu. Balkan Devletleri Fransız ve Rus pilotlara hava faaliyetinde görev verdiler. Aynı şekilde Osmanlı Devleti de henüz yeterli pilotlara sahip değildi ve bu nedenle Alman ve Fransız pilot ve makinistleri hava kuvvetlerinde çalıştırdılar. Böylece Balkan Savaşları, Türk Hava Kuvvetlerinin ilk hava deneyimlerini yaşamasını sağladı.
Balkan Savaşları sırasında Türk Hava Kuvvetleri ilk defa olarak eğitim sistemini, harekât gücünü ve harekât planlamasında uygulamalar yaptı. Bu çalışmada, Balkan Savaşlarında Osmanlı ordularına tahsis edilen Osmanlı Hava Müfrezelerinin durumu ve harekâta esas faaliyeti incelenmiştir. Osmanlı orduları üç gruptan oluşuyordu. Bu ordular Edirne Savunma Kuvvetleri ile Doğu ve Batı Orduları idi. Bu çalışmada, Türk Havacılarının harekât ortamında ilk tecrübeleri incelendi. Çalışmada Osmanlı Arşiv Belgeleri, dönemin gazeteleri, dergileri ve ilgili literatürden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Trablus Savaşı, Balkan Savaşları, Osmanlı Hava Kuvvetleri, Fesa Bey, Süreyya Bey, Bleriot, REP, Bristol, Harlan.

Kaynakça

• MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı (MSB ATASE Arşivi), BHK-226-145-001-22.
• MSB ATASE Arşivi, BLH-174-69-1-3. .. .. .. .. .......................
• MSB ATASE Arşivi, BLH-226-145-001-22.. .. .. .. . .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BLH-177-83-6-44... .. .. ... .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BLH-179-92-1-23.. .. .. .. . .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BLH-179-92-1-24.. .. .. ... .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BLH-179-92-1-25.. .. .. ... .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BLH-179-92-1-26.. .. .. ... .. .. .. .. .......................
• MSB Arşivi, BHK-226-145-001-26 (04 Kasım 1912).. .. .. ... .. .. .. .. .......................
• Resim ve Fotoğraflar: Yeşilköy Hava Müze K.lığı ve ATASE Arşivi.. .. .. .. . .. .. .. .. ....................... Salname-i Serveti Fünun, İstanbul, 1910. .. .. .. .. . .. .. .. .. .......................
• Armaoğlu, F.(1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789–1914, TTK, 2. Baskı, Ankara.
• Gencer, A.İ. - Özel, S.(2006). Türk İnkılâp Tarihi, Hv. Bas. ve Neş.Md.lüğü, Ankara.
• Genkur. ATASE,(1996). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi C.III, 6.Ks. (1908-1920), Ankara.
• İlmen, S.(1947). ürkiye'de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul.
• Kansu, Y.- Şensöz, S.- Öztuna, Y.(1971). Havacılık Tarihinde Türkler 1, Hv.Bsm. ve Neş. Md.lüğü, Ankara.
• Kapucu, D. - Korkmaz, E.(2020). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Askeri Hava Seyahatleri (1909-1939), Karakum Yayınları, Ankara.
• Keyüsk, M.(1950). Türk Havacılık Tarihi 1912-1914 Birinci Kitap, Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir.
• Kurt, D. - Korkmaz, E. (2020). Kuruluşundan Günümüze Türk Hava Kuvvetleri Harekât ve Teşkilatlanma Tarihi CİL-I, Hv. Bsm. ve Neş. Md.lüğü, Ankara.
• Kurter, A.(2006). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi Cilt-I (1910-1914), Hava Kuvvetleri Komutanlığı, 2. Baskı, İstanbul.
• Köylü, M. (2017). Türk Siyasi Tarihi 1789-1980, Kripto Yayınları, Ankara.
• Öztuna, Y. (2006). Avrupa Türkiyesi’ni Kaybımız/Rumeli’nin Elden Çıkışı, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul.
• Parker, G.(2006). Askeri Devrim Batı'nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800, (Tercüme: Tuncay ZORLU), Küre Yayınları, İstanbul.
• Sander, O.(2012). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918'e, 24. Baskı, İmge Kitapevi, Ankara.
• Hv.K.K.lığı (1927). Hava Mecmuası, 15 Mayıs 1927.
• Süslü, A.- Balcıoğlu, M. (1999). Atatürk’ün Silah Arkadaşları Atatürk Araştırma Merkezi Şeref Üyeleri, AAM, Ankara.
• Şen, S. (1992). Türkiye'de Modernleşme Ordu ve Askeri Havacılık, İ.Ü. Sos.Bil.Enst., Yük.Lis.Tezi, İstanbul.
• Şıvgın, H. (1989). Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, TTK Bsm., Ankara. Yalçın, O. (2004). Türk Hava Kuvvetleri Teşkilatlanma Tarihi, Gazi Ünv. Sos.Bil. Enst., Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yalçın, O. (2008). Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, Gazi Ünv. Sos.Bil. Enst., Doktora Tezi, Ankara.
• Yalçın, O. (2017). Türk Hava Gücü Kuruluşu, İlk Seferleri ve Yükselişi (1911-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yalçın, O. (2010). "Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu (20-22 Mayıs 2009 - İstanbul)", On İkinci Askerî Tarih Sempozyumu Bildirileri - II, Genelkurmay Basımevi, Ankara. Yalçın, O. (2015). "Savaş Uçakları ve Balonlar", Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Yalçın, O. (2009). Türk Hava Harp Sanayii Tarihi 1913-2009, Hv. Bas. ve Neş. Md.lüğü, Ankara.
• Yalçın, O. (2021). Türk Hava Gücü Kuruluşu, İlk Seferleri ve Yükselişi (1911-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul. Tezler, Makaleler ve Süreli Yayınlar
• Erdemli, M.G. (2011). Dünden Bugüne Türk Havacılık Tarihi ve Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Ünv. Sos. Bil.Enst., Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Karacagil, Ö.K. (2012)."Balkan Savaşlarında Osmanlı Devletinde Havacılık Faaliyetleri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 200, Ekim 2012, s.73-90.
• Karacagil, Ö.K. (2013), "Balkan Harbi'nde Türk Havacılığı", Türk Hava Kuvvetlerinin 100'üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu 8-10 Şubat 2011, Ayrıntı Basımevi, Ankara, s.111-123. Ünalp, F. R. (2015). "Balkan Savaşı Döneminde Türk Havacılığı", Havacılık Tarihi Sempozyumu 13-14 Aralık 2012-İstanbul, Hv.Bsm.ve Neş.Md.lüğü, Ankara, s.15-24.
• Hv.K.K.lığı. (1968). Resimlerle Havacılık Tarihi, Hava Kuvvetleri Basımevi, Etimesgut.
• Yalçın, O. (2015). "Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Harp Okuluna Geçiş Süreci",Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 9 Sayı 17, Kış 2015, s.229-260.
• Yalçın, O. (2016). "Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşına Etkisi", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 59, Güz 2016,s.181-236.
• Yalçın, O. (2011). "Türk Tarihi Bakımından 20. Yüzyılda iki Önemli Gelişme: “Havacılığın ve Bir Liderin Doğuşu”, Turkish Studies - Turkic Volume 6/2 Spring 2011, Turkey, p.1035-1037.
• Yalçın, O. (2014). "Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında Bir Kararlılık Gösterisi: ‘Kıtalararası Osmanlı Hava Seferi", Mediterranean Journal of Humanities-Akdeniz İnsan Bilimleri Dergisi (MJH), IV/2, DOI: 10.13114/MJH.201428448, s. 327-347. Yalçın, O. (2021).," Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Askeri Havacılığı", bilig dergisi, KIŞ 2021/SAYI 96., s.147-176.
• Yalçın, O. (2014). “Hava Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Bey’in Hayatı ve Çalışmaları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:21, ISSN:1305-5992, Ankara Güz 2014, s.251-280.
• https:// www.denizhaber.net/ istanbul-limanina -ilk-buharli-gemi- 1828-yilinda- geldi- haber-58785. htm/ (E.T.:14.02.2021).
• http://www.tayyareci.com/hvtarihi/1911-13/03.asp/(E.T.:18.02.2021).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/balkan-savasi/(E.T.:15.02.2021).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/sirbistan/(E.T.:15.02.2021).
• http://sofia.emb.mfa.gov.tr/Mission/ShowSpeech/557/(E.T.:15.02.2021).
• http://www.tayyareci.com/hvtarihi/1911-13/03.asp/(E.T.:18.02.2021).