İKİNCİ BEŞ YILLIK SANAYİ PLANI (1938-1942)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 55 - 87, 03.07.2017

M.Gökhan Polatoğlu

Öz

Türkiye’yi ekonomik açıdan ileri seviyelere ulaştırmak için Cumhuriyet’in
kuruluşunun ilk yıllardan itibaren çeşitli iktisadi çalışmalar yapıldı. Bu çalışmaların
ilk dönemini kapsayan 1923-1932 yılları arasında, ağırlıklı olarak liberal
ekonomi politikası uygulandı. Ancak bu dönemde, özel teşebbüsün hem malî hem de
teknik açıdan yeterli seviyelerde olmaması nedeniyle, istenilen kalkınma
hamleleri tam manasıyla gerçekleştirilemedi. Bunun üzerine, devletin kalkınma faaliyetlerine
doğrudan müdahale ettiği, planlı sanayileşme dönemine geçildi. Bu dönem, kendi
içinde “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı”
(1934-1938) ve “İkinci Beş Yıllık Sanayi
Planı” (1938-1942) olarak ikiye ayrılmaktadır. Türkiye’de, Birinci Beş
Yıllık Sanayi Planı ile birçok sanayi tesisinin inşası tamamlanırken, İkinci
Beş Yıllık Sanayi Planı ile de yatırım ve ara malların imal edildiği sanayi
tesislerinin kurulmasına ağırlık verildi. Bu çalışma ile İkinci Beş Yıllık
Sanayi Planı’nın hazırlanma süreci ve uygulanması ele alınarak,
değerlendirilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, sanayi, sanayi planı

SECOND FIVE-YEAR INDUSTRIAL PLAN (1938-1942)

Öz

Various economic studies have been carried out since the early years of
the foundation of Republics in order for Turkey to reach further levels from
the point of economics. Between 1923-1932 comprising the first period of these
studies, liberal economy politics as applied in general. However, since private
sector was not in sufficient level both from the fiscal and technical aspects
in this period, the desired development attempts couldn’t have been realised in
full sense. Thereupon, transformation to planned industrialisation period, in
which state directly intervene in the development activities, was introduced.
This period is divided into two sections as “First Fıve-Year Industrial Plan” (1934-1938) and “Second Fıve-Year Industrial Plan” (1938-1942).
Through the  First Fıve-Year Industrial
Plan, while the construction of lots of industrial establishments was
completed, state concentrated on the foundation of industrial establishment
where intermediate and investment goods were manufactured. In this study, the
process of preparation and application of the process of preparation and
application of the Second Fıve-Year Industrial Plan was investigation and tried
to be evaluated.       

Anahtar Kelimeler

Turkey, industry, industry plan

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Ayın Tarihi
• C.H.P.Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası 9-16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC)
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası
• Karaelmas Zonguldak Halkevi Dergisi
• Sosyoloji Konferansları Dergisi
• Ülkü Halkevleri Dergisi
• Cumhuriyet
• Resmi Gazete
• Ulus
• Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Haz: Ferit Devellioğlu, Yay. Haz.: Aydın Sami Güneyçal, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1953.
• ÜZÜMERİ, M.Ekrem-DİNÇER, Selâmi-KAZANCI, Sadi, Türkiye Ansiklopedisi, Yıldız Matbaacılık, Ankara, 1957.
• Türkiye 1923-1973 Ansiklopedisi, I, Kaynak Kitaplar Basım, Yayım ve Ticaret A.Ş., İstanbul, 1974.
• ÜNERİ, Saadet-KULELİ, Ömer-GÜREL, Osman, Kimya Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1981.
• ALOBA Köksal, Bilge-İLKİN, A.Râsih, Türkiye’de İktisadî Politikanın Gelişimi (1923-1973), Yapı ve Kredi Bankası, İstanbul 1973.
• APPLEGATE, Liz, Sağlıklı Yaşam ve Yüksek Performans için Beslenme ve Diyet İlkeleri, Çev: Haydar Özpınar, İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2011.
• ARMAOĞLU, Fahir H., Siyasî Tarih 1789-1960, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1973.
• BOR, Fuat Yavuz, Ekonomik Metalurji, İ.T.Ü. Kimya-Metalurji Fakültesi Ofset Atölyesi, İstanbul, 1988.
• BOZDAĞ, İsmet, Zaferlerle ve Şereflerle Dolu Bir Hayat Celâl Bayar, Tercüman, İstanbul, 1986.
• Celâl Bayar’ın Söylev ve Demeçleri 1921-1938 Ekonomik Konulara Dair, Toplayan: Özel Şahingiray, Doğuş Ltd. Ortaklığı Matbaası, Ankara, 1955.
• ESİN, Alptekin, Türkiye’de Petrol Üretim ve Tüketimi, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, Ankara, 1973.
• Etibank’ın Türkiye’nin Enerji Davasında Hizmetleri, Etibank, Ankara, 1957.
• KUTAY, Cemal, Celâl Bayar, II, Kenan Basımevi, İstanbul, 1939.
• LOKMAN, Kemal, Türkiye Petrol Madenleri, Hakimiyeti Milliye Matbaası, Ankara, 1933.
• Madencilik Ana Planı Özel İhtisas Komisyonu Demir Dışı Metal Madenleri Çalışma Grubu Raporu, T.C.Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Yayınları, Ankara, 1988.
• NAİM, Ahmet, Zonguldak Havzası Uzun Mehmetten Bugüne Kadar, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul, 1934.
• On Beşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Halk Partisi, Ankara, 1938.
• ÖZEKEN, Ahmet Ali, Türkiye Kömür Ekonomisi Tarihi, Milli Mecmua Basımevi, İstanbul, 1955.
• SHREVE, R.Norris-A.BRİNK, Joseph, Kimyasal Proses Endüstrileri, II, Çev: A.İhsan Çataltaş, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 1985.
• TURAL, M.Âkif, Atatürk Devrinde İktisadî Yapılaşma ve Celâl Bayar (1920-1938), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,1987.
• Türkiye: Cumhuriyetin 50.Yıl Kitabı, Haz: Necdet Evliyagil vd., Ajans Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1973.
• Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, Önsöz: Afetinan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1973.
• Türkiye’de Termik Santraller, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Ankara, 2010.
• 100.Yaşında Celâl Bayar’a Armağan, Tercüman, İstanbul, 1982.
• AYSAN, C.Z., “Endüstri Hayatımızda Mühim Bir İnkılâp Zonguldak Kömür Havzamızın Devletçe İşletilmesi”, Karaelmas Zonguldak Halkevi Dergisi, S.3 (1940), Zonguldak, 1940, s.8-10.
• CEMEROĞLU, Bekir, “Meyve Sebzelerin Soğukta Depolanmaları”, Meyve ve Sebze İşleme Teknolojisi, I, Editör: Bekir Cemeroğlu, Ankara, 2009, s.327-390.
• ERGİN, Feridun, “Türkiye Harp Maliyesi (1939-1942)”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, IV, S.2, (1943), İstanbul, 1943, s.148-170.
• NEUMARK, F., “1939-1940 Senelerinde Türkiye Dış Ticareti”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, II, (1940), İstanbul, 1940, s.412-418.
• ÖZYURT, Hasan, “Atatürk Dönemi Birinci ve İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planları ve Türk Ekonomisindeki Yapı Değişikliğine Etkileri (1933-1938)”, Sosyoloji Konferansları Dergisi Atatürk Özel Sayısı, S.19 (1981), İstanbul, 1981, s.119-148.
• TÜTENGİL, Cavit Orhan, “Türkiye’nin Sorunları ve Prof.Dr.Fritz Baade”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XXIV, S.1-2, (1964), İstanbul, 1964, s.109-119.
• Artvin İl Yıllığı 1967, Artvin, 1967.
• Elazığ 1967 İl Yıllığı, Elazığ, 1970.
• Kütahya 1967 İl Yıllığı, Kütahya, 1967.
• Zonguldak 2002 İl Yıllığı, Zonguldak, 2002.