ZİVİN (SÜNGÜTAŞI) ÇAYI HAVZASI’NDAKİ KIRSAL YERLEŞMELERİN COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ- Geographıcal Characterıstıcs of Rural Settlements in Zivin Rıver Basin

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 35, 209 - 238, 03.02.2016

Murat Yılmaz

https://doi.org/10.17295/dcd.05990

Öz

Zivin Çayı Havzası Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Bölümü’nde Sarkamış (Kars) ile Horasan (Erzurum) ilçelerinin sınırları içinde kalmaktadır. Zivin Çayı Aras Nehri’nin bir kolu olup kaynağının araştırma sahasının kuzeydoğusundaki Handere Köyü’nün yakınındaki dağlardan almaktadır. Yukarı çığırında doğu-batı istikametinde akan akarsu, Yeniköy’ün güneyinde güneye doğru yönelmektedir. Yeniköy ile Hızırilyas köyleri arasında kabaca kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan bir vadiden akan Zivin Çayı, Hızırilyas Köyü’nden sonra güneydoğuya yönelmekte ve Okçular Mahallesi’nin güneyinde Aras Nehri’ne katılmaktadır.

Sarıkamış ve Horasan ilçelerini birbirine bağlayan demiryolu bu akarsuyun vadisinden geçmektedir. Ayrıca geçmişe göre önemi azalmakla birlikte belirtilen alandan bir karayolu da geçmektedir. Dolayısıyla doğal bir ulaşım koridoru olan Zivin Çayı vadisi geçmişte olduğu gibi günümüzde de stratejik önemi olan bir alandır.

Zivin Çayı Havzası’nda günümüzde 16 köy ve 7 mahalleden oluşan 23 kırsal yerleşme bulunmaktadır. Bu yerleşmelerde yaklaşık 6121 kişi yaşamaktadır. İnceleme alanındaki ortalama köy nüfusu büyüklüğü 383 iken bu değerin yerleşmelere göre dağılımı incelendiğinde 84 (Sırataşlar) ile 811 (Bulgurlu) arasında değiştiği görülmektedir. Zivin Çayı Havzası’nın 1935 yılında 5416 olan nüfusu 1970 yılına kadar sürekli artarak 10850’ye çıkmış, belirtilen tarihten sonra azalmaya başlamış ve 2013 yılında 6121’e düşmüştür. Doğum oranının yüksek olduğu sahada nüfusun son 43 yılda önemli ölçüde azalmasının nedeni dışarıya yönelik göçlerdir.

Araştırma alanı idari olarak farklı ünitelerin içinde kalmaktadır. Nitekim sahadaki 3 köy ve 6 mahalle Horasan ilçesinin idari alanı içinde kalırken 13 köy ve 1 mahalle ise Sarıkamış ilçesinin idari alanı içindedir. Ancak havza coğrafi ve kültürel olarak bir bütünlük oluşturmaktadır. Zivin Çayı’nın su toplam alanı dağlık alanlar tarafından belirlenmişken yöre halkı arasında uzun bir süreden beri (en az 100 yıl) sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkiler bulunmaktadır.

Zivin Çayı Havzası’ndaki kırsal yerleşmelerde yaşayan nüfusun en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bu faaliyetlerden ekonomik getirisi fazla olanı hayvancılık iken tarım daha ziyade hayvancılığı destekler niteliktedir. Yörede ayrıca arıcılık ve ormancılık faaliyetleri de az sayıdaki ailenin geçim kaynağıdır.

Anahtar Kelimeler: Zivin Çayı, Kırsal Yerleşme, Nüfus, Göç, Horasan, Sarıkamış, Karaurgan Köyü.

ABSTRACT

Zivin River Basin is located in the Erzurum-Kars section of East Anatolian region. Zivin River is a part of Aras River and starts from near Hander village, the northeastern part of the study area which are is mountains area. The upper part of the river goes through east-west direction.  Starting from the south of Yeniköy village, the river goes to south direction.  Between Yeniköy village and Hızırilyas village, Zivin river lies in a valley roughly northeast-southwest direction.  After Hızırilyas village, the river follows a direction to the southeast.  Then, from south of Okçular neighborhood, the river joins the river Aras.

The railway between Sarıkamış and Horasan follows the valley of this river.  Also, relatively decreasing the importance over time, a highway also built in this valley. After all, a valley of Zivin river is a natural transportation corridor.  For that reason, Zivin River valley was a strategic transportation corridor in the past. Today also the valley is a strategic transportation corridor.

Today in the Zivin river basin consists 16 villages and 7 neighborhoods and 23 other rural settlements.  The total population of all these settlements is 5968.  The average village population in the valley is 383.  The lowest population of a village is 84 (Sırataşlar village).  The highest populated village is Bulgurlu village (811). İn the River Zivin Basin population was 5416 in 1935 and thereafter it way increased steadily and reached to 10850 in 1970. After 1970, it was started to decrease and came to 6121 in 2013. The even though birth rate is high in the basin; the total population decrease became of the migration to urban centers.

The political administration of the valley is divided among different counties.  Three villages and six neighborhoods are administratively connected to Horasan County.  Thirteen villages and one neighborhood are administratively connected to Sarıkamış County.  However, geographical and cultural characteristics of the valley are similar.  Economic and cultural relations are developed very well.

Employment and economic sources depend on agriculture and livestock in the Zivin river valley.  Economically livestock is more important than agriculture.  However, agriculture is developed for supporting livestock. In addition, apiculture and forestry are also conducted by few families in the valley. 

Keywords: River Zivin, Rural Settlement, Migration, Population, Horasan, Sarıkamış, Karaurgan Village.

Anahtar Kelimeler

Zivin Çayı, Kırsal Yerleşme, Nüfus, Göç, Horasan, Sarıkamış

Kaynakça

• ARINÇ, K., 2011, Doğal, İktisadi, Siyasal ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri, Eser Ofset Matbaacılık, Erzurum.
• ATALAY, İ., 2011, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir.
• DOĞANAY, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, İstanbul.
• ERİNÇ, S, 1953, Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayın No:15, İstanbul.
• GÖK, Y., 2007, Horasan İlçesi’nin Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayın No:965, Kazım Karabekir Fakültesi Yayın No:124, Araştırmalar Serisi No:49, Erzurum.
• GÖK,Y., 2006, Horasan İlçesi’nde Nüfus Hareketleri, Doğu Coğrafya Dergisi, sayı:16,s:113-141, Erzurum.
• GÖNEY, S., 1975, Büyük Menderes Bölgesi, İstanbul Üniversitesi Yayın No:1895, Coğrafya Enstitüsü Yayın No:79. İstanbul.
• KARABORAN, H., 1984,‘‘Türkiye’de Mevki Adları Üzerine Bir Araştırma’’, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Eylül 1984, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi, Yayın No:60, Seminer ve Kongre Bildiriler Dizisi:17. Ankara.
• KODAY S., (2000), ‘‘Trakya’da Köy Adlarında Coğrafyanın Etkisi’’, 28. Coğrafya Meslek Haftası Bildirileri, İstanbul.
• ÖZÇAĞLAR, A., 1996, ‘Türkiye’nin İdari Coğrafyası Bakımından Köy, Bucak, İlçe, İl ve Belde Kavramları üzerine Düşünceler’, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Coğrafya Araştırma Dergisi Sayı:12, .Ankara.
• ÖZÇAĞLAR, A., 1997, Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler (Kasabalar-Şehirler), Ankara.
• ŞAHİN, C., DOĞANAY, H., ÖZCAN N., Ali, 2003, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Gündüz Eğitim Yayınları, Ankara.
• ŞAHİN, İ.F., 2000, Refahiye ve Çevresinde Geçici Kır Yerleşme Şekilleri, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 4, Erzurum
• ŞAHİN, İ.F., 2011, Coğrafi Faktörlerin Az Gelişmişlik Üzerine Etkileri ve Refahiye (Erzincan) Örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı:25, Erzurum
• TANOĞLU, A., 1969, Beşeri Coğrafya Nüfus ve Yerleşme, Cilt I., (İkinci Baskı), Taş Matbaası, İstanbul.
• TUNÇDİLEK, N., 1967, Türkiye İskân Coğrafyası, Kır İskânı, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 1283, Coğrafya Enstitüsü Yayın No:49, İstanbul.
• TÜMERTEKİN, E., ÖZGÜÇ, N., 2009, Beşeri Coğrafya, ‘İnsan Kültür, Mekan’, Çantay Yayınları, İstanbul.
• YILMAZ, M, 2015, Türkiye’de Kırsal Nüfusun Değişimi ve Göre İllere Dağılımı (1980-2012), Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt:20 Sayı:33, sayfa 161-188, Erzurum.
• TÜİK, 1935 Yılı Genel Nüfus Sayımı Erzurum İli, Ankara.
• TÜİK, 1935 Yılı Genel Nüfus Sayımı Kars İli, Ankara.
• TÜİK, 1940 Yılı Genel Nüfus Sayımı Sonuçları, Ankara.
• TÜİK, 1950 Yılı Genel Nüfus Sayımı Sonuçları, Ankara.
• TÜİK, 1960 Yılı Genel Nüfus Sayımı Sonuçları, Ankara.
• İnternet Siteleri
• http://www.tuik.gov.tr (Son Erişim Tarihi:23/12/20114)