MANİSA-UŞAK DEMİRYOLU ULAŞIMININ YERLEŞME ÜZERİNE ETKİLERİ (I)

Yıl 2010, Cilt: 15 Sayı: 23, 223 - 249, 14.09.2011

Mehmet Akif Ceylan

Öz

Türkiye’de toplam hat uzunluğu 8697 km’yi ve gelişim süreci yaklaşık
150 yılı bulan demiryolu ulaşımının yerleşim birimlerine etkileri şüphesiz çok
yönlü olmuştur. Konunun mekân ve zaman bakımından çok kapsamlı olmasına
karşılık, ülkemizde akademik düzeyde yapılan çalışmaların sayısı maalesef fazla
değildir. Bu makalede ülkemizin ilk demiryolları arasında bulunan Manisa-Uşak
Demiryolu ulaşımının yerleşme üzerine etkileri ele alınmış ve böylelikle yerleşme
coğrafyasına önemli bir katkının yapılması amaçlanmıştır.
Manisa-Uşak arasında 221 km uzunluğundaki demiryolu güzergâhında,
mahalle, köy, kasaba ve şehir büyüklüğünde toplam 50’den fazla yerleşim birimi
bulunmaktadır. Demiryolu ulaşımından farklı şekillerde etkilenen bu yerleşim
birimlerinden 6’sı bu makale kapsamında ele alınmıştır. Bunlar batıdan doğuya;
Çobanisa, Urganlı, Ahmetli, Sart, Salihli ve Eşme’dir.
Çalışmada her bir yerleşim birimi ayrı ayrı ele alınmış, çeşitli yayınlar,
haritalar ve yerinde yapılan gözlemlerden büyük ölçüde yararlanılmış ve özellikle
yerleşme, demiryolu hattı ve istasyon arasındaki ilişkiler üzerinde durulmuştur.
Keza her bir yerleşim biriminin konumu, bugünkü idari durumu ve nüfusu gibi
genel konulara kısaca temas edilmiş, kuruluşu ve gelişimiyle ilgili genellikle
kronolojik bir sıra takip edilerek özlü bilgiler verilmiştir. Böylece demiryolu
öncesi, demiryolu ulaşımının başlaması ve sonrası dönem olmak üzere
yerleşmenin gelişimi bir bütünlük içinde işlenmeye çalışılmıştır. Diğer taraftan
çok sayıda (6) istasyonun ele alınması ve bir makalenin kapsamını aşmamak
düşüncesi; her bir yerleşim birimiyle ilgili açıklamaların birkaç sayfayı
aşmayacak şekilde, nispeten sınırlı tutulmasını gerektirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Demiryolu, Çobanisa, Urganlı, Ahmetli, Sart, Salihli, Eşme

Kaynakça

• Ali Cevad, 1313, Memalik-i Osmaniye’nin Tarihi ve Coğrafya Lügati, Mahmud Bey Matbaası, Cilt 1, İstanbul.
• Arundell, F.V.J., 1834, Discoveries In Asia Minor; Including A Description of The Ruins of Several Ancient Cities And Especially Antioch of Pisidia, Volume 1, Ibotson And Palmer Printers, London.
• Aydın Vilayetine Mahsus Salname, Cildi Sani, Vilayet Matbaası, 1308.
• Baedekers, K., 1914, Konstantinopel Balkanstaaten, Kleinasien, Archipel, Cypern, Handbuch für Reisende, Verlag von Karl Baedeker, Leipzig.
• Banse, E., 1919, Die Türkei, Verlag von Georg Westermann, Berlin.
• Baykal, F., 1989, Salihli Kent Coğrafyası, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları No. 2, İzmir.
• Baykal, F., 1990, Salihli Kentsel Alanının Genişlemesinde ve Belirli Yörelere Kaymasında Rol Oynayan Faktörler, AKDTYK Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, Ankara, s.311-322.
• Bilgi, N., 1996, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Manisa Kazası (1908-1950), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Bilgi, N., 1999, Tanzimat’ın Öncesi ve Sonrasında Saruhan Sancağı’nda Nüfus, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, s.249-290.
• Bilgi, N., 2000, Geçmişten Günümüze Ahmetli, Manisa Dergisi, Sayı 20, s.19-38.
• Bilgi, N., 2001, 1842 Yılında Saruhan Sancağının Nüfusu ve İdari Bölünüşü, Manisa Araştırmaları, Cilt 1, Manisa, s.87-122.
• Bilgi, N., 2005, A Developing Village in the Middle of the Nineteenth Century: Salihli, Frontiers of Ottoman Studies: State, Province, and the West, Volume 1 (Library of Ottoman Studies 5), Ed. Colin Imber and Keiko Kiyotaki, Rhoads Murphey, London, p.149-165.
• /200.000 Ölçekli Harita, Kula Paftası, Erkânı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul, 1328.
• /250.000 Ölçekli Harita, Manisa Paftası, Erkânı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul, 1328.
• /200.000 Ölçekli Harita, Alaşehir Paftası, Harita Genel Müdürlüğü, 1951.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Cilt 16, Gelişim Yayınları, İstanbul, 1986.
• Ceylan, M. A., 2006, Eşme’nin (Uşak) Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı 15, Konya, s.339–378.
• Cuinet, V., 1894, La Turquie d’Asie (Géographie Administrative Statistique, Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’Asie Mineure) Tome 3, Ernest Leroux Editeur, Paris.
• Çiçek, İ., 1985, Her Yönüyle İlçemiz Salihli, Çiçek Matbaası, Salihli.
• Çiçek, İ., Çetin, Ş., 2001, Tarih İçinde Adala ve Köyleri (Dünü-Bugünü), Adala Belediyesi Kültür Yayınları No.1, Salihli.
• Koca, H., Doğanay, H., 1998, Ulaşımın Yerleşmeye Etkilerine İki Tipik Örnek: Fevzipaşa ve Nurdağı Kasabaları, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 33, İstanbul, s.1-24.
• Darkot, B., 1979, Sart, İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s.237–239.
• Emecen, F. M. 1989, XVI. Asırda Manisa Kazası, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Dizi, Sayı 6, Ankara.
• Emecen, F.M., 1997, Bir Osmanlı Kasabasının Kuruluşu ve Yükselişi Turgutlu (15001700), Turgutlu Sosyo-Ekonomik Tarihi Sempozyumu (4-5 Eylül 1995) Bildiriler, Turgutlu, s.55-59.
• Erdoğdu, M. A., 1999, Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Hafta Pazarları ve Panayırlar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 96, İzmir.
• Ergül, T., 1982, Salihli Tarihi, Tanık Matbaacılık, İzmir.
• Ergül, T., 1992, Bir Kentin Özgün Tarihi, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları No. 9, İzmir.
• Evliya Çelebi, 1985, Seyahatname, Üçdal Neşriyat, Cilt 8, İstanbul.
• Gökçen, İ., 1950, Tarihte Saruhan Köyleri, Berksoy Basımevi, İstanbul.
• Http://www.tcdd.gov.tr/genel/acilistarihleri.htm
• Http://www.tcdd.gov.tr/genel/tarihce.htm
• Karal, Z.E.,1943, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü Neşriyat No.195, Ankara.
• Karal, Z. E., 1988, Osmanlı Tarihi, Cilt 8 (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 18761907), AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi, Ankara.
• Kiepert, R., 1911, Karte von Kleinasien (Smyrna, 1/400 000), Dietrich Reimer, Berlin.
• Konukçu, E., 1992, Manisa Demiryolu (Yapılış ve Gazete Haberleri, 1865-1923), Manisa Dergisi, Sayı 1, Manisa, s.31–39.
• Köklü, N., 1992, Dünkü Manisa’dan Görüntüler, Manisa Dergisi, Sayı 1, Manisa, s.5-11.
• Manisa Vilayeti Meclisi Umumisi 1934 Senesi Müzakere ve Zabıtnamesi, Marifet Matbaası, İzmir, 1934.
• Onur, A., 1953, Türk Demiryolları Tarihi (1860-1953), Milli Savunma Vekâleti Kara Kuvvetleri Kumandanlığı Yayınları, Ankara.
• Otman, A., 1998, Dünden Bugüne Salihli, Gökay Yayınları Araştırma Serisi No.1, Salihli.
• Özışık, E., 1970, Urganlı’nın Beşeri ve İktisadi Etüdü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Bitirme Tezi No.7017, İstanbul.
• Özkaya, Y., 1994, Milli Mücadele’de Ege Çevresi, Kültür Bakanlığı Başvuru Kitapları Dizisi No.19, Ankara.
• Philippson, A, 1913, Geologische Karte Des Westlichen Kleinasien Blatt 4, Gotha.
• Ramsay, W. M., 1960, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. M. Pektaş), Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul.
• Sarre, F., 1998, Küçükasya Seyahati (1895 Yazı), (Çev. D. Çolakoğlu), Pera Turizm ve Ticaret Alaattin Eser Kitaplığı Yayın No.9, İstanbul.
• Sart Belediye Başkanlığı Brifing Dosyası, 2005.
• Şemsettin Sami, 1889, Kamus-ul Alam, Mihran Matbaası, Cilt 1, İstanbul.
• Taşlıgil, N., 1999, Türkiye’nin Ulaşım Coğrafyası, Kuşak Ofset Kitabevi, İstanbul.
• Telci, C., 2001, XIX. Yüzyılın Ortalarında Ahmetli, Manisa Araştırmaları, Cilt 1, Manisa, s.123-144.
• Texier, C., 2002, Küçük Asya (Coğrafi, Tarihi ve Arkeolojisi, Çev. A. Suad, Latin Harflerine Aktaran K.Y. Kopraman, Sadeleştiren M. Yıldız) Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayını, Cilt 2, Ankara.
• Tümertekin, E., 1987, Ulaşım Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No.85, İstanbul.
• Ulaş, C. N., Aşkın, R., 1940, 5 Mayıs 1940 I. Sart Kermesi Hatırası, Salihli Halkevi Neşriyatı, Sayı 1, İzmir.
• Uluçay, M. Ç., 1940, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (773 H.-1220 H.), Manisa Halkevi Yayınları, Sayı 6, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• Uluçay, M. Ç.,1946, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar II, Manisa Halkevi Yayınları, Sayı 17, Marifet Basımevi, İstanbul.
• Yücel, T., 1960, Demiryollarımızın İstasyon Nüfuslarına Etkisi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 20, İstanbul, s.143-148.
• 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayeti Anadolu Defteri (937/1530), Hüdavendigar, Biga, Karesi, Saruhan, Aydın, Menteşe, Teke ve Alaiye Livaları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No.27, Ankara, 1995.