GEDİZ HAVZASINDA TARİHİ KÖPRÜLER VE FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 25, 103 - 132, 24.02.2012

Mehmet Akif Ceylan

Öz

Gediz Havzası, hemen her dönemde, ulaşım bakımından önemli bir
güzergâhı teşkil etmiştir. Özellikle Ege kıyıları ve Batı Anadolu’yu İç ve Doğu
Anadolu’ya ve hatta daha ötelere bağlayan ana yollar (Kral Yolu vd), bu
havzadan geçmiştir. Büyük ölçüde coğrafyanın belirlediği nispeten sık dokulu
doğal yollara sahip olan havza, her mevsimde nispeten kolay ve kesintisiz bir
ulaşımının yapılabildiği önemli bir geçiş sahasını oluşturmaktadır.
İlkçağ’dan başlayarak günümüze kadar devam eden iskân tarihi boyunca
havzada, önemli medeniyetler kurulmuş ve bu dönemlerde çok sayıda su yapıları
ve köprüler inşa edilmiştir. Fakat yapıların büyük bir kısmı maalesef bugüne
ulaşmamış, bir kısmı harabe durumuna gelmiş ve bir kısmı da eski işlevini halen
sürdürmektedir. Havzanın iskânı çok eski olmakla birlikte, bugüne ulaşan ve
makalede ele alınan tarihi köprülerin hemen tamamı Osmanlı dönemine ait
yapılardan meydana gelmektedir.
Tarihi köprüler, havzadaki eski ulaşım güzergâhlarının belirlenmesinde
ve ulaşımda fonksiyonel sürekliliğin ortaya konulmasında önemli kalıntılardır.
Aynı mevkide tarihi bir köprüyle yeni bir köprü birlikte görülmekte ve ulaşım
bakımından fonksiyonel sürekliliğe işaret etmektedir. Buna karşılık ana yollara
uzak kalan köprüler de vardır ve bunlar zamanla ulaşım güzergâhının değiştiğini
ortaya koymaktadır. Keza tarihi köprüler, turizm, yerleşme, ekonomik faaliyetler
(özellikle ticaret), mimari, tarihi, edebiyat ve özellikle yerel kültürel değerler
bakımından da büyük önem arz eden yapılar olarak dikkati çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gediz Nehri, tarihi su yapıları, tarihi köprüler, ulaşım coğrafyası

Kaynakça

• Acun, H., 1999, Manisa'da Türk Devri Yapilari, Türk Tarih Kurumu Yayini, VI. Dizi, Sayi 56, Ankara.
• Aksit, O., 1983, Manisa Tarihi (Baslangiçtan MS 395 Yilina Kadar), Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayinlari No.3104, Istanbul.
• Âsik Pasaoglu Tarihi (Çev. Atsiz), 1992, Milli Egitim Bakanligi Yayinlari Tarih Dizisi No. 1, Istanbul.
• Bayindirlikta 60. Yil, Bayindirlik Bakanligi Karayollari Genel Müdürlügü Matbaasi, Ankara, 1983.
• /200.000 Ölçekli Harita, Soma Paftasi (S 3), Erkâni Harbiye Umumiye Matbaasi, 1326.
• /250.000 Ölçekli Harita, Manisa Paftasi, Erkâni Harbiye-i Umumiye Matbaasi, Istanbul, 1328.
• Bozer, R., 1990, Kula?da Türk Mimarisi, Kültür Bakanligi Yayinlari Tanitma Eserleri No.30, Ankara.
• Cumhuriyetin 50. Yilinda Usak (Il Yilligi), Usak Valiligi Yayini, 1973.
• Çiçek, I., 1985, Her Yönüyle Ilçemiz Salihli, Çiçek Matbaasi, Salihli.
• Çiçek, I., 1999, Borlu (Tarih, Cografya ve Kültür Hayati), Ay Yayinlari, Salihli.
• Çiçek, I., Çetin, S., 2001, Tarih Içinde Adala ve Köyleri (Dünü-Bugünü), Adala Belediyesi Kültür Yayinlari No.1, Salihli.
• Çulpan, C., 1975, Türk Tas Köprüleri (Ortaçagdan Osmanli Devri Sonuna Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayinlarindan VI. Dizi, Sayi 16, Ankara.
• Doganay, H., 1997, Türkiye Beseri Cografyasi, Milli Egitim Bakanligi Yayinlari Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi 877, Istanbul.
• Doganer, S., 2001, Türkiye Turizm Cografyasi, Çantay Kitabevi, Istanbul.
• DSI, 1981, Tarihi Su Yapilari, Devlet Su Isleri Genel Müdürlügü Isletme ve Bakim Dairesi Baskanligi Yayini (Teksir), Ankara.
• Emecen, F.M., 1989, XVI. Asirda Manisa Vilayeti, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayini Dizi XIV, Sayi 6, Ankara.
• Evliya Çelebi, 1985, Seyahatname, Üçdal Nesriyat, Cilt 1-2, Istanbul.
• Gökçe, T., 2001, XVI. Yüzyilda Kula, Manisa Arastirmalari, Cilt 1, Manisa, s.1-38.
• Gökçen, I., 1946, Manisa Tarihinde Vakiflar ve Hayirlar (H. 954-1060), Manisa Halkevi Yayini Sayi 18, Istanbul.
• Göney, S., 1995, Sehir Cografyasi, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayin No. 2274, Istanbul.
• Gürsoy, C.R., 1975, Türkiye?nin Tabii Yollari, Türk Cografya Dergisi, Sayi 26, Istanbul, s.24-33.
• Herodotos, 1973, Herodot Tarihi (Çev. M. Ökmen, Yunanca Asliyla Karsilastiran ve Sunan A. Erhat), Remzi Kitabevi Büyük Fikir Kitaplari Dizisi 19, Istanbul.
• Http://www.kemalpasa.gov.tr /turizm.htm
• Ilter, F., 1978, Osmanlilara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Bayindirlik Bakanligi Karayollari Genel Müdürlügü Yayin No.244, Ankara.
• Ilter, F., 1978, Anadolu?nun Erken Devir Türk Köprüleri ile Iran Köprü Mimarligi Iliskileri, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arastirma Dergisi (In Memoriam Prof. Dr. Albert Louis Gabriel) Özel Sayi 9, Ankara, s.275-320.
• Kiepert, H., 1855, General Karte Des Türkischen Reiches In Europa Und Asien (1/3000000), Verlag Von Dietrich Reimer, Berlin.
• Kiepert, H., 1867, Carte Generale De L„Empire Ottoman En Europe Et En Asie (1/3000000), Verlag Von Dietrich Reimer, Berlin.
• Kiepert, R., 1911, Karte von Kleinasien (Smyrna, 1/400.000), Dietrich Reimer, Berlin.
• Manisa Vilayeti Hakkinda Tabii Cografi, Tarihi, Idari Iktisadi, Içtimai, Malumati Cami Mecmuadir, Manisa Vilayet Hususi Idaresi, 1932.
• Nagata, Y., 2002, Türkiye?de Tanzimat Öncesi Dönemde Ayanlarin Bölgesel Gelisimdeki Rolü: Karaosmanoglu Ailesi Hakkinda Bir Çalisma (Çev. I. Külbilge), Manisa Arastirmalari, Cilt 2, Manisa, s.27-42.
• Orhonlu, C., 1984, Osmanli Imparatorlugunda Sehircilik ve Ulasim Üzerine Arastirmalar (Derl. S. Özbaran), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayinlari No.31, Izmir.
• Önge, M.Y., 1997, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanli Dönemlerinde Su Yapilari, Türk Tarih Kurumu Yayinlari, VI. Dizi-Sayi 48, Ankara.
• Özis, Ü., 1984, Su Mühendisligi Tarihi Açisindan Türkiye?deki Eski Su Yapilari, Devlet Su Isleri Genel Müdürlügü Teknoloji Dairesi Baskanligi Yayini, Ankara.
• Özis, Ü., 1987, Su Mühendisligi Tarihi Açisindan Anadolu?daki Eski Su Yapilari, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlik Fakültesi Yayin No.73, Izmir.
• Pekuz, M., 1984, Türkiye?de Tarihi Su Yapilari, Devlet Su Isleri Genel Müdürlügü Isletme ve Bakim Dairesi Baskanligi Yayini (Teksir), Ankara.
• Ramsay, W.M., 1960, Anadolu?nun Tarihi Cografyasi (Çev. M. Pektas), Milli Egitim Bakanligi Yayini, Istanbul.
• Selen, H.S., 1943, Türkiye?nin Yol Sistemi, Türk Cografya Dergisi, Sayi 3-4, Ankara, s.352-371.
• Su, K., 1982, Manisa ve Yöresinde Isgal Acilari, Kültür ve Turizm Bakanligi Yayini Kültür Eserleri Dizisi No.21, Ankara.
• Suveren, N., 1959, Türkiye?deki Eski Su Eserleri ve Tesisleri, Devlet Su Isleri Umum Müdürlügü Nesriyati, Sayi 53, Cilt 1, 2, Ankara.
• Telci, C., 2002, Turgutlu Voyvodasi Es-Seyid El Hac Ibrahim Aga?nin 1809 Yilinda Zabt Edilen Muhallefati, Manisa Arastirmalari, Cilt 2, Manisa, s.43-76.
• Texier, C., 2002, Küçük Asya Cografyasi, Tarihi ve Arkeolojisi (Çev. Ali Suat, Latin Harflerine Aktaran K. Y. Kopraman, Sadelestiren M. Yildiz), Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfi Yayini, Cilt 2, Ankara.
• Tunç, G., 1978, Tas Köprülerimiz, Bayindirlik Bakanligi Karayollari Genel Müdürlügü Yayin No.237, Ankara.
• Tümer, H., 1971, Usak Tarihi, Usak Halk Egitimine Yardim Dernegi Kültür Yayinlari No.14, Istanbul.
• Uluçay, M.Ç., 1940, Saruhanogullari ve Eserlerine Dair Vesikalar (H.773-1220), Manisa Halkevi Yayinlarindan Sayi 6, Resimli Ay Matbaasi, Istanbul.
• Uluçay, M.Ç., 1945, Cizri Zade Kasim Pasa, Gediz, Sayi 87, Manisa, s.4-6.
• Uluçay, M.Ç., 1946, Saruhanogullari ve Eserlerine Dair Vesikalar, Manisa Halkevi Yayinlarindan Sayi XVII, Marifet Basimevi, Istanbul.
• Uşak (Il Yilligi), Usak Valiliği Yayini, 1967.
• Uşak'93, Usak Tanitim Kültür ve Turizm Yayinlari, Izmir, 1993.