İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE PLANSIZ ŞEHİRLEŞMENİN KİLİS ŞEHRİNDE YOL AÇTIĞI SEL FELAKETLERİ

Yıl 2012, Cilt: 17 Sayı: 28, 57 - 77, 09.01.2013

Mehmet Emin Sönmez Ökkeş Kesici

Öz

Dünyanın hızla nüfuslanması doğal çevre üzerindeki baskıları
arttırmaktadır. Hız kazanan şehirleşme ve sanayileşme süreciyle doğal ortam
önemli oranda kirletilmekte ve tüketilmektedir. Yanlış arazi kullanımı nedeniyle
doğal ortamdaki döngüler büyük oranda kesintiye uğramakta, bozulmakta ve gün
geçtikçe çözümü zorlaşan sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Çevreci
ve sürdürülebilir olmayan planlamalar ve bunlara bağlı üretilen projeler gün
geçtikçe dünyayı, tüm canlılar için daha riskli ve yaşanmaz hale getirmektedir.
Özellikle doğal afetler yönünden riskli olan ve yerleşmeye uygun olmayan
alanların yerleşmeye açılması, doğal afetler nedeniyle meydana gelen can
kayıpları ve maddi zararların artmasına neden olmaktadır. Nitekim çalışmaya
konu olan Kilis şehrinde geçmiş yıllarda sel tehlikesi ve riski son derece düşük
iken, küresel iklim değişikliği, şehirleşme ve yanlış arazi kullanımı nedeniyle
yerleşmede sel, erozyon kuraklık kaynaklı zararlar gün geçtikçe artmaktadır.
Böylece daha çok doğal süreçlerin etkisiyle oluşan afetler, insan faaliyetleri
nedeniyle beşeri kökenli felaketlere dönüşmektedir. Bu çalışmada Kilis şehrinde
son yıllarda meydana gelen sel olaylarının yarattığı risklerin artmasında plansız
şehirleşmenin etkisi ve küresel iklim değişikliği ile sağnak yağışlar arasındaki
bağlantı ele alınacak ve değerlendirilecektir. Bu nedenle öncelikle Kilis şehrinin
iklim elemanları ile plansız gelişimi detaylı olarak incelenmiş, iklim ve
şehirleşmenin Kilis’te meydana gelen sel olayları ile bağlantıları ortaya
konulmuştur. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için Tuik ve meteoroloji verileri,
uydu görüntüleri ve arazi çalışmalarından faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kilis Şehri, Şehirleşme, Küresel İklim Değişikliği, Planlama, Sel-Taşkın

Kaynakça

• Brath, Armando, Alberto Montanari, ve Greta Moretti. «Assessing the effect on flood frequency of land use change via hydrological simulation (with uncertainty).» Journal of Hydrology, no. 324 (2006): 141-153.
• Brilly, Mitja, Simon Rusjan, ve Andrej Vidmar. «Monitoring the impact of urbanisation on the Glinscica stream.» Physics and Chemistry of the Earth, no. 31 (2006): 1089-1096.
• Campana, Nestor A., ve Carlos E.M. Tucci. «Predicting floods from urban development scenarios: case study of the Diluvio Basin, Porto Alerge, Brazil.» UrbanWater, no.3 (2001): 113-124.
• Ceylan, Abdullah. «Meteorolojik karakterli doğal afetlerin zamansal ve bölgesel dağılımı.» III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu. İstanbul, 2003.
• Coeur, Denis, ve Michael Lang. «Use of documantary sources on the past flood events for flood risk management and land planning.» Comptes Rendus Geoscience, no. 340 (2008): 644-650.
• Cosun, Fatma, ve Murat Karabulut. «Kahramanmaraş'ta Ortalama, Minimum ve Maksimum Sıcaklıkların Trend Analizi.» Türk Coğrafya Dergisi, 2009: 41-50.
• Çiner, Refakat. «Gaziantep çevresinde paleolitik buluntular.» ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi 16, no. 3-4 (02 1958): 125-129.
• Doğanay, Serkan, Mete Alım, ve N. Tanfer Altaş. «atmosfer Kökenli Doğal Afetler Bir Örnek: 10 Ağustos 2005 Erzurum Seli.» Doğu Coğrafya Dergisi, no. 16 (2006):305-323.
• Erol, Oğuz. Genel Klimatoloji. İstanbul: Çantay Kitabevi, 1999.
• Kadıoğlu, Mikdat. «Sel risk yönetimi.» DSİ XI. Bölge Taşkın Konferansı, 19-20 Haziran . Edirne: DSİ , 2008.
• Kanlı, İ. Bakır, ve Yücel Ünal. «Üst düzey planlama sistemi ve afet yönetimi ilişkileri.» İtü Dergisi/a mimarlık, planlama, tasarım 3, no. 1 (2004): 103-112.
• Karabulut, Murat, Ersin K. Sandal, ve Mehmet Gürbüz. «20 Kasım-9 Aralık Mersin sel felaketleri: Meteorolojik ve hidrolik açıdan bir inceleme.» KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 10, no. 1 (2007): 13-23.
• Kesici, Ökkeş. Kilis Yöresinin Coğrafyası. Kilis: Kilis Kültür Derneği Yayınları, 1994.
• Kondoh, A., ve J. Nishiyama. «Changes in Hydrological cycle due to urbanization in the suburb of Tokyo metropolitan area, Japan.» Adv. Space Res., no. 26 (2000): 1173-1176.
• Kökten, İ. Kılıç. «Anadolu'da Prehistorik yerleşme yerlerinin dağılışı üzerine bir araştırma.» Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi 10, no. 3-4 (02 1952):167-188.
• Özcan, O., N. Musaoğlu, ve D.Z. Şeker. «Taşkın alanlarının cbs ve uzaktan algılama yardımıyla belirlenmesi ve risk yönetimi: Sakarya Havzası örneği.» TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 11-15 Mayıs . Ankara: Türkiye Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 2009.
• Panagoulia, Dionysia, ve George Dimou. «Sensitivity of flood events to global climate change.» Journal of Hydology, no. 191 (1997): 208-222.
• Prudhomme, Christel, Dörte Jakob, ve Cecilia Svensson. «Uncertainty and climate change impact on the flood regime of small UK catchments.» Journal of Hydrology, no.277 (2003): 1-23.
• Robinson, Michelle, Miklas Scholz, Nicolas Bastien, ve Jennifer Carfrae. «Classification of different sustainable flood retention basin types.» Journal of Environmental Sciences 22, no. 6 (03 2010): 898-903.
• Rozalis, Shahar, Efrat Morin, Yoar Yair, ve Colin Price. «Flash flood prediction using an uncalibrated hydrological model and radar rainfall data in a Mediterranean watershed under changing hydrological conditions.» Journal of Hydrology, no. 394 (2010): 245-255.
• Semadeni-Davies, Annette, Claes Hernebring, Gilbert Svensson, ve Lars-Göran Gustafsson. «The impacts of climate change and urbanisation on drenage in Helsinborg, Sweden: Suburban stormwater.» Journal of Hydrology, no. 350 (2008): 114-125.
• Shi, Pei-Jun, Jing Zheng, Jing-Ai Wang, Yi Ge, ve Guo-Yu Qiu. «The effect of land use/cover on surface runoof in Shenzhen region, China.» Catena, no. 69 (2007):31-35.
• Swan, Andrew. «How increased urbanisation has induced flooding problems in the UK: A lesson African cities?» Physics and Chemistry of the Earth, no. 35 (2010): 643-647.
• Şahin, Cemalettin, ve Şengün Sipahioğlu. Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2009.
• Tang, Z., B.A. Engel, B.C. Pijanowski, ve K.J. Lim. «Forecasting land use change and its environmental impact at a watershed scale.» Journal of Environmental Management, no. 76 (2005): 35-45.
• Tu, Min, Michael J. Hall, Pieter J.M. de Laat, ve Marcel J.M. de Wit. «Extreme floods in the Meuse river over the past century: aggravated by land-use changes?» Physics and Chemistry of the Earth, no. 30 (2005): 267-276.
• Turoğlu, Hüseyin. «Bartın'da meydana gelen sel ve taşkınlara ait zarar azaltma ve önleme önerileri.» Türkiye Kuvaterner Sempozyumu 2-5 Haziran. İstanbul: İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, 2005. 104-110.
• Türkeş, Murat. «Hava, İklim, Şiddetli Hava Olayları ve Küresel Isınma.» Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2000 Yılı Seminerleri. Ankara: DMİ Genel Müdürlüğü, 2001. 187-205.
• Türkeş, Murat, U Sümer, ve İ Demir. «Türkiye'nin Günlük Ortalama Maksimum ve Minimum Hava Sıcaklıkları ile Sıcaklık Genliğindeki Eğilimler ve Değişiklikler.» 11-13 Nisan Klimatoloji Çalıştayı Bildiriler Kitabı. İzmir, 2002. 89-106.
• Türkeş, Murat, U.M. Sümer, ve G. Çetiner. «Küresel İklim Değişikliği ve Olası Etkileri.» Çevre Bakanlığı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Semineri (13 Nisan 2000). Ankara: İstanbul Sanayi Odası, 2000. 7-24.
• Viglione, Alberto, Giovanni Battista Chirico, Jürgen Komma, Ross Woods, Marco Borga, ve Günter Blöschl. «Quantifying space-time dynamics of flood event types.» Journal of Hydrology, 2010: 1-17.
• Villarini, Gabriele, James A. Smith, Francesco Serinaldi, Jerad Bales, Paul D. Bates, ve Witold F. Krajewski. «Flood frequency analysis for nonstationary annual peak records in an urban drainage basin.» Advances in Water Resources, no. 32 (2009):1255-1266.
• Wheather, Howard, ve Edward Evans. «Land use, Water management and future flood risk.» Land Use Policy, no. 26 (2009): 251-264.
• Xian, George, Mike Crane, ve Junshan Su. «An analysis of urban development and its environmental impact on the Tampa Bay watershed.» Journal of Environmental Management, no. 85 (2007): 965-976.
• Yalçınlar, İsmail. «Altmış Bir Kişiyi Öldüren İzmir Sel Felaketi.» Türk Coğrafya Dergisi, no. 30 (1995): 1-7.
• Zeybek, H. İbrahim. «2-3 Mart 2005 Turhal Sel Afeti ve Sonuçları.» Doğu Coğrafya Dergisi, no. 21 (2009): 233-249.