GELENEKSEL ERZURUM EVLERİNİN KÜLTÜREL COĞRAFYA PERSPEKTİFİNDEN İNCELENMESİ The Investigation of The Erzurum Traditional Houses from The Perspective of Cultural Geography

Yıl 2013, Cilt: 18 Sayı: 30, 0 - , 04.02.2014

Yaşar Gök Alperen Kayserili

Öz

Özet

Bu çalışma ile Erzurum Şehri’nde geleneksel olarak inşa edilmiş meskenler, kültürel coğrafya bakış açısı ile incelenmeye çalışılmıştır. Kültürün, konutlar üzerine olan etkisini objektif olarak belirleyebilmek için; şehrin muhtelif yerlerinde bulunan geleneksel meskenlerin tamamı incelenmeye çalışılmıştır.

İnsanların geçmişten gelen kültürel özelliklerinin en iyi yansıtıldığı maddi kültür varlıklarından biri, inşa ettikleri evleridir. Bu nedenle, çalışmanın ağırlık noktasını geleneksel konutlar ve bu konutların inşasında kültürün etkisi oluşturmaktadır. Konuyu bu çerçevede ele aldığımızda, Erzurum Şehri’ndeki geleneksel konutların, şehirde ikamet etmekte olan ailelerin kültürlerini en iyi şekilde yansıttıkları görülmektedir. Meskenler inşa edilirken; Türk-İslam kültürünün yanı sıra, soğuk iklim şartlarının da etkili olduğu gözlenmiştir. Sayıları her geçen gün azalmakla birlikte geçmişi 350 yıl öncesine kadar dayanan meskenler, geleneksel kültürün en iyi örneklerini teşkil etmektedir. Hem Türk kültürünün, hem İslam dininin etkisinin, hem de fiziki coğrafya şartlarının belirgin bir şekilde tespit edilebildiği geleneksel meskenler, kültürel coğrafya bakış açısı ile farklı yönlerden değerlendirilmeye çalışılmıştır.

 

Anahtar kelimeler:  Kültürel Coğrafya, Kültür, Erzurum Şehri, Geleneksel meskenler

 

Abstract

In this research, the traditionally built houses in the city of Erzurum were examined from the point of Cultural Geography. To determine the effect of the culture on houses objectively, all of the houses in various parts of the city were studied.

One of the material, cultural assest that best reflect the cultural characteristics of the people from the past is the houses they built. Therefore, the main point of this study is the traditional houses and the effect of the culture on the construction of these houses. When we consider the subject in this context, the traditional houses in the city of Erzurum are seen to reflect the cultures of the families house in the city best. It was noticed that while these house were being built, cold climate conditions as well as Turkish-Islamic culture had been effective. Although the number of them decline day by day, the houses that their past dates back to 350 years ago form the best examples of the traditional culture. The traditional houses by which both the impact of Turkish  culture and Islam religion an the conditions of physical Geography can clearly be identified have been evaluated with different aspects from the perspective of Cultural Geography.

 

Key Word:  Cultural Geography, Cultur, Erzurum City, Traditional houses

Anahtar Kelimeler

Kültürel Coğrafya, Kültür, Erzurum Şehri, Geleneksel meskenler

Kaynakça

• Abdullah Köse, “Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:18, Çizgi Kitabevi, Konya 2007, 7-38. 
• Abdullah Köse, “Türkiye’de Geleneksel Kırsal Konut Plânlarında Göçebe Türk İzleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), Afyon 2005, 165-200. Akiko Busch, Geography of Home Writings on Where We Live, New York 1999.  
• Alev Erkilet, “Düzgün Aileler Yeni Geleneklere Karşı: Korku Siyaseti Tahliyeler ve Kentsel Ayrışma”, Hece Dergisi, Özel Sayı:18, Sayı:150-151-152, Öncü Yayınevi, Ankara 2009, 88-100.
• Alpaslan Aliağaoğlu, “İslam Şehri”, Hece Dergisi, Özel Sayı:18, Sayı:150-151-152, Öncü Yayınevi, Ankara 2009, 195-204.  
• Alperen Kayserili, Erzurum Şehri’nin Kültürel Coğrafyası (Maddi Kültür Öğelerine Göre), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011. 
• Alperen Kayserili, Namık Tanfer Altaş, “Horasan İlçesindeki Geleneksel Kır Meskenlerinin Kültürel Coğrafya Bakış Açısıyla İncelenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:23, Erzurum 2010, 81-102.
• Âmiran Kurtkan Bilgeseven, Türk Milletinin Manevi Değerleri, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını:332, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi:76, Ankara 2005.
• Amos Rapoport, House Form and Culture, Prentice Hall İnc., London 1969.
• Ayhan Onur, “Erzurum ve Çevresinde Kar Yağışlı ve Karla Örtülü Günler”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı.21, İstanbul 1961, 97-111.  
• Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988. 
• Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları Sayı:102, Ankara 2003.
• Carel Bertram, Imagining The Turkish House Collective Visions of Home, University of Texas Press, Austin 2008.
• Cemal Anadol, Fazile Abbasova, Nazile Abbaslı, Türk Kültürü ve Medeniyeti, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2007.  
• Cengiz Bektaş, Türk Evi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996.
• Çiğdem Ünal, Pasinler İlçesinin Coğrafi Etüdü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1994.  
• Doğanay, H., “Erzurum’da Gecekondulaşma Sorunu ve Başlıca Çözüm Yolları”, Coğrafya Makaleleri, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:55, Edebiyat Kesimi Yayınları No:37, Coğrafya Bölümü Yayınları No:3, Erzurum 1988, 136-164.
• Don Mitchell, “Landscape”, Cultural Geography A Criticial Dictionary of Key Concepts, (Edt: David Atkinson, Peter Jackson, David Sibley, Neil Washborne), I.B. Tauris C. Ltd., London 2005, 49-56. 
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Kur’an-ı Kerim Meali Sadeleştirilmiş Metin, Tuva Yayınları, İstanbul 2008. 
• Emel Esin, Mekân ve Zaman Hakkında Düşünceler, Kabalcı Yayınevi No:180, Emel Esin Toplu Eserleri No:1, İstanbul 2001. 
• Emel Esin, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi:262, Emel Esin Toplu Eserleri:3, İstanbul 2003. 
• Ergun Candan, Türklerin Kültür Kökenleri, Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul 2006. 
• Fazlur Rahman Khan, The Islamic Environment: Can the Future Learn from the Past? Toward an Architecture in the Spirit of Islam, Architectural Transformations in The Islamic World Held at Aiglemont, France 1978. 
• Feridun Andaç, Bir Kentin Solgun Yüzü, Dharma Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Graeme Avans, “Cultural Planning in East London”, Cultures and Settlement, (Edt: Malcolm Miles, Nicola Kirkham), İntellect Books, U.S.A. 2003.
• Gülçin Çandarlıoğlu, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.  
• Günkut Akın, “Tüteklikli Örtü Geleneği; Anadolu Camii ve Tarikat Yapılarında Tüteklikli Örtü”, Vakıflar Dergisi, Sayı:22, Ankara 1991, 323-354. 
• Haldun Özkan, “Erzurum’un Geleneksel Evleri Vardı…”, Beyaz Doğu Dergisi, Sayı:2, Erzurum 2005, 43-46.  
• Hamza Gündoğdu, “Genel Özellikleriyle Erzurum Evleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:3, Erzurum 1996, 27-37. 
• Hande Suher, Yerleşmeler ve Özel Fonksiyon İlişkileri, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul 1966. 
• Harbi Hotan, “Erzurum’da Sivil Mimari ve Özellikleri”, Arkitekt Dergisi, Sayı:171-172, İstanbul 1946, 62-64.  
• Hasbi Soylu, “Köprüköy’ün Tarihi Gelişimi ve Mesken Tipleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:14, Erzurum 2000, 187-211.
• Haşim Karpuz, “Erzurum Evlerinde Tandırevi”, Köz Dergisi, Sayı:6, Erzurum 1980, 49-54.   Haşim Karpuz, Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri, Kültür Bakanlığı Yayınları:562, Yayımlar Dairesi Başkanlığı Sanat-Sanat Tarihi Dizisi:5-4, Ankara 19
• Hayati Doğanay, “Erzurum’un Genel Coğrafi Özellikleri”, Şehri Mübarek Erzurum, Erzurum Belediyesi Kültür Yayınları:1, Ankara 1989.
• Hayati Doğanay, Erzurum’un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Plânlama Sorunları, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Doçentlik Tezi, Erzurum 1983.  
• Hilmi Ziya Ülken, Anadolu Kültürü ve Türk Kimliği Üzerine, Ülken Yayınları No:11, İstanbul 2006. 
• Hülya Yürekli, Ferhan Yürekli, Türk Evi Gözlemler Yorumlar, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul 2007.
• Hüsrev Tayla, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I, Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.  
• İbrahim Atalay, Erzurum Ovası ve Çevresinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:543, Edebiyat Fakültesi Yayınları No:91, Araştırma Kitapları Serisi No:81, Sevinç Matbaası, Ankara 1978.
• İbrahim Aydemir, Bir Vakitler Erzurum, Dergâh Yayınları, Erzurum Kitaplığı:18, İstanbul 200  İshak Umut Kukaracı, Ali Murat Aktemur, “Modernleşme Süreci İçerisinde Erzurum Konut Mimarisinin Geldiği Nokta”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:11, Erzurum 2003, 45-62.  
• İshak Umut Kukaracı, Günümüz Erzurum Evinde Geleneksel Unsurların Kullanımına Yönelik Bir Sentez Çalışması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Erzurum 2001.   James S. Duncan, David Lambert, “Landscapes of Home”, A Companion to Cultural Geography, (Edt: James S. Duncan, Nuala Johnson, Richard Schein), Blackwell Publishing, U.S.A. 2004, 382-403.
• Kemal Yıldırım, M. Lütfi Hidayetoğlu, “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu 16-18 Kasım 2006, İzmir 2006, 332-3  
• Latife Kabaklı Çimen, Türk Töresinde Kadın ve Aile, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 200 Max Weber, “Şehrin Doğası”, (Çev.: Fırat Oruç), Şehir ve Cemiyet, Weber-TönniesSimmel, (Der: Ahmet Aydoğan), İz Yayıncılık, İstanbul 2005, 101-130.
• Mehmet Dikici, Türklerde İnançlar ve Din, Akçağ Yayınları:712, Kaynak Eserler:192, Ankara 2005. 
• Mehmet Zaman, “Tonya (Trabzon) İlçe Merkezinde Mesken Tipleri”, Doğu Coğrafya Dergisi, C.I, Sayı:1, Erzurum 1995, 495-508.
• Muharrem Kaya, “Şamanist Türk Mitolojisinin Erzurum Efsanelerindeki İzleri”, Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü (Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan), (Edt: Yaşar Çoruhlu ve diğ.), Yeni Türkiye Yayınları Tarih Serisi No:8, Ankara 2006, 563-572.
• Necmi Yarbaşı, Muhammet Salih Bayraktutan, “Dadaşköy-Şükrüpaşa (Erzurum) Yerleşim Alanı Zemininin Geotektonik Özellikleri”, Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 5(2), Niğde 2001, 60-69.  
• Nevin Turgut Gültekin, Geleneksel Kentsel Konut ve Dokusunun Yeniden Kazanımı, Şehircilik Çalışmaları, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2005.
• Nihad Sami Banarlı, Türkçenin Sırları, Kubbealtı Neşriyat No:1, Nihad Sami Banarlı Neşriyatı No:1, İstanbul 1986.
• Oya (Kılıç) Karabekir, “Erzurum Mutfakları”, Türkiyemiz Dergisi, Apa Ofset Basımevi, İstanbul 1984, 1-7.
• Oya Karabekir, “Erzurum Mutfakları”, Türkiye’miz Dergisi, Sayı:43, İstanbul 1984,  
• Önder Küçükerman, Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, Euromat Entegre Matbaacılık, İstanbul 2007.  
• Saadettin Gömeç, Türk Kültürünün Ana Hatları, Akçağ Yayınları No:788, Tarih No:23, Ankara 2004. 
• Saliha Tüzemen, Dadaşköy’de Nüfus ve Yerleşme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1987.
• Sedad Hakkı Eldem, Türk Evi Plân Tipleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1954.
• Sedat Avcı, Ilıca’da Mesken Tipleri ve Başlıca Sorunları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1986.
• Selahattin Tozlu, Murat Küçükuğurlu, “Erzurum Evleri (Tarihi Kayıt ve Şahitlere Göre)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:20, Erzurum 2002, 313-329.
• Sırrı Erinç, Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:572, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:15, İstanbul 1953.
• Turgut Cansever, “Osmanlı Evi”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.10, Edt: Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, 440-449. 
• Ulf Strohmayer, “Representation”, Cultural Geography A Criticial Dictionary of Key Concepts, (Edt: David Atkinson, Peter Jackson, David Sibley, Neil Washborne), I.B. Tauris C. Ltd., London 2005, 11-15. 
• Ümit Hassan, Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2009.  Üstün Dökmen, İnsanın Korunakları-1 Deriden Kültüre, Remzi Kitabevi, İstanbul 2010.  
• Volkan Şenel, Gümüşhane Evleri, T. C. Gümüşhane Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Trabzon 2002.  
• Yaşar Gök, Eski ve Yeni Gerek Köyü Meskenlerinin Coğrafi Yönden Karşılaştırmalı Etüdü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1992.
• Yaşar Gök, Horasan İlçesi’nin Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:965, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No:124, Araştırma Serisi No:49, Erzurum 200 Yaşar Gök, Namık Tanfer Altaş, Serhat Zaman, “Aşkale Depremleri ve Etkileri”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:17, Erzurum 2007, 161-184.  
• Zeki Başar, “Halkımızın Yaşamında Tandır”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları:17, Süreli Yayınlar Dizisi:2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1976.  
• Zerrin Günal, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Nobel Yayın Dağıtım Yayın No:713, Ankara 2006. 
• Zerrin Köşklü, “Eski Erzurum Evlerinde Kapı Tokmakları”, Beyaz Doğu Dergisi, Sayı:3, Erzurum 2005, 23-26.
• Zerrin Köşklü, “Eski Erzurum Mutfağında Tandır: Yapılışı, Kullanımı ve Doğu Anadolu’daki Yeri Üzerine”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), Eskişehir 2005, 155-178.
• Zerrin Köşklü, Şerife Tali, “Geleneksel Erzurum Evlerinde Tandırevi (Mutfak) ve Mimarisi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı:11, Erzurum 2007, 97-109.