DOĞU ANADOLU BÖLGESİ'NDE KENTLEŞME VE KENTSEL GELİŞİM Urbanization and Urban Development in Eastern Anatolia Region

Yıl 2013, Cilt: 18 Sayı: 30, 0 - , 23.06.2014

Ogün Coşkun

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi, geçmişten bu yana, kentleşme oranları ve kentsel gelişimin ülke ortalamalarının altında seyrettiği, dolayısıyla kentleşmenin düşük hızda gerçekleştiği bir bölgedir. Kentleşme üzerinde etkili olan pek çok parametre açısından değerlendirilebilecek olan bu durum, bölgenin coğrafi yapısı ve özellikleri ile de yakından ilgilidir. Bu çalışmada, Doğu Anadolu Bölgesi’nde kentsel nüfusun tarihsel gelişim ve değişimi irdelenerek; bölgede kentlerin dağılışı incelenmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet döneminde bölge nüfusunun yapısı ve değişimi farklı dönemler içinde değerlendirilerek kentsel nüfus ve kentleşme oranları ile kent sayısındaki değişim analiz edilmiştir. Bölge kentleri, nüfus büyüklükleri açısından kademelendirilerek, haritalandırılmış ve nüfus hareketleri ile göçlerin diğer coğrafi özelliklerle birlikte kentleşme üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu Bölgesi, Kentleşme, Kentsel Gelişim, Kentsel Nüfus.

            

Abstract

Eastern Anatolia Region, from past to present, is a region in which rate of urbanization and urban development have been under the average rate of Turkey, and urbanization has been at a low pace.  This case, which can be considered in terms of many parameters, is closely related to geographical structures and features of the region. In this study, the historical change and development of urban population were scrutinized and it was aimed to analyze the distribution of the cities in the region. The structure and change of the population in the region across the different times in the republican period were evaluated and the change in the rates of urban population and urbanization and the numbers of cities were analyzed. The cities of the region were graded according to their populations, mapped, and population movements and the effects geographical factors together with others on urbanization were examined.

 Keywords: Eastern Anatolia Region, Urbanization, Urban Development, Urban Population.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Kentleşme, Kentsel Gelişim, Kentsel Nüfus.

Kaynakça

• Akpınar,E.,2005, 2000 Genel Nüfus Sayımına Eleştirel Bir Bakış: Erzincan Örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 14, s: 31-47, Erzurum.
• Aliağaoğlu,A.,Uğur,A.,2012, Şehir Coğrafyası. (2.Baskı), Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Arınç,K.,1995, Geçmişteki Önemi Azalmış Kent Yerleşmelerine Bir Örnek: BİTLİS. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 1, s: 67-95, Erzurum.
• Arınç,K.,2001, Tatvan Şehri, Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları. Atatürk Üniversitesi Yay. No: 925, Fen-Edebiyat Fakültesi Yay. No: 99, Erzurum.
• Arınç,K.,2011, Doğal, İktisadî, Sosyal ve Siyasal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri. Biyosfer Araştırmaları Merkezi, Coğrafya Araştırmaları Serisi, No: 101, Erzurum. Atalay,İ.,1997, Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İnkılâp Yayınevi, İstanbul.
• Atasoy,A.,2011, Şehir Coğrafyası Açısından Karakoçan (Elazığ). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt: 8, sayı, 16, s: 159-183.
• Avcı,S.,1993, Türkiye’de Şehir ve Şehirli Nüfusun Dağılışı (1927-1990). Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 28, s: 249-269, İstanbul.
• Avcı,S.,2003, Gelişimi ve Sorunları Açısından Türkiye’de Şehirleşme. Sırrı Erinç Sempozyumu (2003) Genişletilmiş Bildiri Özetleri, s: 218-225, İstanbul.
• Başıbüyük,A.,2005a, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ortalama Hanehalkı Büyüklüklerinin Dağılışı. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 13, s: 273-289, Erzurum.
• Başıbüyük,A.,2005b, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Yapısı. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 14, s: 67-94, Erzurum.
• Bekdemir,Ü.,2007, Karadeniz Kıyı Kentleri (Samsun-Hopa Arası). Çizgi Kitabevi, Konya. Coşkun,O.,2008, İç Göçler Açısından Erzurum İlinin Analizi. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 20, s: 239-266, Erzurum.
• Coşkun,O.,Zaman,S.,2012, Kentlere Göç Eden Kırsal Nüfusun Kentsel Uyumu ve Kentlileşme Düzeyleri Üzerine Uygulamalı Bir Araştırma: Erzurum Kenti Örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, cilt: 9, sayı: 1, s: 441-455.
• Darkot,B.,1967, Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriteri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, sayı: 19, s: 3-8, İstanbul.
• Demir,M.,2013, Kars Kent Coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Deniz,O.,Etlan,E.,2009, Kırdan Kente Göç ve Göçmenlerin Uyum Süreci Üzerine Bir Çalışma: Van Örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. cilt: 6, sayı: 2, s: 4724
• Doğanay,H.,1983, Erzurum’un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Plânlama Sorunları. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Erzurum.
• Doğanay,H.,1986, 1980 Genel Nüfus Sayımına Göre Türkiye’de Şehirli Nüfus ve Şehir Sayısındaki Artışlar (1960-1980). Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, sayı: 15, s: 1-22, Erzurum.
• Doğanay,H.,1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası. Milli Eğitim Yayınları: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Eğitim Dizisi: 10, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Doğanay,S.,Köse,A.,2001, Aşkale’nin Fonksiyonel Özellikleri ve Fonksiyonel Sınıflandırmadaki Yeri. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 5, s: 99-125, Erzurum.
• Elibüyük,M.,Yılmaz,E.,2010, Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, cilt: 8, sayı: 1, s: 27-55, Ankara.
• Emiroğlu,M.,1975, Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirli Nüfus. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı: 7, s: 125-159, Ankara.
• Emiroğlu,M.,1981, Türkiye’de Son Sayımlar ve Kentleşme Olayının Boyutları. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı: 10, s: 43-82, Ankara.
• Erinç,S.,1953, Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 572, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:15, İstanbul.
• Gök,Y.,Kayserili,A.,2010, Cumhuriyet Döneminde (1927-2008) Erzurum İlinin Kır-Şehir Nüfus Değişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 24, s: 1-18, Erzurum.
• Göney,S.,1995, Şehir Coğrafyası I. İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3908, (3.Baskı), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Güner,İ.,1997, Iğdır’ın Kentsel Fonksiyonları ve Fonksiyonel Sınıflandırmadaki Yeri. Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 32, s: 79-98, İstanbul.
• Işık,Ş.,2005, Türkiye’de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, sayı: 14, s: 57-71, İzmir.
• Işık,Ş.,2008, Türkiye’de Üniversitelerin Kentlerin Gelişimi ve Ekonomik Yapısı Üzerine Etkileri: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 150, İzmir.
• Kalelioğlu,E.,1980, Şehir Coğrafyası Bakımından Van. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara.
• Karaboran,H.H.,1989, Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, sayı: 1, Elazığ.
• Karakaş,E.,1999, Elazığ Şehrinin Gelişmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 9, sayı: 1, s: 129-154, Elazığ.
• Kaya,F.,2008, Yüksekova Şehri, Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları. Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Kaya,F.,2013, Ağrı İlinin 1927-2012 Sayım Dönemleri Kır-Kent Nüfus Hareketleri. International Journal of Social Science, volume: 6, ıssue: 4, p: 535-559.
• Keleş, R.,1998, Kentbilim Terimleri Sözlüğü. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Keleş,R.,2012, Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi, (Güncellenmiş 12. Baskı), Ankara.
• Koçman,A.,1993, Türkiye İklimi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 72, İzmir.
• Koday,S.,2005, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hayvancılık. Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 949, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 104, Araştırmalar Serisi No: 74, Erzurum.
• Özgür,E.M.,2003, XXI. Yüzyılın Başında Türkiye Nüfusu. Coğrafi Bilimler Dergisi, c:1, sayı:1, s: 44, Ankara.
• Saraçoğlu,H.,1989, Doğu Anadolu Bölgesi. MEB Yayınları, Öğretmen Kitapları Dizisi: 176, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Sargın,S.,2006, Üniversitelerin Şehirleşmeye Etkileri: Isparta Örneği. Fakülte Kitabevi Yayınları, Isparta.
• Selen,H.S.,1945, Türkiye’de Köy Yerleşmeleri ve Şehirleşme Hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 7-8, s: 97-106, İstanbul.
• Sencer,Y.,1979, Türkiye’de Kentleşme. Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 345, Bilim Dizisi: 12, Ankara.
• Sergün,Ü.,1993, Türkiye’de Kent Nüfusu ve Kentleşme Hareketleri. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, sayı: 10, s: 39-49, İstanbul.
• Soylu,H.,2003, Şehir Coğrafyası Açısından Bir Araştırma, Bingöl. Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Sönmez,M.E.,2010, Muş İlinde Nüfus Hareketlerinin Nedenleri ve Sonuçları. Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 55, s: 45-57, İstanbul.
• Şahinalp,M.S.,vd.,2010, Şehirlerin Sınıflandırılması ve Tatvan Şehrinin Bu Sınıflandırmadaki Yeri. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 23, s: 47-65, Erzurum.
• Tümertekin,E.,1965, Türkiye’deki Şehirlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 43, Baha Matbaası, İstanbul.
• Tümertekin,E.,1973, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 72, İstanbul.
• Yıldız,M.Z.,2001, Şehirsel Fonksiyonlar ve Şehirsel Arazi Kullanımı Bakımından Patnos. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 5, s: 391-429, Erzurum.
• Yılmaz,M.,2012, 50 Yılda (1960-2010) Van İli’nde Kır-Şehir Nüfus Değişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, sayı: 28, s: 33-56, Erzurum.
• Yiğit,A.,Hayli,S.,Karakaş,E.,1995, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki İl ve İlçe Merkezlerinin Fonksiyonel Özellikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 7, sayı: 12, s: 345-363, Elazığ.
• Yücel,T.,1960, Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri ve Şehirler. Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 20, s: 23-35, İstanbul.
• Yücel,T.,1961, Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 21, s: 3145, İstanbul.
• Yüceşahin,MM.,Bayar,R.,Özgür,E.M.,2004, Türkiye’de Şehirleşmenin Mekânsal Dağılışı ve Değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, cilt: 2, sayı: 1, s: 23-89, Ankara.
• Yüceşahin,M.M.,Özgür,E.M.,2008, Türkiye Kentlerinin Kentleşme Düzeylerinin Demografik, Ekonomik ve Sosyal Değişkenlerle Belirlenmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, cilt: 6, sayı: 2, s: 27-51, Ankara.
• DİE, 1927-1950-1980-1990-2000 Genel Nüfus Sayımları Sonuçları.
• TÜİK, 2012 ADNKS Sonuçları. http://www.tuik.gov.tr http://www.dpt.gov.tr