AKSU KÖYÜ KİREÇ OCAKLARI

Yıl 2019, Sayı: 63, 305 - 324, 27.12.2019

Temel Sağlam

Öz

Geleneksel mimarinin
oluşturulmasında, inşa evrelerinin birçok yerinde karşılaştığımız kireç, çok eski
çağlardan itibaren bilinen ve kullanılan bir malzemedir. Erzurum ve çevresinde
meydana getirilen anıtsal yapılarda; Horasan harcı olarak bilinen, duvar örgü
harcı karışımının ana maddesi, sıva harcı karışımının ana maddesi ile sıva üstü
badana uygulamalarında gördüğümüz kireç, belli noktalardan temin edilmektedir.
Mimariye kireç temin noktalarından birisi olan Aksu Köyü kireç ocakları,
Osmanlı döneminden başlayarak yakın zamana kadar kullanılagelmiştir. Eski
yöntemlerle yapılan kireç üretimi alanı ve kalıntısı günümüze kadar ulaşamamış
olsa da yöredeki bilirkişiler tarafından sözlü nakil yöntemi ile
anlatılmaktadır. Harman ve havuz ocak adı verilen geleneksel kireç ocaklarının
Osmanlı dönemi yapımı oldukları bilinmektedir. Aksu Köyü düşey fırınlı kireç
ocaklarından günümüze gelebilen en eski olanı 1892 yılına tarihlenmektedir.
Kompleks olarak yapılan kireç ocaklarının ana yapısını kireç ocağı
oluşturmaktadır. Fırın adı da verilen ocağın dışında; elek, ayıklama ve yükleme
rampası ile işçi damı binaları bulunmaktadır. Tamamen insan gücü ile
çalıştırılan bu ocaklar, 1980’li yıllara kadar faal olarak bölgenin kireç
ihtiyacının çoğunu karşılamıştır. Günümüzde işlevini modern fabrika
işletmelerine devreden geleneksel kireç ocakları birer birer yok
olmaktadır.        

Anahtar Kelimeler

Aksu Köyü, kireç, kireç ocağı

Kaynakça

• Akman M.S. (1997). “Building Materials in Early ages of Mankind”, Int. Conf. on Studies of Ancient Structures, Faculty of Architecture of Yıldız Technical Uni., İstanbul, 177-186.Akman, S. (2003/4). “Yapı Malzemelerinin Tarihsel Gelişimi”, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, Sayı 426, İstanbul, 30-36. Akman, S.(1986). “Horasan Harcı ve Betonunun Tarihi ve Teknik Özellikleri”, II. Uluslar arası Türk İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İstanbul. Akman, S.(1990). Yapı Malzemeleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul: İnşaat Fakültesi Yayınları.Akyol, Cengiz (2012). Mimarlık Üzerine On Kitap Vitrivius, 13 Eylül 2019 tarihinde https://www.academia.edu.tr adresinde erişildi.Ashurst, J.N. (1983). Practical Building Conservation-Mortars, Plasters and Renders, V., 3, London: English Heritage Technical Handbook.Böke, H; Akkurt, S; İpekoğlu, B. (2004). “Tarihi Yapılarda Kullanılan Horasan Harcı ve Sıvalarının Özellikleri”, Yapı Dergisi 65, 90-95 Böke, H; Akkurt, S; İpekoğlu, B; Uğurlu, E. (2007). “Onarım Amaçlı Horasan Harç ve Sıvaların Hazırlanması”, Mimarlıkta Malzeme Dergisi, 8-19. Çiçek, T. (1999) “Kireç ve Kullanımı”, 3. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, 184‐194.Dal, M; Öcal, A. D. (2013). “Investigations on Stone Weathering of Ottoman Archi‐ tecture: A KirklareliHizirbeyKulliye Case Study”, Paripex ‐ Indian Journal of Research, Volume: 2, Issue : 11, 1‐6. Dal, M; Öcal, A. D. (2013/1). “Limestone In Islamic Religious Architecture: Istanbul And Turkish Thrace”, METU (Middle East Technical University), JFA (Jour‐ nal Of The Faculty Of Archıtecture), 29‐44.Eriç, M. (1994). “Yapı Fiziği ve Malzemesi”, İstanbul: Literatür Yayıncılık.Esin, U (1996). “Aşıklı, Ten Thousand Years ago: A Habitation Model from Central Anatolia”, ibid 6, 31-42.Evliya Çelebi bin Derviş Mehemmed Zıllî, (2011). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 2. Kitap, Hazırlayanlar: Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul.Güleç, A. (1992). Bazı Tarihi Anıt Harç ve Sıvaların İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Günay, R.(2002). Geleneksel Ahşap Yapılar Sorunları ve Çözüm Yolları, İstanbul: Birsen Yayınevi.Karademir, Z. (2018). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Ülkesinde Kireç üretimi ve Tüketimi”, Tarihin peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 19, 541‐570.Kılıç, İ. (2007). “Horasan Harç ve Sıvaları”, Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu-1, Malzeme Araştırmaları, ODTÜ, Ankara, 277-286. Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Eski Ahitler, Türkçe Baskı, Çıkış (Exodus), bölüm 5, Tekvin-Yaradılış (Genesis), bölüm 11, Tesniye-Kolaylaştırma (Deuteronomy), bölüm 27.Köşklü, Z. (2005). “Eski Erzurum Mutfağında Tandır: Yapılışı, Kullanımı ve Doğu Anadolu’daki Yeri Üzerine”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), Eskişehir, 155-178.Malinowski, R; Garfinkel, Y. (1991). “Prehistory of Concrete”, ACI Concrete International, March, 62-68.Mavi, Ö. (2000). “Kireç Harç ve Sıvaların Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin İyileştirilmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Moropoulou A; Bakolas A; Bisbikou, K. (2000). “Investigation of the technology of historic mortars”, J. Cultural Heritage 1, 45-58.Özkan, H. (2016). Bizans Mimarisi Ders Notları, Erzurum: Eser Ofset.Parlakyıldız, M.(2008). Hammadde Olarak Kireçtaşı ve Üretilen Kirecin Standartlara Uygunluğunun araştırılması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi fen Bilimleri enstitüsü, Adana.Pusat, S.E. (2002). “Tarihi Yapıların Onarımında Kullanılacak Harç Üretimi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Sabbioni, C; Zappia, G. (1997). “Sulphur and Carbon Compounds on Damaged Mortars in Ancient Masonry”, 4th International Symposium on the Conservation of Monuments in the Mediterranean, C-1, Rodos. Satongar, Ş. (1994) “İstanbul Şehir Surları Horasan Harçları Üzerine Bir Araştırma”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Sickels, B.L. (1981). “Organics vs. Synthetics: Their Use as Addivities in Mortars”, Cements and Grouts Used in Conservation of Historic Buildings, Roma, 25- 52.Straub, H. (1964). History of Civil Engineering, MIT Press, Cambridge MA.Şahin, K. (2007). “Konya Kadı İzzeddin Mâristân-ı Atik (Hastanesi) ve Sultan Âlaaddin Keykubat Dârüşşifâsı”, Vakıflar Dergisi, S. 30, Ankara, 103-116.Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî, (2011). Selman Soydemir (Haz.), İstanbul: Çamlıca Yayınları.