BİÇİM VE TEKNİK ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN CUMHURİYET DÖNEMİ PERDE GAZELLERİ

Yıl 2020, Sayı: 64, 355 - 368, 26.06.2020

Zehra Kımışoğlu

Öz

Karagöz oyununda müzik ve tiyatral yeteneğin bir arada sergilendiği mukaddime bölümündeki en dikkate değer unsur olarak ‘perde gazeli’ teriminin öne çıktığı görülmektedir. Türk gölge oyunu literatüründe perde gazelleri biçim ve içerik yönünden sınıflandırılarak eski-yeni perde gazelleri başlığı altında değerlendirilmiştir.
Bu çalışmada, yeni perde gazelleri Cumhuriyet dönemi perde gazelleri adıyla ele alınmış ve bu şiirlerin doksan yılı aşkın süreçte geçirdiği biçimsel evreler incelenmiştir. Cumhuriyet sonrası karagöz oyunu yazan oyun yazarları ve karagöz ustalarının kimler olduğu tespit edilerek şiirlerinde öne çıkan biçim özellikleri ve teknik kavramlardaki değişimler saptanmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlayarak son dönemlere kadar yazılan perde gazellerinin nazım birimi, nazım şekli, vezin, kafiye, dil ve üslup gibi özellikleri çözümlenmiş ve özellikle eski perde gazellerinde dikkati çeken ‘perde’,‘şem’a’,’gölge’,‘on iki bent’,‘dört gûşe’ gibi kavramların Cumhuriyet dönemi perde gazellerindeki yapısal görünümleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mukaddime bölümü, perde gazeli, , Cumhuriyet Dönemi perde gazelleri, biçim, teknik kavramlar

Kaynakça

• And, Metin .(1969). Geleneksel Türk Tiyatrosu Kukla Karagöz Orta Oyunu Ankara: Bilgi Yayınevi. And, Metin. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. Ankara: İnkılâp Kitabevi. Asena, Orhan. (1987). Karagöz Oyun Metinleri. Ankara: Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. Babakol, Erkut. (1968). İşletmecilik Derler Adına, Günümüzün Diline ve Hayatına Uygun 5 Karagöz Oyunu. İstanbul: Milliyet Kültür Kulübü Yayınları. Baltacıoğlu, İsmail Baltacıoğlu.(1940). Karagöz Ankara’da. Sebat Basımevi. Birri Divanı, Millet Yazma Eserler Kütüphanesi, Arşiv no: AE Manzum 54-2 Düzgün, Dilaver. (1997). “Perde gazeli” Geleneksel Türk Tiyatrozu (Ansiklopedik Sözlük). s. 117. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları. Düzgün, Dilaver. (2006). “Biçim ve İçerik Yönünden Eski ve Yeni Karagöz Perde Gazelleri”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Karagöz Uluslar arası Sempozyum Bildirileri 27-29 Mayıs 2006. (s. 149-161). Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını. Ercümend, Melih Özbay.(1989). Gene Gine Yine Karagöz. İstanbul: Çaba Yayın Dağıtım. Gerçek, Selim Nüzhet. (1942). Türk Temaşası / Meddah–Karagöz-Orta Oyunu .İstanbul: Kanaat Yayınevi. Jacob, George.(1938). Türkler’de Karagöz.Orhan Şaik Gökyay (Çev.). İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Karagöz Dergisi, “perde gazeli” .Karagöz Dergisi sayı 2, 2008 Karagözcü Kazım.(1934). Karagöz’ün Dünyaya Dönüşü. İstanbul: Güneş Matbaası. Kudret, Cevdet. (2013). Karagöz.(2.bs). cilt:1.İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Lav, Ercümend Behzat.(1940). Karagöz Step’te. Ankara: Ulusal Matbaa. Mutlu, Mustafa. (2002).Karagöz Sanatı ve Sanatçıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Okçugil, K.M. Vasıf. (1933). Karagöz Salıncakçı. İstanbul: Numune Matbaası.f Oral, Ünver. (2012). Karagöz Perde Gazelleri ve Tasavvuf. İstanbul: Kitabevi. Oral, Ünver.(2009). İbiş Geldi Hoş Geld. İstanbul: Bilgecan Yayınları. Özakman, Mukadder.(2012). Karagöz (Oyunlar) ve (Çevreci Orta Oyunu) .Ankara: BRC Basım Matbaacılık. Özhan, Mevlüt. (2001). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Geleneksel Türk Tiyatrosu”. I Uluslar arası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyum Bildirileri 6-7 Ekim 2000.(s. 211-219). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Perde gazeli. .09.01.2020 tarihinde http: //www.dergi.bursa.com.tr adresinden erişildi. Ritter, Hellmut; Tietze(1953) Karagös. Türkische Schattenspiele. c.3.Wiesbaden: Deutsche Morgenländische Gesellschaft. Rona, Mustafa. (1945). Karagözün Yazıcılığı. İstanbul: Türkiye Yayınevi. Rona. Mustafa .(1947). Karagözün Başına Gelenler.(Kütahya Çeşmesi).İstanbul: Türkiye Yayınevi. Sakaoğlu, Saim. (2003). Türk Gölge Oyunu Karagöz. Ankara: Akçağ Yayınları. Salman, Ömer. Perde gazeli. 09.01.2020 tarihinde http://www.karagoz.net adresinden erişildi. Sefer Mehmet. (tarihsiz). Ferhad ile Şirin, Mufassal Hayal Oyunu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları. No: K.1513. Sevilen, Muhittin. Karagöz.(1969). Karagöz. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Siyavuşgil, Sabri Esat.(1941). Karagöz / Psiko- Sosyolojik Bir Deneme. İstanbul: Maarif Matbaası. Şapolyo, Enver Behnan. (1946). Karagöz Tarihi. İstanbul:Türkiye Yayınevi. Şener, Nuran. (1967). Karagöz Hacivat Kış Hazırlığı. İstanbul: KAOB-İBM. Ünlü, Cemal. (2002). Çifte Hamamlar. Ankara: Milli Kütüphane. yer numarası: 2007 BD 6761.