ŞEHİR İÇİNDE ŞEHİR: BATMAN VE TPAO

Yıl 2020, Sayı: 65, 247 - 263, 18.12.2020

Hasan Biçim

Öz

1940’lı yıllarda petrol bulunmadan önce Batman, Güneydoğu
Anadolu Bölgesinin Siirt iline bağlı küçük bir kasabaydı. Petrolün bulunması,
küçük kasabanın yazgısında köklü dönüşümler yarattı. Raman Dağında
bulunan petrol, yerli ve yabancı sermayenin ilgi odağı olurken çevre kırsaldan
kasabaya işçi akını başladı. Kırsal ekonomi ve kırsal ekonomi ilişkileri içinde
yaşayan bölge insanları, kısa zamanda sanayi ve hizmet sektörüne yöneldi ve
kasabanın giderek nüfusu arttı. Yabancı petrol şirketleri, mühendisler ve işçiler
kasabaya yerleşmeye başlarken çevrede yaşayan kır nüfusu için yeni iş alanları
fırsatı doğuyordu. Bir yandan mühendis ve işçiler için yeni güvenlikli,
korunaklı siteler oluşturulurken, diğer yandan ilçe olma yolundaki kasabada iş
ve konut piyasasının hacmi genişliyordu. Yeni TPAO (Türkiye Petrol Anonim
Ortaklığı) sitesi yüksek güvenlikli, sınıfsal bir mekâna dönüşürken sağlık,
eğitim, sanat, eğlence gibi konularda mühendis ve işçi aileleri için maksimum
olanaklar sağlıyordu. Şehir olma statüsünü 1990’lı yılların başında elde eden
Batman, kentsel panorama açısından adeta iç içe iki şehir görünümü veriyordu.
Yüksek duvarlar iç içe şehri ayırırken aynı zamanda modern ve geleneksel
mekân arasında kentsel, toplumsal ve kültürel sınırlar çiziyordu. Bu çalışma, genelde Cumhuriyet modernleşmesinin taşradaki mekânsal, kültürel,
toplumsal ve ekonomik ilişkilerde yarattığı dönüşümü özelde ise Batman’da
petrolün yol açtığı kentleşme biçimini açıklamayı amaçlamıştır. Batman’ın bu
ikili kentleşme süreci, yerel gazeteden, yazarlara, resmi kurumlardan sivil
toplum örgütlerine kadar birçok konuda kendini gösteren bir olgu olarak göze
çarpmaktadır. Söz konusu süreçleri araştırma odağına alan bu çalışmada,
kurum ve kuruluşlardan, yerel medya ve yazarların yazılı ve görsel materyalleri
kullanılarak çözümlenmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kendine özgü
koşullarda kentleşen Batman’ın kent oluşumu ve yapısı kent sosyolojisi
açısından açıklanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kent, Kentleşme, petrol, modernleşme

Kaynakça

• Austerlitz Ahmad, Feroz. (2012). Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aslan, Arif. (2014). Yüz Yüze Batman, Batman: Batmane Yayınevi.
• Başbakanlık Devlet Arşivi (2007). “Osmanlı Döneminde Irak: Plan, Fotoğraf ve Belgelerle” (Edit. Cevat Ekici), Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayınları.
• Boratav, Korkut. (2005). Türkiye İktisadi Tarihi (1908-2009). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ekinci, Nihat. (2009). Her Yönüyle Batman, İstanbul: Gün Matbaacılık.
• Ekinci, Nihat. (2013). Batman’da ‘Derin’ Cinayetler, Batman: Batmane Yayınevi.
• Fucarro, Nelida. (2011). “Pearl Towns and Early Oil Cities: Migration and Integration in the Arab Coast of the Persian Gulf”, The City in the Ottoman Empire: Migration and the Making of Urban Modernity, (edit. U. Freitag, M. Fuhnnann, N. Lafi and F. Riedler), London and New York:Routledge. Holton, J. Robert. (1999). Kentler, Kapitalizm ve Uygarlık, (çev. Ruşen Keleş), Ankara: İmge Kitabevi.
• Hout, Jean.Louis., Thalmann, Jean.Paul., ve Valbele, Dominique. (2000). Kentlerin Doğuşu, (çev. A. B. Birgin), Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, Ruşen. (2013). Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Kitabevi.
• Keyder, Çağlar. (2008). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçak, Cemil. (2010). Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945- 1950): İkinci Parti, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lokman, Kemal. (1963). “Türkiye Petrol Sondajları”, MTA Dergisi, Sayı 61. s. 62- 74.