SİMURG İLE İLGİLİ AÇIKLAYICI BİR METİN: DER BEYÂN-I AHVÂL-İ SÎMURG-I ‘ANKÂ

Yıl 2021, Sayı: 67, 42 - 51, 01.12.2021

Özkan Daşdemir

Öz

Ortak bilinç alanında üretilen arkaik tasavvurlarda gökyüzü önemli bir yer işgal etmektedir. Kutsalla yakından ilişkili olduğu kabul edilen gökyüzünde somut varlıklarıyla ortaya çıkan kuşlar bu alanın en ilgi çekici unsurları arasındadır. Tarihî süreç içinde toplumdan topluma değişebilen olumlu ve olumsuz kuş tasavvurları konuyla ilgili zengin bir literatür ortaya çıkarmıştır. Kozmik bir varlık olarak kurgulanan ve güneşi simgeleyen Simurg, kökleri eski Farsçaya kadar giden ve değişik kültürlerde çeşitlemeleri olan mitik kuşun adıdır. İslamiyet’ten sonra Arapların Anka kuşu ile birlikte anılan ve bu yazıya konu olan kısa metinde Simurg-ı Anka şeklinde adlandırılan mitik varlıkla ilgili tasavvurlar başlangıçta olumlu iken İslam geleneğinde çoğunlukla olumsuz tasavvurlarla takdim edilmeye başlanmıştır. Bu çalışmada kökleri mitik anlatılara dayanan efsanevi Simurg (Anka) kuşunun kökeni ve farklı kültür çevrelerindeki çeşitlemeleri hakkında bilgi verildikten sonra, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Türkçe Yazmaları koleksiyonunda 927/11 demirbaş numarasıyla kayıtlı Der Beyân-ı Ahvâl-i Sîmurg-ı ‘Ankâ başlıklı kısa metindeki Simurg (Anka) nitelemeleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Simurg, Anka, Mitik Kuş

An Explanatory Text About Sımurg: Der Beyân-ı Ahvâl-i Sîmurg-ı ‘Ankâ

Öz

The sky occupies an important place in archaic imaginations produced in the field of common consciousness. Birds that emerge with their tangible presence in the sky, which is considered to be closely related to the sacred, are among the most interesting elements of this area. The positive and negative bird imaginations that can change from society to society in the historical process have produced a rich literature on the subject. Simurg, which is conceived as a cosmic entity and symbolizes the sun, is the name of the mythic bird whose roots go back to ancient Persian and have variations in different cultures. While the mythical imaginations about the mythical being named as Simurg-ı Anka in the short text, which is mentioned with the Phoenix of Arabs after Islam and which is the subject of this article, were initially positive, in the Islamic tradition, they started to be presented with mostly negative views. In this study, after giving information about the origin of the legendary Simurg (Phoenix) bird whose roots are based on mythical narratives and its variations in different cultural environments, the qualifications of Simurg (Phoenix) in the short text titled Der Beyân-ı Ahvâl-i Sîmurg-ı 'Ankâ, registered with the fixture number 927/11 in the Turkish Manuscripts collection of the Yapı Kredi Sermet Çifter Research Library will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Simurg, Phoenix, mythic bird

Kaynakça

• Akalın, L. Sami. (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alpay Tekin, Gönül. (2020). Sîmurg’un Kanadı (Mitoloji ve Edebiyat Makaleleri. Ed. Selim Sırrı Kuru, Sibel Kocaer, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Çağrıcı, Mustafa. (1997). “Hanzale b. Safvân er-Ressî”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 53.
• Çakan, İsmail Lütfi; Muhammed Eroğlu. (1988). “Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 76-79.
• Daşdemir, Özkan. (2013). “Yeniden-Yazılmış Bir Yusuf ile Züleyha Hikâyesi Üzerinde Metinlerarası Bir Okuma”. Turkish Studies. 8/9, s. 1009-1018.
• Daşdemir, Özkan. (2017). “Davutoğlu Süleyman Hikâyesinde Kuşların Menşei ile İlgili Açıklayıcı Bilgiler”. Kuş Dili (Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar). Haz. Emine Gürsoy Naskali, Ayşe Şeker, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Der Beyân-ı Ahvâl-i Sîmurg-ı ‘Ankâ. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 927/11, 65a-66a.
• Erdem, Sargon. (1991). “Anka”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 198-200.
• Firdevsî. (2020). Zaloğlu Rüstem. Çev. Nimet Yıldırım. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Harman, Ömer Faruk. (1991). “Ashâbü’r-Res”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 469.
• İnan, Abdülkadir. (1953). “Türk Folklorunda Simurg ve Garuda”. Türk Dili. C. II, S. 19, s. 413-415.
• Kılıç, Hulusi. (1997). “Harîrî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 191-192.
• Önkal, Ahmet. (1997). “Hâlid b. Sinân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 288.
• Öztürk, Mustafa; M. Suat Mertoğlu. (2013). “Zemahşerî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 235-238.
• Uraz, Murat. (1967). Türk Mitolojisi. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.