DÂSTÂN-I EJDERHÂ’NIN PARİS BIBLIOTHEQUE NATIONA-LE (Turc 396) NÜSHASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: 67, 248 - 279, 01.12.2021

Abdulkadir Korkmaz

Öz

Dâstân-ı Ejderhâ, Kirdeci Ali tarafından 13.yy.’ın sonları ile 14.yy. başlarında kaleme alınmış Eski Anadolu Türkçesi ses ve dil özellikleri taşıyan manzum dinî bir destandır. Eserde, sahrada beliren vahşi bir ejderha ile Hz. Ali’nin mücadelesi konu edilmektedir. Çalışmada öncelikle Eski Anadolu Türkçesi ile ilgili açıklamalar yapılmış, ardından esas alınan nüsha hakkında bilgi verilmiştir. Sonraki bölümde eserin yazarı, konusu ve içeriği ile ilgili bilgiler paylaşılmıştır. Dâstân-ı Ejderhâ hakkında daha önce yapılmış olan çalışmalara da değinilmiş ve eserin bilinen diğer nüshalarından bahsedilmiştir. Çalışmanın devamında olayın özeti, kahramanları, zaman ve mekânı ele alınmıştır. Ayrıca; eserdeki hayvan adları, müzik enstrümanları ve savaş aletleri de çalışmada sunulmuştur. Daha sonra metnin transkripsiyonlu çevirisi ve gramatikal dizini verilmiştir. Son kısımda çalışma boyunca istifade edilen kaynaklar yer almaktadır. Dâstân-ı Ejderhâ’nın Paris Bibliotheque Nationale nüshası üzerine yapılan bu çalışma ile nüshadaki Eski Anadolu Türkçesi Dönemi’ne ait mevcut söz varlığı, ilk defa ortaya konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dâstân-ı Ejderhâ, Kirdeci Ali, Dinî Destanlar, Eski Anadolu Türkçesi

An Investigation on The Paris Bibliotheque Nationale (Turc 396) Copy of The Dragon Legend

Öz

Dâstân-ı Ejderhâ was written by Kirdeci Ali at the end of the 13th century and the 14th century. It is a verse religious epic that has the phonetic and linguistic characteristics of Old Anatolian Turkish. In the work, a wild dragon that appeared in the Arabian deserts and Imam Ali's struggle is the subject. In the study, firstly, explanations about Old Anatolian Turkish were made, and then information was given about the copy that was taken as basis in the study. In the next section, information about the author, subject and content of the work is shared. The previous studies about Dâstân-ı Ejderhâ were also mentioned and other known copies of the work were mentioned. In the continuation of the study, the summary of the event, its heroes, time and place are discussed. In addition, animal names, musical instruments and war instruments are presented in the study. Then, the transcription and the grammatical index of the text are given. In the last part, there are resources used throughout the study. With this study on the copy of Paris Bibliotheque Nationale of Dâstân-ı Ejderhâ, the existing vocabulary belonging to the Old Anatolian Turkish Period in will be revealed for the first time.

Anahtar Kelimeler

The Legend Of Dragon, Kirdeci Ali, Religious Epics, Old Anatolian Turkish

Kaynakça

• Argunşah, Mustafa. (2002). Kirdeci Ali, Kesikbaş Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aslan, Namık. (2016) “Hz. Ali Cenknameleri Bağlamında Bir Eser (Destan-ı Ejderha ve Bazı Motifleri Uzerine)”. Millî Folklor, Yıl 28, S. 111, 208-219.
• Çetin, İsmet. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Döğüş, Selahattin. (2008). “Osmanlılarda Gaza İdeolojisinin Tarihi ve Kültürel Kaynakları”. Belleten, Cilt LXXII- Sayı 265, 817-888.
• Gülensoy, Tuncer. (2002). Manas Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, Umay. (1999). Türkiye’de Aşıklık Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman; Tatcı, Mustafa. (1990). ¨Hz. Ali ile İlgili Manzum Hikâye: Destan-ı Ejderha ve Hazret-i Ali’ye Atfedilen Bir Eser: Emsal-i Hazret-i Ali¨. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, VI/1, 67-89.
• Karçığa, Servet. (2016). Dede Korkut Kitabı’nda Alplık Kavramı ve Alp Tipi İnsanların Özellikleri”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı 51, 259-272.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. (1964). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat Yay.
• Kozan, Ali; Bilgili, Rümeysa. (2013). “Hz. Ali’nin Menkıvebi Hayatına Dair Bir Destan: Destan-ı Ejderha ve İslami Dönem Anadolu Türk Kültürüne Yansımaları”. Turkish Studies, Volume:8/5, 465-490.
• Köktekin, Kazım. (2018). "Eski Anadolu Türkçesinde Manzum ve Kısa Manzum Hikâyeler, Dâsıtân-ı Hz. İsa (Cimcime Sultan) ve Dil Özellikleri," Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 61, 311-335.
• Köprülü, Fuad. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Köprülü, Fuad. (1989). Edebiyat Araştırmaları, C1. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Onur, Samet. (2019). “Ejderha Destanı’nın Yeni Bir Neşri (Salur Kazan, Sarı Saltuk ve Hz. Ali’nin Ejderhayla Cenklerinin İlişkisi).” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 16, Sayı 4, 687-723.
• Ögel, Bahaeddin. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş- Cilt 8. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özkan, Mustafa. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Öztürk, Zehra. (2003). “Eğitim Tarihimizde Okuma Toplantılarının Yeri ve Okunan Kitaplar", Değerler Eğitimi Dergisi. 1 (4): 131-155.
• Sakaoğlu Saim. (2002). Gümüşane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu Saim. (2003). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sami, Şemseddin. (2004). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tekin, Talat. (2017). XI. Yüzyıl Türk Şiiri- Dįvānu Lüġāti’t-Türk’teki Manzum Parçalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, Faruk Kadri. (2011). Osmanlı Türkçesi Grameri. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Güncel Türkçe Sözlük, Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. 04 Mart 2021 tarihinde http://sozluk.gov.tr adresinden erişildi.