MUZAFFERÎLER TARİHİNDE ŞAH ŞÜCA (1358-1384)

Yıl 2021, Sayı: 67, 419 - 441, 01.12.2021

Şaban Cem Tüysüz

Öz

Cengiz’in torunu olan Hülâgû Han’ın temelini attığı İlhanlı devletinin siyasi yaşamında 1316 yılında Ebu Saîd Bahadır Han tahta geçmiş onun vâris bırakmadan ölümü ile siyasi birlik dağılmış ve hâkimiyet küçük hanedanlar arasında paylaşılmıştır. Bu yerel hanedanlardan birisi de Muzafferîlerdir. Muzafferîler hanedanın kurucusu Emîr Muhammed’in oğlu olan Şah Şüca hanedanın ikinci hükümdarıdır. Kardeşi Şah Mahmûd ile beraber, babaları Emîr Muhammed’in başarısız Tebriz seferi dönüşünde gözlerine mil çekip sürgüne göndermiş daha sonra da öldürmüşlerdir. Şah Şüca babasının vefatından sonra 1358 yılında 17 yaşında Şiraz’da Muzafferî tahtına geçmiştir. Hanedanın en parlak devri olarak kabul edilen bu dönemde Şah Şüca devleti yaklaşık yirmi altı sene yönetmiştir. Şah Şüca tahta çıktıktan sonra kardeşi Şah Mahmûd’la aralarında sayısız iktidar mücadelesi yaşamıştır. Sultan Üveys’in 1374 yılında ölümü üzerine bölgenin hâkimiyetini elinde tutan Celâyirli Devletinde yaşanan iktidar mücadelesinden yararlanmak isteyen Şah Şüca, hayallerini süsleyen Hz Süleyman kadar bilge ve İskender kadar kudretli bir sultan edasıyla 1376 yılında başkent Tebriz’i ele geçirerek, Celâyirli tahtının kısa bir süre de olsa hâkimi olmuştur. 1353 yılına kadar katı bir Sünni hükümet oluşturan Muzafferîler, Şah Şüca dönemiyle birlikte dini konularda çok daha fazla hoşgörü göstermiştir. Toplumsal ve dini yasakları tümüyle ortadan kaldırarak sınır konulamayan, toplumsal etik kurallara aykırı bir yaşam şekli doğurmuştur. Bu durum toplumsal yaşamda sosyo-kültürel yozlaşmanın zirveye ulaşmasını sağlamıştır. Yaşanan kültürel farklılık ve yozlaşma, sadece Muzafferî hanedanı için değil coğrafyanın tümü için geçerli bir durumdur. Bu durumun ayrıntılı bir incelemesi ve eleştirisinin de yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şah Şüca, Muzafferî, Şiraz, Şah Mahmûd, Timur

Shah Shuja in The History of Muzaffarids (1358-1384)

Öz

In the political history of Ilkhanid state that was established by grandson of Genghis, Hulagu Khan, in 1316 Abu Sa’id Bahadur Khan succeeded to the throne and upon his death without leaving any heirs, political union was dissolved and sovereignty was shared among small dynasties. One of such local dynasties were the Muzaffarids. Son of founder of the Muzaffarids dynasty Amir Mohamed, Shah Shuja is the second ruler of the dynasty. Together with his brother Shah Mahmud, he blinded his father Amir Mohamed following his unsuccessful campaign to Tabriz and sent him to exile where he was subsequently killed. After his father’s death Shah Shuja ascended to Muzaffarids throne in Shiraz in 1358 at the age of 17. Accepted to be the prime of the dynasty, Shah Shuja governed the state for about twenty- six years. Following his ascension to the throne, Shah Shuja had power struggles with his brother, Shah Mahmud. Upon death of Sultan Uveis in 1374 Shah Shuja benefited from power struggle in Jalayirid State that occupied the region and captured its capital city, Tabriz in 1376 in the manner of the sultan of his dreams, wise like Suleiman and powerful like Alexander, occupying the Jalayirid throne even for a brief period. Muzaffarids that established a stern Sunni government until 1353, demonstrated higher religious tolerance in Shah Shuja period. He removed all social and religious bans and formed an unlimited lifestyle contrary to social ethics. This caused socio-cultural corruption to peak in social life. The cultural difference and corruption was valid not just for the Muzaffarid dynasty, but for the entire geography. A detailed study and critic of this situation is called for.

Anahtar Kelimeler

Shah Shuja, Muzaffarid, Shiraz, Shah Mahmud, Timur

Kaynakça

• Âbrû, Lutfullah Hâfız, Zeyl-i Câmìu’t-tevârîh-i Reşîdî, neşr. Hânbâbâ Beyânî, Tahran, 1317 hş.
• Akîlî, Seyfeddin Hâc-i Nizam, Asaru’l-vuzerâ, neşr. Celaleddin Huseyn-i Ormevî, Tahran, 1337 hş.
• Âl Dâvûd, Seyyid Ali, “Âl-i Muzaffer”, DMBİ, Tahran, 1368 hş., II/139-152
• Àzzâvî, Abbas, Târîhu’l- Ìrâk Beyne’l– ihtilâleyn, I-III , Bağdad, 1936-1939
• Barthold “Ahmed Celayir”, İA, I/182......................................................
• Beyani, Şirin, Târîh-i Âl-i Celayir, Tahran, 1345 hş.....................................................
• Bosworth, C. E., The Islamic Dynasties, Edinburgh , 1967....................................
• Boyle, J. A. “Dynastic And Political History Of The Ilkhans”, The Cambridge History Of Iran, V/303-421, Cambridge, 1968
• Çiftçi, Hasan; “Bir Fabl Olarak Fare ile Kedi Hikâyesinin Arkasındaki Mesaj”, Akademik Araştırmalar Dergisi, I, 1999, s.57-66.
• Deguignes, Joseph, Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Târîh-i Umumisi, I-VIII, Paris, 1756-1758, çev. H. Cahid Yalçın, İstanbul, 1923
• el- Eherî, Ebubekr el-Kutbî, Târîh-i Şeyh Üveys, neşr. J. B. Van Loon, Lahey, 1954
• Fâikî, İbrahim, Azerbaycan der Mesîr-i Târîh-i İran, I-II, Tebriz, 1375 hş...........
• Fâikî, İbrahim, Azerbaycan der Mesîr-i Târîh-i İran, I-II, Tebriz, 1375 hş....................
• Fasîh-i Havâfî, Ahmed b. Celaleddin Muhammed, Mucmel-i Fasîhî, I-III, neşr. Mahmud Ferruh, Meşhed, 1341 hş.
• Ğaffârî, Kadı Ahmed Kazvînî, Târîh-i Cihân-ârâ, neşr. Muctebâ Minovî, Tahran,1343, hş.
• Ğanî, Kasım , Târîh-i Àsr-i Hâfız, I-II, Tahran , 1340 hş......................................
• Hakikat, Àbdurrefî`, Târîh-i Conbeş-i Serbedârân u Dîger Conbeşhâ-yi İrânîyân der Karn-i Heştom-i Hicrî, Tahran, 1360 hş.
• Halman, Talat; “Ubeyd-i Zâkânî”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18/1, 2001, s.161-175
• Hândmîr, Ğiyâsu’d-dîn Muhammed el-Huseynî, Destûru’l-vuzerâ, neşr. Saîd Nefîsî, Tahran, 1317 hş.
• Hândmîr, Ğiyâsu’d-dîn Muhammed el-Huseynî, Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer, I-IV, neşr. Muhammed Debîrsiyâkî, Tahran, 1362, hş.
• Howorth, Henry, H., History Of The Mongols, I-IV, New York, 1876-1892
• İbn-i Àrabşâh, Àcâibu’l-makdûr fî Nevâib-i Teymûr, neşr. Ahmed Faiz el-Humsî, Beyrut, 1986
• İbn-i Battûta, Muhammed b. Abdullah Tancî, er-Rıhle, Farçaya çev. Muhammed Ali Muvehhed, (Sefernâme-i İbn-i Battûta I-II), 1376 hş.
• İbn-i Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed, el-`İber, Farsçaya çev. Àbdu`l-Muhammed Âyetî, (Târîh-i İbn-i Haldûn I-VI) Tahran, 1375 hş.
• İbn-i Kerbelâî, Hâfız Huseyn-i Tebrîzî, Ravzatu’l–cinân ve Cennâtu’l-cinân, I-II, neşr. Càfer Sultan el- Karâî, Tahran, 1344 hş.
• İbn-i Tağrîberdî, Cemaleddin Ebi’l-Mahâsin Yusuf, el-Menhelu’s-sâfî ve’l-mustevfî bàd el-vâfî, I-III, neşr. Muhammed Emin Sa`îd Àbdulfettah Âsûr, Kahire, 1956-1984,
• İkbâl, Âştiyânî Abbas, Târîh-i Moğûl u Evâyil-i Eyyâm-i Teymûrî, Tahran 1312 hş.
• Kâreng, Àbdulàli, Âsâr-i Bâstânî-yi Azerbaycan, Tahran, 1374 hş.
• Kazvînî, Yahya b. Abdullatif, Kitab-i Lubbu’t-tevârîh, tıpkıbasım, Tahran, 1363 hş.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Kars Tarihi, c.1, İstanbul, 1953.
• Kuliyev, C.B., “ Djalair” , Azerbaycan Cobet Ensiklopediası, X/410, Bakü 1987
• Kutbî, Muhammed, Târîh-i Âl-i Muzaffer, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî, Tahran. 1364 hş.
• Makrîzî, Ahmed b. Alî, Kitâbus’-sulûk li Màrifeti Duvelu’l-mulûk, I-XII, neşr. Mustafa Zeyyâde-Saîd Àbdu’l-Fettâh Âşûr, Kahire, 1956-1973
• Meşkûr, M. Cevâd, Târîh-i İrân-zemîn, Tahran, 1372 hş.
• Minorsky, “Üveys”, İA, VIII/134...............................................................................
• Mîrhând, Muhammed Seyyid Burhaneddin Hâvendşâh Belhî, Târîh-i Ravzatu’s-safâ I-XII, neşr. Abbas Pervîz, Tahran, 1338 hş.
• Mişkûtî, Nusretullah, ez Selâçika ta Safeviyye, Tahran, 1343 hş.
• Muhammed Hasan Han, Ìtimadu’s-saltana, Mirâtu’l-buldân, I-IV, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî- Mîr Haşim Muhaddis, Tahran, 1366-1368 hş.
• Mustevfî, Zeynu’d-dîn b. Hamdullah Mustevfî, Zeyl-i Târîh-i Guzîde, neşr. İrec Afşâr, Tahran, 1372 hş.
• Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah, Sahâyifu’l-ahbâr, I-III, çev. Şair Ahmed Nedim, İstanbul.
• Nevâî, Àbdulhuseyn, Esnâd u Mekâtibât-i Târîhî-yi İran, Tahran, 1977
• Piriyev, B.Z. , Azerbaycan (Hülagular Devletinin Tenezzülü Devrinde ), Bakü 1978
• Râzî, Abdullah, Târîh-i Kâmil-i İrân, Tahran,1334 hş.
• Rûdgâr, Kanbaràli, ez Beynu’n-nehreyn ta Maverâu’n-nehr, Tahran 1376 hş.
• Sâbîtî, Seyyid Ali Mueyyed, Esnâd u Nâmehâ-yi Târîhî, Tahran, 1346 h.ş.
• Sâvecî, Selmân, Divan, neşr, Mansûr Muşfik, Tahran, 1336 hş,
• Semerkandî, Devletşâh, Tezkirtu’ş-şuérâ, neşr. Muhammed Abbasî, Tahran, 1337 hş.,
• Semerkandî, Kemalu’d-dîn Àbdurrezzâk, Matlàu’s-sàdeyn ve Mecmàu’l-bahreyn, c.I, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî, Tahran, 1372 hş.
• Smith, John M., “Dlalayir- Djalayirid”, EI, II/ 401-402.....................
• Smith, John M., The History of Serbedar Dynasty, Farsçaya çev. Yàkub Ajand, (Hurûc u Ùrûc-i Serbedârân) Tahran, 1361 hş.
• Spuler, Bertold, Die Mongolen In Iran, Gottingen, 1939, çev. Cemal Köprülü, (İran Moğolları), Ankara, 1957
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar” , SAD I/1969, s. 1-147, Ankara, 1970, I/98;
• Sümer, Faruk, “İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celayir”, BEL., LIII/206, s.175-197, Ankara, 1989, LIII-206/191.
• Sümer, Faruk, Kara Koyunlular, c.1, Ankara, 1984...............................
• Şabânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecmaù’l- ensâb, neşr. Mîr Hâşim-i Muhaddis, Tahran, 1376 hş.
• Şâmî, Nizameddîn, Zafernâme, neşr. Penâhî-yi Simnânî, Tahran, 1363 hş.
• Togan, A. Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981.
• Vezîrî, Ahmed Ali Han, Târîh-i Kirmân, I-II, neşr. Bâstânî-yi Pârîzî, Tahran, 1375 hş.
• Yakubovski, A.Yu, Zolotoya Orda, Leningrad, 1937, çev. Hasan Eren, (Altınordu Ve Çöküşü), Ankara, 1976 Yezdî, Şerefu’d-dîn Ali, Zafernâme, I-II, neşr. Muhammed Abbasî, Tahran, 1336 hş.,
• Zerrînkûb, Àbdulhuseyn, Donbâle-i Rûzgârân-i İrân, Tahran, 1375 hş.
• Zeyneloğlu, Cihangir, Muhtasar Azerbaycan Tarihi, İstanbul, 1924