MODERN EĞİTİM KURUMLARININ BATILILAŞMA DÖNEMİNDEKİ GELİŞİMİ (1700-1900)

Yıl 2009, Sayı: 22, 11 - 25, 01.03.2010

Yakup Göktaş

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ekonomik
ve askeri anlamda gerilemeye başlamasıyla birlikte önemli sorunlarda artık gün
yüzüne çıkmaya başlamıştır. Bu dönemden sonradır ki devletin güçlendirilmesi ve
tekrar eski ihtişamlı dönemlerine geri götürülmesi amacıyla düşüncelerde beliren
yenileşme olgusu, yüzyılın sonlarına doğru kaybedilen savaşlarla birlikte hayata
geçirilmesi zorunlu bir dönüşüm sürecini de beraberinde getirmiştir.
Rönesans’la birlikte düşünce temellerini tamamlayan Batı dünyası aynı
dönemlerde bu temeller üzerine inşa ettiği Batı Medeniyeti’nin ürünlerini almaya
başlamış olarak görünür. Bu nedenledir ki, diğer dünya ülkeleri tarafından takip
edilmesi ve örnek alınması gereken bir konuma yükselmiştir. Gerilemeye başlayan
Osmanlı İmparatorluğu için de Batı’yı örnek olarak almaktan başka seçenek
olmadığını tarihçilerimiz dile getirmektedirler.
Batılılaşma kavramı bizde birçok isimde ve anlamda ele alınmış olmasına
karşın (muasırlaşma, medenileşme, yenileşme, garplılaşma, çağdaşlaşma,
modernleşme, vs.) asıl manada toplumumuzu ve geleceğimizi etkileyen bir unsur
olarak, kültür değişmelerini içermesi yönünden ve eğitim kurumlarının değişmesi
bakımından, sonraki süreç içerisinde diğer anlamlarından bizim için daha önemli
olmuştur. Bu yaklaşım içerisinde ele alınacak olduğunda, önemli kültür
değişimlerine sebep olması bakımından 18. yüzyılı Osmanlı için Batılılaşmanın
başlangıç tarihi olarak alabiliriz.
Batılılaşma döneminde en büyük değişimi eğitim alanında yapmış
olduğumuz açıktır. Öyle ki, ilk değişim hareketleri olan askeri alanda yapılan
yeniliklerde bile, Avrupa’dan getirilen eğitimciler görev almış daha sonra ise bu
girişimler eğitimin giderek sistemli bir hal alması sonucuna bağlanmıştır. Askeri
yenileşme çabaları sonucunda önce bu alanlardaki eğitim anlayışı ve sistemi ele
alınmış ve zamanla genel anlamıyla eğitim anlayışı da bu çerçeve içinde
genişlemiştir. Bu değişime bağlı olarak Avrupa tarzında oluşturulan yeni eğitim
kurumları ülkede yerleşmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, eğitim, eğitim kurumları, Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

• ADIVAR, Abdülhak Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Maarif Matbaası, İstanbul, 1943 (Bu Kitabın Fransızcası: Dr. Adnan Adıvar (Abdülhak Adnan), La Science Chez les Turcs Ottomans, Paris, Lib. Orientale, Maison-neuve, 1939)
• AKYÜZ, Yahya, Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi, 8.Baskı, Alfa Yay., İstanbul, 2001
• AKINCI, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri (1071–1859), Ankara,1973
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş, YKY., 4.B, İstanbul, 2003
• CEZAR, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İş Bankası Yay., İstanbul, 1971
• EDHEM, Halil, Elvahı Nakşiye Koleksiyonu, 1. Baskı, Milliyet yayınları, 1970
• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C 1/5, İstanbul, 1977
• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 2, İstanbul, 1940
• İMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri Türkiye’nin Meseleleri, Çev. Adnan CEMGİL, Havas Yayınları, İstanbul, 1981
• KAFADAR, Osman, Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Vadi
• Yayınları, Ankara, 1997
• ŞİŞMAN, Adnan (2004), Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı
• Öğrencileri (1839–1876), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, ss. 86–87.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, İngilizceden Çev. Boğaç Babür TURNA, Arkadaş Yay., 3.B., Ankara, 2008
• MERTER, Feridun, “Eğitim Reformlarımız ve Sosyal Değişme”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
• ORTAYLI, İlber, Tarihimiz ve Biz, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008
• ORTAYLI, İlber, Batılılaşma yolunda, Merkez Kitapçılık, İstanbul, 2007
• ORTAYLI, İlber, “Maarifin Son 150 Yıldaki Serencamı”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
• SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789– 1802), 2. Basım, Ankara, 1987
• ŞİŞMAN, Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839–1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2004
• TANSUĞ, Sezer, Çağdaş Türk Sanatı, 3. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993
• TAYAN, Turhan, “Milli Eğitimde Reform”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
• TOPTAN, Köksal, “Türk Milli Eğitimi ve Geleceği”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
• UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi bir Bakış, Ankara, 1964
• ÜLKEN, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 2. Basım, İstanbul, 1979
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi”, 8.Basım, Ülken Yayınları, İstanbul, 2005