SULUKULE VE ÇİNGENELERİ

Yıl 2009, Sayı: 23, 107 - 134, 12.03.2010

Süleyman Faruk Göncüoğlu Şükriye Pınar Yavuztürk

Öz

İstanbul’un eğlence hayatında önemli bir yer tutan bu çingeneler kendilerini
diğer çingenelerden ayrı bir kategoriye oturtmuşlardır. Özellikle saz çalmada, dans
etmede, şarkı söylemede kısacası çengilik alanında saldıkları ün dolayısıyla bu
ayrımın kendiliğinden belirdiği görülmektedir. Keza kendileri de bu farkı
betimlemek amacıyla çingene isminden ziyade “Roman” olarak kendilerini
tanımlamışlardır.
Önceleri sur dışında ikâmet eden bu çingeneler 1826 yılından itibaren sur
içine girmeye başlamış, Topkapı ile Edirnekapı arasına yerleşenler Sulukule
Çingeneleri olarak tanınmışlardır. Yaşam tarzları, giyim kuşamları, şiveleriyle
toplum içinde kendilerini hemen belli eden bu insanlar viraneye benzeyen
yapılarda yaşamaktaydılar. Sulukule’de, Osmanlı tebaasından normal insanların
yapmayacağı meslekleri icra edenler bulunsa da bu meslekler çengicilik kadar
yoğun değildi. Bir zamanların rağbet gören eğlence anlayışı çengiciliğe, dolayısıyla
Sulukule’ye gösterilen ilginin azalması 1850 yılından takiben başlayan ve 20.
yüzyıl başlarından itibaren kendini iyice hissettiren batılı eğlence tarzlarının
Beyoğlu gibi semtlerde revaç bulmasıyla başlamıştır. Yakın dönemde çingenelerin
evlerini eğlence mekânı olarak müşterilerine açmaları da 1990’lı yılların başında
son bulmuştur. Ancak dönemin Emniyet Müdürü tarafından evlerinin
kapattırılması bu mesleğe son vermemiş, bunların yer altına çekilmesine hatta
çingenelerin fuhşa yönelmesine neden olmuştur. Günümüzde ise bu mahalle
“Sulukule Dönüşüm Projesi” adı altında kaldırılmayı beklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Çingene, Sulukule, Fatih, İstanbul

Kaynakça

• Abdülaziz Bey, Osmanl Ahmed Refik, Onuncu Asır Hicride İstanbul Hayatı (1495-1591), İstanbul 1988.
• Akçura, Gökhan, Ivır Zıvır Tarihi, İstanbul 1991.
• Alexandre G. Paspati, Etude sur les Tchinghianes ou Bohemiens de l'empire Alpman, Nazım, Başka Dünyan Altınöz, İsmail Haşim, “Osmanlı Toplumunda Çingeneler”, Tarih ve Toplum ın İnsanları Çingeneler, İstanbul 1992.
• Alus, Sermet Muhtar, İstanbul Yazıları, İsta _________________, Eski Günlerde, İstanbul 2001.
• _________________, “Eski İstanbul’da Çingeneler”, Tarih ve Toplum, XXIII/137, _________________, İsta Ataman, Sadi Yaver, Türk İstanbul, İstanbul 1997.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2000, 172-302.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ.DH. (İrade Dahiliye), nr. 964/76233.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İDH., nr. 1202/94110.
• Berger , Hermann, Çingene Mitolojisi, Ankara 2000.
• Deleon, Jak, Balat ve Çevresi (İstanbul’un Fethi ve Haliç Semtleri), İstanbul 1997.
• Duygulu, Melih, “Çingeneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, (1992),
• _____________, “Türkiye Çingenelerinde Müzik”, Tarih ve Toplum, XXVIII /137, Ergin, Osman, “Çingen e Çeyizi Gösterisi”, Türk Folklor Araştırmaları, V/118, Evliya Çelebi, Evliya Çel ebi Seyehatnâmesi: İstanbul, haz. Seyit Ali Kahraman- Fraser , Angus, Avrupa Halkları Çi Gökbilgin , Tayyip, “Çingeneler”, İslam Ansiklopedisi, IV, (1988), 420-426.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi, Hayattan Sayfalar, İstanbul 1970.
• Hiçyılmaz, Ergun, Çengiler, Köçekler, Dönmeler, Lez’olar…, İstanbul 1991.
• Kaygılı, Osman Cemal, Çingeneler, İstanbul 1972.
• Kenrick, Donald, Çingeneler, Ganj’dan Thames’e, İstanbul 2006.
• Kaygılı, Osman Cemal, Köşe Bucak İstanbul, Eylül 2003.
• Koçu, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara 1967.
• ______________, Tarihte İstanbul Esnafı, İstanbul 2003,
• ______________, “Çingene, Çingeneler” İstanbul Ansiklopedisi, VII, (1975),
• Marushiakova, Elena – Popov, Vesselin, Çev. Tunaker, Osmanlı Martinez, Nicole, Çingeneler, İstanbul 1994.
• Oral, Onur , “Çingeneler”, Tarih ve Toplum Dergisi, XXIII/137, (1995), 272-297.
• Orkun, Hüseyin Namık, “Çingenelere Dair”, Resimli Tarih Mecmuası, III/33, Ortaylı, İlber, “Sulukule”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, VII., (1994), 70
• Özkan, Ali Rafet, Türkiye Çingeneleri, Ankara 2000.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Nakkare” Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, ________________”Ç ingene Beyi”, Osmanlı Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, I, (1993), 374. Pekin, Ersu, “Müz ik Bir Çingene Sanatıdı; Ama...”, Medin And’a Armağan,
• Puşkin, Aleksandr, Çingeneler, Ankara Sevengil, Refik Ahmet, İstanbul Nasıl Eğleniyordu, İstanbul 1985.
• Sudi-i Bosnavi, Şerh-i Divan-ı Hafız, Topkapı Sarayı koğuşlar kısmı, yazma nüsha. Tietze, Andreas, Tarihi Ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, I, (2002), 519.
• Tunara, Girizan, “Balat’ta Paşa Hamamı’nda Çingene Düğünü”, Türk Folklor “Kıptîler”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XX V, (2002), 424-426.