TÜRKLERDE ŞAMANİZM VE OYUN İLİŞKİSİ

Yıl 2010, Sayı: 25, 1 - 13, 17.02.2011

Banu Ayten Akın

Öz

Bugün din olarak değil, bir inanç tekniği olarak tanımlanan Şamanizm; Türklerin ritlerini belirleyen ruhsal tutunma arzuları arasında en önemlisidir. Avcı göçebeler olarak yaşayan Türklerin şamanlar olarak adlandırılmasının kaynağında tarımla uğraşan toplumlara nazaran yaşamı daha farklı algılama biçimleri olduğu görülür. Şamanın eylemi; gösteriye dayalı bir eylemdir. O, izlendiğinin bilinciyle topluca yapılan ayinlerden farklı olarak “kendini” sergileme eğilimindedir. Şamanizmin Orta Asya’dan çıkıp Anadolu’ya ulaşması ve beraberinde hayvan mitleri, akrobatik hünerler, erginleme ritlerini taşıması oldukça uzun bir sürecin sonucudur. Bu ritlerin İslami anlayış içindeki Heterodoksiler üzerindeki belirleyiciliği; Totemizm ve Animizmin Şamanizm üzerindeki belirleyiciliğine benzer. Bu gösteriler İslamiyet öncesi çoktanrılı ve mistik dinlere özgü bir yapı olmakla birlikte Anadolu köylüsünün İslamiyet’i kabullenirken geçmiş yaşamlarına bağlılıklarının da göstergesidir. Bu anlamda Şamanın tiyatroyla olan bağı Türk toplumlarında ‘gelenekselleştirilmiş’tir. Şamanın gösterisi özünde teatral öğeler içerir. Bu çalışma bu teatral ilişkiyi kurmaya ve Türklerin İslamiyet öncesi ve sonrası dönemlerde bunu nasıl yaşattıklarını göstermeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şamanizm, Tiyatro, Şaman, Anadolu, Türk toplumu

Kaynakça

• AKI, Niyazi, Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Dergah Y., İst., 1989.
• AND Metin, Dionysos ve Anadolu Köylüsü, Elif Yayınları, İstanbul, 1962.
• AND, Metin, Oyun ve Bügü, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1974.
• AND, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkılap Yayınları, İstanbul, 1985.
• BEK, Kemal, Eski Türk Yazını, Donkişot Yayınları, İstanbul, 2001.
• CAMPBELL, Joseph, İlkel Mitoloji, Çeviren: Kudret Emiroğlu, İmge Yayınları, İstanbul, 1993.
• ELÇİN, Şükrü, Anadolu Köy Orta Oyunları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1991, sayı: A 33.
• ELIADE, Mircae, Şamanizm, Çeviren: İsmet Berkan, İmge Yayınları, 1999.
• ERTUĞRUL, Muhsin, “Türk-Moğolların Tiyatroya Hizmetleri”, Darülbedayi, Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş., İst., 1933.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, İslam İnançları Sözlüğü, Remzi Y., İst., 2000.
• HUIZINGA, Johan Homo Ludens, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, İstanbul, 1995.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, T.T.K.B., Ankara, 1972.
• KARADAĞ, Nurhan, Köy Seyirlik Oyunları, İ. B.Y., Ankara, 1978.
• NUTKU, Özdemir, Meddahlık ve Meddah Hikayeleri, A.K.M.B.Y., Ankara, 1997.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Fono Tesisleri, İstanbul, 1971. ROUX, Jean Paul,
• Orta Asya, Çeviren: Lale Arslan, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2001.
• SENCER, Muzaffer, Dinin Türk Toplumuna Etkileri, Sarmal Yayınları, İstanbul, 1999.
• THOMSON, George, Aiskhylos ve Atina, Çeviren: Mehmet H. Doğan, Payel Yayınevi, İstanbul, 1990.
• TUNA, Erhan, Şamanlık ve Oyunculuk, Okyanus Yayınları, İstanbul, 2000.