TARİHİN TANIĞI BİR ŞAİR: BAYBURTLU ZİHNİ

Yıl 2017, Sayı: 38, 197 - 216, 29.05.2017

Gülhan Atnur

Öz

Bayburtlu
Zihni, III. Selim (1789-1807)’in saltanatında doğmuş, II. Mahmut (1808-1839) ve
Sultan Abdulmecit (1839-1861) gibi hem önemli reformlar yapan hem de Osmanlı
Devletinin büyük savaşlarının cereyan ettiği padişahların zamanında eserlerini
vermiş bir şair ve yazardır. Bazı eserlerinde yaşadığı dönemin olaylarına ışık
tutması, hem klasik Türk edebiyatı hem de halk edebiyatı alanındaki
meslektaşlarından Zihni’yi farklı kılan özelliktir.

Bir
şairin/yazarın kaleme aldığı eserde tarihi olaylara/kişilere değinmesi, sosyal
ve ekonomik çalkantıları ele alması sanat açısından zorunluluk değildir. Fakat
Türk halk şiirinde –özellikle destan türünde- bunun yaygın olduğunu
söyleyebiliriz. Hele de 19. yüzyıl saz şairleri devletin aksayan yönlerini,
kaybedilen savaşların sebeplerini, yapılan reformları ele almakta çok
başarılıdırlar. Bayburtlu Zihni de şiirlerinde döneminin olaylarına yer veren
şairlerdendir.

Bu
makalede Bayburtlu Zihni’nin Sergüzeştnâme adlı eserinde yer alan, 1828-1829
Osmanlı-Rus Harbi hakkındaki Hart Destanı; 1840’ta Suriye’nin Mehmet Ali Paşa’dan
geri alınmasıyla ilgili olan Akkâ Destanı ile Kırım Harbi sırasında 1853’teki
Sinop Deniz Felaketi’nin anlatıldığı Sinop Destanı tarihin tanıklığında ele
alınacak ve tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bayburtlu Zihni, halk şiiri, destan, tarih

A Poet Whom the History Witnessed: Bayburtlu Zihni

Öz

Bayburtlu Zihni is a poet and author who was born during the reign of Selim III (1789-1807), and produced his works during significant reformers namely Mahmut II (1808-1839) and Sultan Abdulmecid (1839-1861) during whose reigns great wars of Ottoman Empire broke out. The fact that he reflected the incidents of his time made Bayburtlu Zihni a different author than his colleagues both in classical Turkish literature and folk literature.

It is not compulsory for art that a poet/an author should touch upon in his works historical incidents/figures, or deal with social and economic upheavals. However, it can be mentioned that this situation is common in Turkish folk poetry –especially in the type of epic. Above all, 19th century minstrels were very successful at touching upon the defective points of the state, the reasons of the lost wars and the reforms that were carried out. Bayburtlu Zihni is one of the poets who reflected the incidents of his period in his poetry.

In this paper, Hart Epic about 1828-1829 Russo-Turkish War, Akkâ Epic about the reclamation of Syria from Mehmet Ali Pasha in 1840 and Sinop epic in which Maritime Disaster in Sinop in 1853 during Crimean War all of which took place in Bayburtlu Zihni’s Sergüzeştnâme will be analyzed and discussed with the evidence from history.

Anahtar Kelimeler

Bayburtlu Zihni, folk poetry, epic, history, war

Kaynakça

• BABA, Mustafa Okan (2009), Bayburtlu Zihni, İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Bayburtlu Zihni, Sergüzeştnâme, Milli Kütüphane Yz. A 9227.
• DÜZGÜN, Dilaver, “Zihnî, Bayburtlu (d.1212/1797-ö.1276/1859)”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=653/04.02.2017.
• ERBAY, Nazire (2014), Bayburtlu Zihnî Dîvânı (İnceleme-Metin), Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1950), Bayburtlu Zihnî, İstanbul: Bayburt Kültür ve Yardım Cemiyeti Yay.
• KARAL, Enver Ziya (1994), Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), V. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî, C:1-5, Yayına Aktaran: Nuri Akbayar; Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ÖZCAN, Besim (2008), Sinop Deniz Felaketi, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.
• ÖZGER, Yunus (2004), “Bayburtlu Şair Zihnî’nin Ölümü ve Tereke Defteri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (26), 211-225.
• SAKAOĞLU, Saim (1988), Bayburtlu Zihnî, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• TAŞKESENLİOĞLU, M. Yasin (2014), “Bayburtlu Zihnî Sergüzeştnâmesinin Tarihî Niteliği Hakkında Bazı Tedkikler”, Tarihi ve Kültürü ile XIX. Yüzyıldan Günümüze Bayburt Uluslararası Sempozyumu, Bayburt, 28-30 Mayıs 2014, hzl. Selcan Koçaslan, M. Yasin Taşkesenlioğlu, Kürşad Kara, Ankara, 2015, 633-652.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (1978), III. Cilt, 5. Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• ÜNALAN, Özlem (2013), Bayburt’taki Ziyaret Yerleri ve Buna Bağlı İnanışlar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.