Tao-Klarceti Bölgesi Hristiyan Dini Mimarisi Plastik Bezemelerinde Orans Duruş Geleneği

Yıl 2019, Sayı: 43, 44 - 56, 26.10.2019

Tahsin Korkut

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.536972

Öz

Artvin ve Erzurum merkezli tarihi
Tao-Klarceti bölgesi, 8. yy. dan 14.yy. a kadar Gürcü Bagratlı (Bagrationi)
Krallığı’nın yönetim merkezi olmuştur. Bölgede 4. yy. dan itibaren yayılmaya
başlayan Hristiyanlıkla beraber halk, pagan inançları terk edip bu yeni dini
kabullenmeye başlamıştır. 7-8. yy. den itibaren bölge dini mimarisi,
Hristiyanlık temelinde manastırlar ve kiliseler olarak şekillenmeye
başlamıştır. Tamara döneminde (12.yy. sonu-13. yy. başları) krallık her anlamda
altın çağını yaşamış; bölgedeki bu dini mimari yapılara yenileri eklenmiş ve
onarım gerektiren yapılarda restore edilmiştir. Bagratlılar, Hristiyan
gelenekleri konusunda, sınır komşuları olan ve dönemin güçlü devletlerinden
Doğu Roma’dan (Bizans) beslenmişlerdir. Hıristiyan sanatında ikonografik anlamı
olan Orans Duruş gibi birçok gelenek, Tao-Klarceti mimarisinde de anlam
bulmuştur. Dönemin güçlü sanatsal ifadesini yansıtan ender manastır
kiliselerinden biri olan Öşki Manastır Kilisesi’nde, Orans Duruşlu birçok sahne
tespit edilmiştir.  Başta melek figürleri
olmak üzere, aziz ve azizeler ile kral tasvirlerinin orans duruş pozisyonunda
sahnelendiği görülmektedir. Bu çalışmamızda, Tao-Klarceti Bölgesi taş
bezemelerinde karşımıza çıkan söz konusu bu orans duruş tasvirleri incelenmeye
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manastır Kilisesi, Kilise, Manastır, Bitkisel Bezeme, Hristiyan Mimarisi, Taş Süsleme, Orans

The Tradition of Orans Position in Plastic Decorations of Christian Religious Architecture in Tao-Klarceti Region

Öz

The historical Tao-Klarceti
region centered between Artvin and Erzurum was the administrative centre of the
Georgian Bagratian Kingdom from the 8th century until the 14th century. With
the beginning of the spread of Christianity in the region since the 4th
century, the people abandoned pagan beliefs and started to accept this new
religion. From the 7th and 8th century onwards, the religious architecture of
the region began to take shape of monasteries and churches on the basis of
Christianity. During the Tamara period (late 12th and early 13th centuries),
the kingdom experienced its golden age in every sense; new religious buildings
were constructed in the region and those in need were restored. Bagratis, as to
Christian traditions, were fed from Eastern Rome (Byzantine), the neighbour,
one of the strongest powers of the period. Such many traditions as Orans
Position having an iconographic meaning in Christian art, also found meaning in
Tao-Klarceti architecture. There are many scenes with Orans Position in the
Oski Monastery Church, one of the rare monastic churches that reflect the
strong artistic expression of the period. The depictions of the saints and the
kings, especially the angel figures, are staged in the orans position. The aim
of this study is to analyze the depictions of the orans position in the stone
decorations in Tao-Klarceti region.

Anahtar Kelimeler

Abbey, Church, Monastery, Vegetable Decoration, Christian Architecture, Stone Ornament, Orans

Kaynakça

• Aladashvili, N. (1977). Gürcistan’da mimari bezeme (5-11. yüzyılların figürlü kabartmaları). Moskova: Monuments of Ancient Art.
• Aytekin, O. (2018). Taşların hikâyesi (2007-2016 Şavşat Kalesi kazı çalışmaları. Ankara: Şavşat Belediyesi Kültür Yayınları.
• Danyal (t.y.). Wikipedia içinde. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Danyal
• Djobadze, W. Z. (1992). Early Medieval Georgian Monasteries in historic Tao Klarjet'i and Savset'i. Stuttgart: F. Verlag Steiner.
• Gündüz, Ş. (2017). Din ve inanç sözlüğü. İstanbul: Vadi Yayınları.
• İşler, B. (2006). Öşk Vaftizci Yahya Kilisesi’nde ortaya çıkarılan süslemeli iki taş. H. Gündoğdu, A.A. Bayhan, H. Yurttaş, H. Özkan, Z. Köşklü, H. Özyurt Özcan, M.S. Bayraktar, Ş. Tali (Ed.), IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 269-275) içinde. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• İşler, B. (2011). Gürcü dinsel mimarisinde Bani tasvirli taş kabartmalar. N. Türker, G. Köroğlu, Ö. Deniz (Ed.), I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 299-309) içinde. Sinop: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Kazhdan, A. P. (2005). The Oxford dictionary of Byzantium. London: Oxford University Press.
• Korkut, T. (2018). Artvin ve Erzurum’daki Gürcü dini mimarisinde süsleme. İstanbul: Hiperyayın.
• Köroğlu, K. (2015). Eski Mezopotamya tarihi: tarihi başlangıçtan Perslere kadar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdemiroğlu, A. Ö. (2010). Orans duruş geleneği. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 134, 100-105.
• Rona, Z. (1997). “Orans” Mad. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt: 3. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Sutherland, R. J. (2013). Prayer and piety: the Orans-figure in the Christian Catacombs of Rome (Doctoral dissertation). Université d'Ottawa/University of Ottawa. Erişim adresi: https://ruor.uottawa.ca/bitstream/10393/24259/1/Sutherland_Reita_2013_thesis.pdf
• Tiefenbach, H. (2012). Anadolu'nun azizleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Winfield, D. (1968). Some early Medieval figure sculpture from North-East Turkey. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 31, 33-72. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/i230442
• Torrey, C. C., & Simeon, S. (1899). The letters of Simeon the stylite. Journal of the American Oriental Society, 20, 253-276.
• Vaçnadze, M., Guruli, V., & Bahtadze, M. (2003). Gürcistan tarihi. Tiflis: Artanuci Yayınları.
• Görsel 1. Tahsin Korkut şahsi arşivi. British Müzesi, Tanrıça İnanna (İştar) kabartması
• Görsel 2. Jordanians Katakomp’undaki orans duruş pozisyonunda bir kadın freski (Roma, 3. yy.). Erişim adresi: https://vhoagland.wordpress.com/2016/06/07/the-cross-in-early-christian-art/
• Görsel 3. İstanbul Arkeoloji Müzesi, “Daniel Aslan ininde”, konulu levha (6. yy.) Erişim adresi: https://www.flickr.com/photos/roger_ulrich/5962424496.
• Görsel 4. Daphni (Hosios Loukas) Manastırı (Sakız Adası-11-12. yy.). Erişim adresi: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Hosios_Loukas_%28diakonikon%29_-_Daniel_in_the_lions%27_den_01.jpg.
• Görsel 5. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Barhal/Parhali (Altıparmak) Kilisesi, batı cephesi, eksenin kuzeyindeki pencere kemeri
• Görsel 6. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Barhal/Parhali (Altıparmak) Kilisesi, batı cephesi, eksenin kuzeyindeki pencere kemeri
• Görsel 7. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, batı haç kolunun, güney cephesi, melek figürleri
• Görsel 8. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, batı haç kolunun, güney cephesi, eksenin doğusundaki melek
• Görsel 9. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, güneybatı ek mekân, batı cephe
• Görsel 10. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, güneybatı ek mekân, batı cephesindeki melek figürü
• Görsel 11. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, batı cephesi, Aziz Simeon figürü.
• Görsel 12. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, güneybatı ek mekân, Aziz Simeon figürü ve melek figürleri
• Görsel 13. Oşki /Öşvank (Çamlıyamaç) Kilisesi, güneybatı ek mekândaki, sekizgen gövdeli sütun, batı gövde yüzeyi, Azize Nino figürü. Kaynak: Winfield, D. (1968). Some early Medieval figure sculpture from North-East Turkey. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 31, 33-72. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/i230442
• Görsel 14. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Solda; üstte, Hz. Meryem ve Çocuk İsa, altta; Kral David figürü, Sağda; üstte, Aziz Yahya, altta; Kral Bagrat figürü
• Görsel 15. Solda; üstte, Hz. Meryem ve Çocuk İsa, altta; Kral David figürü, Sağda; üstte, Aziz Yahya, altta; Kral Bagrat figürü. Kaynak: İşler, B. (2006). Öşk Vaftizci Yahya Kilisesi’nde ortaya çıkarılan süslemeli iki taş. H. Gündoğdu, A.A. Bayhan, H. Yurttaş, H. Özkan, Z. Köşklü, H. Özyurt Özcan, M.S. Bayraktar, Ş. Tali (Ed.), IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 269). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Görsel 16. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Haholi/Haho (Bağbaşı) Kilisesi, güney cephe, portalin doğu kanadında yer alan “Hz. Yunus’un Denize Atılma Sahnesi”
• Görsel 17. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Afyon Müzesi, Orta Bizans Dönemi’ne ait bir levha.
• Görsel 18. Afyon Müzesi, Orta Bizans Dönemi’ne ait levhanın çizimi. Kaynak: Parman, E. (2002). Ortaçağda Bizans döneminde Frigya (Phrygia) ve bölge müzelerindeki Bizans taş eserleri (s. 142). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Görsel 19. Opiza (Bağcılar) Kilisesi, “Takdim sahnesi”. Kaynak: İşler, B. (2011). Gürcü dinsel mimarisinde Bani tasvirli taş kabartmalar. N. Türker, G. Köroğlu, Ö. Deniz (Ed.), I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 299). Sinop: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Görsel 20. Akdamar (Kutsal Haç) Kilisesi, Batı haç kolu, Serafim figürü. Kaynak: Sarafian, A., & Köker, O. (2010). Ahtamar, Ortaçağ Ermeni mimarlığının mücevheri. İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık.
• Görsel 21. Tahsin Korkut şahsi arşivi. Gürcistan-Kumordo Kilisesi, güney cephesindeki kemer detayı
• Görsel 22. Gürcistan-Martvili Kilisesi, batı cephesindeki frizin güney bölümünde, Daniel Aslanların İninde. Kaynak: Aladashvili, N. (1977). Gürcistan’da mimari bezeme (5-11. yüzyılların figürlü kabartmaları). Moskova: Monuments of Ancient Art.