Yalvaç Yöresi Heybe Dokumaları

Yıl 2019, Sayı: 43, 128 - 139, 26.10.2019

Hande Kılıçarslan

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.583399

Öz

El sanatları geçmişten günümüze
varlığını koruyan, geçmişi bize aktaran ve kültürel değerlerin sürdürülmesini
sağlayan temel taşlardan biridir. Hammaddesi lif işleyen el sanatlarımızdan
dokumalar, kültürel bakımdan geçmiş ve gelecek arasında bağ kurabilen en önemli
el sanatlarımızdandır. Konar-göçer yaşam biçiminin bir parçası olan
dokumacılık, renk, motif, desen özellikleri ve kullanım biçimi bakımından
yöreden yöreye farklılık göstermektedir. Taşıma ve saklama amaçlı kullanılan
dokumaların başında heybe dokumalar gelmektedir. Konar-göçer yaşamın
süregeldiği Isparta ili Yalvaç ilçesinde de dokuma günlük yaşamda özellikle
kullanım amaçlı önemli sayılmaktadır. Araştırma kapsamına alınan heybe
dokumalar, Yalvaç ilçe ve köylerinin yanı sıra Yalvaç müzesi envanterinde de
tespit edilmiştir. Dokumalar renk, motif ve desen özellikleri bakımından
incelenmiştir. Yöreye özgü teknik özellikleri ortaya çıkarılmıştır. Heybe
dokumalar yörede taşıma ve saklama amaçlı daha çok kullanılmıştır. Çeyiz veya
miras yoluyla büyüklerden kalan heybe dokumalarda ilçede önemli görülmektedir.
İlçede Yarıkkaya, Körküler, Çakırçal, Yukarıtırtar, Çetince ve Bahtiyar
köylerinde heybe dokumalar tespit edilmiştir. İlçe ve köylerinde 16 adet, müze
envanterine kayıtlı 2 adet heybe dokuma örneğine rastlanılmıştır. Bu araştırma
kapsamına 12 adet yöreye ait örnek dokuma dahil edilmiştir. Diğer örnekler
benzer teknik özelliklere sahip oldukları için bu araştırmaya dahil
edilmemiştir. Dokumalar ağırlıklı olarak zili ve cicim teknikli olarak yapılmıştır.
Tespit edilen örneklerde saçbağı, kurtizi, pıtrak, akrep, koçboynuzu,
sığırsidiği, göz, muska, çarpı, küpe ve bukağı motifleri sıklıkla
kullanılmıştır.  Kırmızı, mavi, siyah,
yeşil, vişne çürüğü, bordo, lacivert, bej heybe dokumalarda kullanılan renklerdendir.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Yalvaç, Yalvaç Müzesi, Dokuma, Heybe

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

3442-D1-13

The Saddlebag Weavıngs Of Yalvac Dıstrıct

Öz

Crafts are one of the cornerstones that maintain their
existence from the past to the present, and transfer the past to the present,
and ensure the maintenance of cultural values. Weavings from our handicrafts,
of which raw material is fiber, is one of the most important handicrafts that
can connect the cultural past to the future. Weaving, which is a part of
Konar-nomadic life style, differs from region to region in terms of color,
motif, pattern features and usage style. Saddle weavings are the leading
fabrics used for transportation and storage. In Isparta province where
Konar-nomadic life is continuing, weaving is also considered important for
daily use. The saddle weaves included in the research were determined in the
Yalvac museum inventory as well as Yalvac districts and villages. Weavings were
examined in terms of color, motif and pattern characteristics. The
site-specific technical characteristics were revealed. Saddlebags are mostly
used for transport and storage in the region. Dowry or inheritance is important
in the district of the saddle weaving from the elders. Saddle weaves were found
in Yarıkkaya, Korkuler, Cakircal, Yukarıtırtar, Cetince and Bahtiyar villages. Weaving
samples were found in 16 districts and villages and 2 saddlebags registered in
the museum inventory. 12 sample weaving samples were included in this research.
Other examples are not included in this study because they have similar
technical characteristics. Weavings are mostly made with zılı and cıcım
technique. In the samples identified, haircatch, wolf, velcro, scorpion, ram,
horns, eye, amulet, cross, earrings and buckle motifs are frequently used. Red,
blue, black, green, sour cherry decay, burgundy, navy blue, beige saddlebags
are used in weaving.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Yalvaç, Yalvaç Museum, Weaving, Saddlebag

Proje Numarası

3442-D1-13

Kaynakça

• Acar, B. (1975). Kilim ve düz dokuma yaygılar. Türk Süsleme Sanatları Serisi: 3. İstanbul: Ak Yayınları.
• Acar, B. B. (1982). Kilim, Cicim, Zili, Sumak Türk düz dokuma yaygıları. No: 3. İstanbul: Eren Yayınları.
• Anonim (t. y.). İlimiz Isparta. Isparta: Özgül Yayınları.
• Anonim (1983). Isparta il yıllığı. Isparta: Isparta Yüksek Öğrenim Vakfı.
• Anonim (1993). Türk el sanatları. No: 202. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Çakmakçı, L. M. (1994). Kültür ve tarih hazinesi Isparta. Kültür ve Sanat Dergisi Isparta Özel Sayısı, 22, 6-7.
• Deniz, B. (1998). Ayvacık (Çanakkale) yöresi düz dokuma yaygıları (Kilim-Cicim-Zili). No:169. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Durul, Y. (1977). Yörük kilimleri Niğde yöresi. Türk Süsleme Sanatları Serisi: 6. İstanbul: Ak Yayınları.
• Göde, K. (1999). Selçuklular devrinde Yalvaç. I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 91-93) içinde. Yalvaç, İzmit: Kocaeli Ofset Matbaacılık.
• Hull, A., & Wyhowska, J. L. (1993). Kilim. London: Thames&Hudson Ltd.
• Kartal, Z., & Ölmez, N. F. (2014). Yalvaç yöresel giysileri. Ankara: Yalvaç Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kayıpmaz, F., & Kayıpmaz, N. (1993). Isparta çevresi Yörük kilimleri. Türkiyemiz Kültür ve Sanat Dergisi, 23(69), 30-37.
• Kırzıoğlu, G. N. (2001). Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk dünyası’nda ortak yanışlar (motifler). 1. Baskı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Köstüklü, N. (1996). Sosyal tarih perspektifinden Yalvaç’ta aile (1892-1908). Konya: Günay Ofset.
• Köstüklü, N. (2010). Yalvaç tarihi üzerine araştırmalar (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e). Ankara: Yalvaç Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ölçer, N. (1988). Türk ve İslâm eserleri müzesi kilimler. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.
• Ölmez, N. F., & Etikan, S. (2014). Muğla yöresi heybe, torba ve çuval dokumaları. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi Art-E Teke Yöresi Kültürel Değerleri Özel Sayısı, 56-82.
• Özsait, M., & Özsait, N. (1999). Yalvaç ve çevresi araştırmaları. I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 1-4) içinde. Yalvaç, İzmit: Kocaeli Ofset Matbaacılık.
• Seren, S. (1983). Kuruluşundan bugüne kadar Isparta tarihi. İstanbul: Serenler Yayıncılık.
• Seyirci, M. (1994). Anamas yaylası ve Isparta Yörükleri. Türkiye İş Bankası Kültür ve Sanat Dergisi Isparta Özel Sayısı 22, 38-40.
• Seyirci, M. (2000). Batı Akdeniz bölgesi Yörükleri. No:262. İstanbul: Der Yayıncılık.
• Soysaldı, A. (2009). Düz dokuma teknikleri ve teknik desen çizimleri. Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Soysaldı, A. (2019). Burdur’da halı heybe örnekleri. Arış Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, 13, 4-13.
• Sümer, F. (1984). Anadolu’daki Türk halıcılığına dair en eski tarihi kayıtlar. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Türk Halıları Özel Sayısı: 32, 44-54.
• Yalvaç Nüfusu. (2018). Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• Yalvaç Tarihçesi. (2017). Erişim adresi: http://www.yalvac.bel.tr/Tarihce.
• Kaynak Kişiler
• Aydın, K. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Yarıkkaya Köyü
• Göksu, E. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Çakırçal Köyü
• Güneş, A. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Bahtiyar Köyü
• Güngör, O. “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Çetince Köyü
• Güvercin, D. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Körküler Köyü
• Karıncalı, N. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Yarıkkaya Köyü
• Oruç, E. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Körküler Köyü
• Şen, E. –Ev Hanımı- “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Yukarıtırtar Köyü
• Yıldırım, R. “Isparta İli Yalvaç İlçesi Düz Dokumaları” konulu görüşme, Bahtiyar Köyü
• Görsel 1. Yalvaç ilçe haritası (2019) Erişim Adresi: https://www.google.com/search?q=yalva%C3% A7+il%C3%A7e+haritas%C4%B1&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=Z-6IUtgYyxf9sM%253A%252C WE-gogEk0bApeM%252C_&vet=1&usg=AI4-kStq6nGM2BtjyTfG2mxaTpDBsR17g&sa=X&ved=2ah UKEwignY3b9PLiAhWr16YKHf5xAN4Q9QEwAnoECAYQCA#imgrc=ZLjiAovtO8c3kM:&vet=1
• Diğer Görseller. Doç. Hande Kılıçarslan şahsi arşivi. (2013). Isparta/Yalvaç