Berlin Devlet Kütüphanesinde Bulunan Bazı Minyatürlerdeki Ejderha Figürü Metaforu Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2019, Sayı: 43, 140 - 149, 26.10.2019

Sevda Emlak

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.588450

Öz

Minyatür
sanatında konu alınan hayvan tasvirleri, taşıdıkları simgeleri yazma eserin
ihtiva ettiği bilgiyi bütünlemek için tercih edilmektedir. Minyatürlerde
bulunan Ejderha figürlerinin betimleme sahneleri ejderhanın sembolik olarak
farklı anlamları ile tasvir edilebilmektedir. Bu metaforlar gerçek ve sembol
anlamları dahilinde geliştirilmektedir. Ejderhalar mimari, seramik, dokuma ve
yazma eser tasvirlerinde sıkça rastladığımız bir hayvan figürüdür. Farklı
yüzyıllarda çeşitli konular üzerine yazılmış eserlerin betimlemelerinde
gördüğümüz bu figürün metaforu minyatürde ifade edilmek istenen unsurun sembolü
olarak kullanılabileceği gibi metnin içeriğine bağımlı olarak betimlendiği de
bilinmektedir.

Çalışmada
Berlin Devlet Kütüphanesinde bulunan XV ve XX. yüzyıllar arası ejderha
figürünün betimlendiği bazı minyatür sahneleri seçilmiştir. Eserlerde bulunan
ejderha tasvirlerinin sembolize ettiği unsurlar ele alınmıştır. Minyatürlerde
Behram Gur’un bir Ejderha ile dövüş sahnesi, Rüstem ve Atı’nın bir Ejderhayı öldürmesi,
Güştasp’ın bir ejderhayı öldürmesi minyatürleri kahramanların ejderha ile
savaşını betimlerken, aşk mesnevilerinden olan Vâmık u Azra eserinden garip
mahlûkatların mağarada uyuyan Vâmık’ı kuşatması sahnesi bulunmaktadır. Resim 3,
5 ve 7‘de ise Hz. Musa’nın asasının ejderhaya/yılana dönüşümü konularına yer
verilmiştir.

Araştırmanın
sonucunda farklı üslup ve tekniklerle karşımıza çıkan minyatürlerin ejderha
sahnelerinde konu benzerlikleri görülürken üslup farklılıkları göze
çarpmaktadır. Minyatür betimlemelerinde ejderha figürleri metaforik anlamları
itibari ile incelenmiş ele alınan tasvirlerde kahramanlık, bereket,
peygamberlere verilen ilahi güç ve kötülük/sinsilik sembolleri olarak ele alındığı
görülmüştür. Minyatürlerdeki ejder motifi sembolize ettiği güç ve metaforik
anlamları itibari ile kullanılmış olsa da Eser 5’teki minyatürde resmedilen
yılan figürü sinsilik ve kötülük mahiyetinde farklı bir anlam içermektedir.
Birkaç farklı konuda resmedilen ejderha figürlerinin ağzından alev çıkaran
sahnelerde ise şimşek ve bereket ile özdeşleştiği, savaş sahnelerinde ise güç
ve erdem unsurlarının metaforlarına başvurulduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yazma eser, Minyatür, Ejderha, Berlin Devlet Kütüphanesi

An Analysis on The Metaphor of Dragon Figure in Some Miniatures in The Berlin State Library

Öz

Animal depictions in miniature art are preferred to complement the
information in the manuscript. Descriptive scenes of dragon figures in
miniatures can be depicted with symbolic commutative meanings of the dragon.
These metaphors are developed within the literal and symbolic meanings. Dragon
is an animal figure that we often come across in architectural, ceramic,
weaving and manuscript descriptions. It is known that the metaphor of this
figure, which we see in the descriptions of the works written on various
subjects in different centuries, can be used as a symbol of the element to be
expressed in miniature or it is depicted depending on the content of the text.

Some miniature scenes depicting dragon figures between fifteenth and
twentieth centuries in the Berlin State Library were selected. The elements
symbolized by the dragon depictions in the works are discussed. In the
miniatures, Behram Gur's fighting scene with a Dragon, Rustem and his Horse
killing a Dragon, and Gestasp killing a dragon depict the heroes' war with the
dragon while there is a scene of Vâmık sleeping in the cave and surrounded by
odd creatures from Vâmık u Azra which is one of the love mesnevis. Figures 3, 5
and 7 show the conversion of Moses' wand to a dragon / snake.

As a result of the research, in the miniatures that have different styles
and techniques, similarities are seen in the dragon scenes in terms of content
while the differences in style are noteworthy. In miniature descriptions,
dragon figures are examined with respect to their metaphorical meanings, and it
is seen that heroism, fertility, divine power given to prophets and evil /
insidious symbols are considered. Although the dragon motif in the miniatures
is used in terms of the power and symbol meanings it symbolizes, the snake
figure depicted in the miniature in Figure 5 contains a changeable meaning of
insidiousness and evil. It is seen that dragon figures depicted in several
different subjects are identified with lightning and blessings in the scenes
that emit flame from the mouth, and metaphors of power and virtue are used in
war scenes.

Anahtar Kelimeler

Manuscript, Miniature, Dragon, State Library of Berlin

Kaynakça

• And, M. (2004) Osmanlı tasvir sanatları:1 minyatür. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• And, M. (2007). Minyatürlerle Osmanlı-İslam mitologyası, (6. baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1993). İslamiyet’ten önceki Türk sanatında hayvan mücadele sahneleri. İkonografik araştırmalar: Güner İnal’a Armağan (s. 117-141) içinde. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk sanatında hayvan sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Eke, N. U. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 5(3), 12-24.
• Ersoy, N. (2007). Semboller ve yorumları. İstanbul: Dönünce Yayınevi.
• Esin, E. (2003). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul. Kabalcı Yayınevi.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaforlar hayat, anlam ve dil (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Deniz Ofset Matbaacılık.
• Gökçimen, A. (2010). Türkmen masallarında mitolojik hayvanlar ve fonksiyonları. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 20, 165-178.
• Keklik, N. (1990). Felsefede metafor. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Konak, R. (2014). Minyatür sanatında boşluk ve mekân anlayışı, Akdeniz Sanat Dergisi, 7(14), 34-54.
• Konak, R. (2007). Minyatür sanatında derinlik anlayışı. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 12, 97-102.
• Konukçu, E. (1992). “Behram-ı Gûr”, İslam ansiklopedisi, (Cilt.5, s. 453). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mahir, B. (1993). Osmanlı saz üslubu resimlerinde ejder ikonografisi. İkonografik Araştırmalar: Güner İnal’a Armağan (s.271-294) içinde. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Nur, İ. H. (2013). Mesnevi’de hayvan karakterleri (Metaforları), Avkae Dergisi, 3, 18-30.
• Ocak, A. Y. (1983). Bektaşî menakıbnamelerinde İslâm öncesi inanç motifleri. Ankara: İletişim Yayıncılık.
• Onay, A. T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öğel, B. (2002). Türk mitolojisi: (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). (Cilt. 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkeçeci, İ., & Özkeçeci, Ş. (2007). Türk sanatında tezhip. İstanbul: Seçil Ofset.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar (L. Arslan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Saraç, S. Y. (2011). İslam halklarının sanatsal anlatım yöntemleri “Minyatür”, Journal of Islamic Research, 4(1), 171-194.
• Şahan, K. (2014). Türk şiirinde metafor (1923-1960) (Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trakya. YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 370411).
• Tez, Z. (2008). Mitolojinin kültürel tarihi doğu ve İslam mitolojisi mitolojik söylenceler. İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Toscanne, P. (1911). Etudes sur le serpent, figure et symbole dans l’antiquitê êlamite. XII. Dêlêgation en Perse, Memoires toplantısında susnulan bildiri, Paris, France.
• Topaloğlu, B. (2010). “Taha Süresi”, İslam ansiklopedisi, (Cilt. 39, s. 379-380). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
• Tokmak, A. N. (2012). “Vâmık ve Azra”, İslam ansiklopedisi, (Cilt. 42, s. 504-505). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
• Yıldırım, N. (2012). İran mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Yurdaydın, H. G. (1954). İslam resminin menşeleri ve başlangıçları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yavuz, Y. Ş. (1989). “Akaid Kelam”, İslam Ansiklopedisi (Cilt. 2, s. 212-216). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
• Resim 1. Berlin Devlet Kütüphanesi Yazmaları, (2018), Behram-ı Gur ile bir ejderhanın dövüş sahnesi/Behram-ı Gur and a dragon fighting scene [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN729902676&PHYSID=PHYS_0428
• Resim 2. Berlin Devlet Kütüphanesi Yazmaları, (2018), Rüstem ve atı bir ejderhayı öldürür/Rustem and his horse kill a dragon [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN671782010&PHYSID=PHYS_0204
• Resim 3. Berlin Devlet Kütüphanesi Yazmaları, (2018), Musa peygamberin asasının dönüşümü/Transformation of the baton of the Prophet Moses [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN615574084&PHYSID=PHYS_0218
• Resim 4. (Berlin Devlet Kütüphanesi, VOHD 16,1,3), (2018), Garshasp bir ejderhayı öldürür/Garshasp kills a dragon [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN731525744&PHYSID=PHYS_0117
• Resim 5. (Berlin Devlet Kütüphanesi, VOHD 13.3, 31), (2018), Musa peygamberin asasının dönüşümü/Transformation of the baton of the Prophet Moses [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN742529878&PHYSID=PHYS_0041
• Resim 6. (Berlin Devlet Kütüphanesi, VOHD 16,1, 69), (2018), Efsanevi yaratıklar mağarada uyuyan Vâmık’ı kuşatır/Legendary creatures surround Vâmık sleeping in the cave [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN735128383&PHYSID=PHYS_0435
• Resim 7. (Berlin Devlet Kütüphanesi, VOHD 16.1), (2018), Musa peygamberin asasının dönüşümü/Transformation of the baton of the Prophet Moses [Yazma Eser-Minyatür]. Erişim adresi: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN638281598&PHYSID=PHYS_0071