Two Churches with Single Nave from Erzincan: Değirmenliköy and Yaylabaşı Churches

Yıl 2019, Sayı: 43, 234 - 247, 26.10.2019

Demet Okuyucu Yılmaz

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.606483

Öz

In the upper basin of the Euphrates, Erzincan being
one of the most important cities of the Eastern Anatolia region, was founded in
a plain and the history of the first settlements dates back to the 3rd
millennium BC. Architectural activities have been simultaneously presented in
the city which has been authorized by numbers of civilisations and governments
during the historical timeline. As a natural consequence of the non-Muslim
nations' living in Anatolia, in Christian religious architecture, examples have
also been presented in and around Erzincan. In this study, two churches with a
single nave in the central district of Erzincan have been examined in terms of
their architectural and decorative features. The structures have been compared
and evaluated with those of the structures having similar characteristics in
Erzincan and Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, East Anatolian Region, Armenian, Church, Single Nave, Khachkar

Erzincan’dan Tek Nefli İki Kilise: Değirmenliköy ve Yaylabaşı Kiliseleri

Öz

Fırat nehrinin yukarı
havzasında, bir ova içerisine kurulan ve Doğu Anadolu bölgesinin önemli
şehirlerinden biri olan Erzincan’ın bulunduğu yerde ilk yerleşimlerin tarihi
milattan önce 3. bin yıla kadar inmektedir. Tarihi süreci içeresinde çok sayıda
medeniyet ve devletin çerçevesine giren şehirde mimari faaliyetler de paralel
olarak varlık göstermiştir. Gayrimüslim milletlerin Anadolu coğrafyasında yaşam
sürmelerinin doğal bir sonucu olarak Hristiyan dini mimarisi, örneklerini
Erzincan ve çevresinde de sunmuştur. Bu çalışmada Erzincan İli merkez ilçesinde
bulunan tek nefli planlı iki kilise plan, mimari ve süsleme özellikleri
bakımından incelenmiştir. Yapılar Erzincan ve Anadolu’daki benzer özelliklere
sahip yapılarla karşılaştırılarak bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Doğu Anadolu Bölgesi, Ermeni, Kilise, Tek Nef, Haçkar

Kaynakça

• Ahunbay, M. (1997). Ermeni mimarlığı ve sanatı. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi C.1 (s. 537-542) içinde. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi.
• Aktemur, A. M., & Kukaracı, İ. U. (2002). İspir ve çevresi kiliseleri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 8, 7-29.
• Akyel, S. (2016). XIX. yüzyılda Eğin kazasının demografik yapısı üzerine bir değerlendirme. H. Akın (Ed.), Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 55-65) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Aleksandru, E. (1996). 19. yüzyılda İstanbul Rum Ortodoks Kiliseleri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 53293).
• Aslay, S. E. (2017). Erzincan Değirmenliköy Kilisesi’nin 1939 Erzincan depremi davranışının apsis hasarı üzerinden incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Erzurum Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Erzurum. YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 486666).
• Aytekin, O. (1999). Ortaçağdan Osmanlı dönemi sonuna kadar Artvin'deki mimari eserler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayram, F. (2005). Artvin’deki Gürcü manastırlarının mimarisi. İstanbul: Ege Yayınları.
• Bozkurt, G. (1989). Alman-İngiliz belgelerinin ve siyasi gelişmelerin ışığı altında Gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının hukuki durumu (1893-1914). Ankara: TTK Yayınevi.
• Can, B. (2009). Erzincan-Altıntepe church with mosaic. Journal of Mosaic Research, 3, 3-15.
• Can, B. (2011). Technical stylistic, ıconographic evaluation and dating of mosaics of Altıntepe Church. M. Şahin (Ed.), XI. International Colloquium on Ancient Mosaics October 16th-20th 2009 (s. 225-234) içinde. Bursa.
• Clavijo, R. G. (1975). Timur devrinde Semerkand’a seyahat (Ö. R. Doğrul, Çev.). İstanbul: Nakışlar Yayınevi. Curcic, S. (1991). Church plan types. The Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Volume1, s. 459). New York: Oxford University Press.
• Curcic, S., & Loerke, W. (1991). Chapel. The Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Volume1, s. 409-410). New York: Oxford University Press.
• Çakaloğlu, C. (1999). Erzincan ve çevresinde Ermeni olayları (1890-1896). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 13, 299-304.
• Efe, A. (2016). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Refahiyeli memurlar. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 173-184) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Ercan, Y. (2001). Osmanlı yönetiminde Gayrimüslimler kuruluştan Tanzimat’a kadar sosyal, ekonomik ve hukuki durumları. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bağdad-Basra-Bitlis-Diyarbakır-Isfahan-Malatya-Mardin-Musul-Tebriz-Van, 4. Cilt, 1. Kitap. (S. A. Kahraman ve Y. Dağlı, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gündoğdu, H. (1998). Tarihi kalıntılar. Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan, 215-261. İnbaşı, M. (2009). Erzincan kazası (1642 tarihli Avarız rehberine göre). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 189-214.
• Kadiroğlu, M., & İşler, B. (2010). Gürcü sanatının ortaçağı, Ankara: Onur Matbaacılık.
• Kara, R. (2016). “Erzincan Adı Üzerine”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt 1, 563-571.
• Karaosmanoğlu, M. (2016). Erzincan/Altıntepe Kalesi’nin Anadolu arkeolojisindeki yeri ve önemi. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 267-273) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Kaymakçı, S. (2016). Antikçağ’da Erzincan ve Çevresindeki Tapınımlar-Kültler. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 275-282) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Kevorkian, R. H., & Paboudjıan, P. B. (2013). 1915 öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Kındığılı, M. L. (2015). Ortaçağ’dan günümüze Kemah ve köylerindeki kültür varlıkları (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum. YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 429643).
• Koch, G. (2007). Erken Hıristiyan sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kutluğ, E. (2016). Osmanlı arşivi belgeleri ile Birinci Dünya Savaşı yıllarında Erzincan. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 321-333) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Mateos. (1987). Urfalı Mateos Vekâyi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un zeyli (1136-1162) (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Miroğlu, İ. (1995). Erzincan. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 11, s. 318-321). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okuyucu Yılmaz, D. (2015). Orta ve Doğu Karadeniz bölgesi 19. yüzyıl Rum Ortodoks kiliseleri figürlü Freskoları üzerine bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 127-167.
• Okuyucu, D. (2013). Orta ve Doğu Karadeniz bölgesi Rum kiliseleri (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Erzurum. YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez No. 326842).
• Özgümüş, F. (1994). Anadolu’da kiliseye çevrilmiş Yunan ve Roma tapınakları (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Bizans Sanatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Parlak, N. (2016). Klasik kaynaklarda Erzincan’ın yeri ve önemi. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 355-365) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Pekak, M. S. (2009). Kappadokia bölgesi Osmanlı dönemi kiliseleri: örnekler, sorunlar, öneriler. METU JFA, 26(2), 249-277.
• Petrosyan, H. (2001). The Khachkar or cross-stone. L. Abrahamian, N. Sweezy, & S. Sweezy (Ed.), Armenian folk arts, culture, and ıdentity içinde (s. 60-70). USA: Indiana University Press.
• Polo, M. (2003). Dünyanın hikâye edilişi, Harikalar kitabı 1 (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları. Sami, Ş. (1889), Kamus’ul A’lam. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şahin, T. E. (2017). Erzincan, yukarı ülkenin kadim cenneti. Ankara: Erzincan Valiliği Kültür Yayınları.
• Taş, N. F. (2016). Osmanlı devleti’nin Meşrûtiyyet döneminde Erzincan’da eşkıyâlık. Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Cilt 1 (s. 377-389) içinde. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Thierry, J. M. (1989). Armenian art. New York: Harry N Abrams Inc.
• Turan, Ş. (1963). Osmanlı teşkilatında hassa mimarları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 157-202. Ubicini, M. A. (2010). Letters on Turkey: An account of the religious, political, social and commercial condition of Ottoman Empire. Part I: Turkey and the Turks. Part II: the Raiabs (L. Easthope & J. Murray, Çev.). London: The British Library. (Orijinal eser yayın tarihi: 1856).
• Görsel 1-20. Demet Okuyucu Yılmaz. 2018 yılı arazi çalışmaları sonucu elde edilen verilerle oluşturulmuş şahsi arşiv.
• Görsel 21. Altıntepe Kilisesi Planı. (2009). Birol Can şahsi arşivi.
• Görsel 22. Dolmabahçe (Vank) Mezrası Kilisesi Planı. (2015). M. Lütfi Kındığılı şahsi arşivi.
• Görsel 23. Akça Köyü Şapeli Planı. (2015). M. Lütfi Kındığılı şahsi arşivi.
• Görsel 24. Chepiaki Kilisesi Planı. (2005). Fahriye Bayram şahsi arşivi.
• Görsel 25. Savane Kilisesi Planı. (2005). Fahriye Bayram şahsi arşivi.