A Trust In The Ottoman Palace: Ulugh Beg’s Chest

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 44, 49 - 60, 19.03.2020

Gülnihal Küpeli

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.690420

Öz

Ulugh Beg (d. 1449) is one of the great astronomy scholars raised by the Turkish world in the 15th century. In addition to his curiosity in positive sciences, he also undertook an art patron like his grandfather Amir Timur (d. 1405) and his father Shahrukh (d. 1447). The cities such as Samarkand and Bukhara were equipped with outstanding architectural works in that period when the supreme palace had the identity of an “academy” where the scientists gathered and debated. Moreover, the great attention to the artists was not limited to architecture, but also caused the appearance of extremely important works in other branches of art.
The aim of this article is to shed light on the art perception of the period and its place in the Turkish/Islamic civilization that has been inherited until now, through the wooden chest prepared for Ulugh Beg and preserved in the Topkapı Palace Museum (H. 2/1846). This artwork called “Ulugh Beg’s Chest” will be analyzed in terms of motif, design or composition and will be subjected to iconographic evaluation. Thus, the art activities of the period will be analyzed from the perspective of an artist.

Anahtar Kelimeler

Ulugh Beg's Chest, Dragon Motif, Naive Style, Wood Carving, Decoration Art

Osmanlı Sarayında Bir Emanet: Uluğ Bey Sandığı

Öz

Türk dünyasının XV. yüzyılda yetiştirdiği büyük astronomi bilginlerinden Uluğ Bey (ö. 1449), pozitif bilimlere olan merakının yanı sıra dedesi Emir Timûr (ö. 1405) ve babası Şahrûh (ö. 1447) gibi sanat hamiliğini de üstlenmiştir. Sarayın, ilim erbabının toplanıp tartıştığı bir “akademi” kimliği taşıdığı bu dönemde, Semerkant ve Buhara gibi şehirler seçkin mimarî yapıtlarla donatılmıştır. Dahası, sanatkârlara gösterilen büyük ihtimam mimarî ile sınırlı kalmamış, diğer sanat dallarında da son derece önemli eserlerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur.
Bu makalede, Uluğ Bey zamanında hazırlanıp, hâl-i hâzırda Topkapı Sarayı Müzesi’nde (Hazine 2/1846) muhafaza edilen ahşap bir sandık üzerinden söz konusu dönemin sanat algısına ve günümüze kadar tevarüs eden Türk/İslam medeniyeti içerisindeki yerine bir nebze ışık tutma amacı güdülmüştür“Uluğ Bey Sandığı” olarak adlandırılan bu yapıt motif, tasarım veya kompozisyon açısından tahlil edilerek ikonografik değerlendirmeye tabi tutulacak, dönemin sanat faaliyetleri bir sanatkâr gözüyle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uluğ Bey Sandığı, Ejder Motifi, Naif Üslup, Ahşap Oymacılığı, Bezeme Sanatı

Kaynakça

• Aslanapa, O. (1996). Türk Cumhuriyetleri Mimarlık Abideleri N.7. Ankara: Türksoy Yayınları.
• Balibeyoğlu, L. (1997). Büyük Türk astronomu Uluğ Bey. Bilig, 6, 158-164.
• Barthold, W. (1997). Uluğ Beg ve zamanı (İ. Aka, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Beksaç, E. (1996). Gûr-ı Emîr. İslam Ansiklopedisi 14.Cilt (s.197-199) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/gur-i-emir
• Bergil, M. S. (1996). Uluğ Bey’in medreselerindeki dört yönlü köşe mekânlarının geçmişimizdeki yeri. S. Boybeyi (Ed.), Uluğ Bey ve Çevresi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (s. 67-88) içinde. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Bilirgen, E. (t.y). Saray koleksiyonundan çekmece ve kutular. Antik Dekor, 85, 76-84.
• Bilirgen, E., & Murat, S. (2000). İmparatorluk hazinesi. Topkapı sarayı (s. 198-253) içinde. İstanbul: Akbank Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1995). Türk resim sanatında hayvan sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitap.
• Dizer, M. (1989). Uluğ bey. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Doğanay, A. (2004). Türk sanatında pelengi ve şahi benek ya da çintemani yanılgısı. Divan, 2(17), 193-218.
• Eco, U. (1999). Ortaçağ estetiğinde sanat ve güzellik (K. Atakay, Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• Ekiz, M. (2011). Niğde’deki Hıristiyan Türk kiliselerinde yer alan ejder figürleri: İkonografik açıdan bir bakış. Sanat Tarihi Dergisi, 1(20), 39-62.
• Esin, E. (1969). Selçuklu sanatı evren tasvirinin türk ikonografisindeki menşe’leri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 161-182.
• Ettinghausen, R. (1977). Manuscript illumination. A. U. Pope ve P. Ackerman (Ed.), A survey of art from prehistoric times to the present (3.Cilt) (s. 1936-1974) içinde. Tahran: Soroush Press.
• Fazlıoğlu, İ. (2001). Kadızâde-i Rûmî. İslam ansiklopedisi (24.Cilt) (s. 98-100) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Erişim adresi : https://islamansiklopedisi.org.tr/kadizade-i-rumi
• Göker, L. (1979). Uluğ bey: Rasathanesi ve medresesi. Ankara: Elif Matbaacılık.
• Görür, M. (2002). Beylikler dönemi mimarisinde figürlü süsleme. Türkler (8.Cilt) (s.55-61) içinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Grube, E. J. (1988). Notes on the decorative arts of the Timurid period II. E. J. Grube ve E. G. Sims (Ed.), Islamic art: An annual dedicated to the art and culture of the Muslim world (s. 175-208) içinde. New York: The Islamic Art Foundation.
• İnal, G. (1971). Susuz han’daki ejderli kabartmanın Asya kültür çevresi içindeki yeri. Journal of Arts, 153-184.
• Kaşgarlı Mahmud (1986). Divan-ı Lûgati’t-Türk tercümesi (3.Cilt) (B. Atalay, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Küpeli G. (2007). II. Bayezid Dönemi Tezhip Sanatı ( Sanatta Yeterlik Tezi). YÖK veri tabanından erişildi (Tez No. 261440).
• Küpeli, G. (2009). Tezhip sanatında yenilik arayışları: II. Bâyezid dönemi (1481-1512). A. R. Özcan (Ed.), Hat ve tezhip Sanatı (s. 321-341) içinde. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Küpeli, G. (2019). Notes on the formation of hilya design: Calligraphy-illumination interaction and numeral symbolism. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(Fuad Sezgin Özel Sayısı), 155-176. doi: https://doi.org/10.9775/kausbed.2019.024
• Lederman, L. M., & Hill, C. T. (2005). Simetri ve Evrenin görkemli güzelliğini anlamak. B. Akalın (Çev.). İstanbul: Güncel Yayıncılık.
• Lentz, T. W., & Lowry, G. D. (1989). Timur and the princely vision: Persian art and culture in the Fifteenth Century. Los Angles: Los Angles Country Museum Of Art.
• Lentz, T. W. (1993). Dynastic imagery in early Timurid wall painting. Muqarnas,10, 253-265.
• Mahir, B. (1993). Osmanlı saz üslubu resimlerinde ejder ikonografisi. Sanat tarihinde ikonografik araştırmalar: Güner İnal’a armağan (s. 271-294) içinde. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Orkun, H. N. (1940). Prens Kalyanamkara ve Papamkara hikayesinin Uygurcası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ökten, S. (2002). Kâşî. İslam ansiklopedisi (25.Cilt) (s.15-16) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/kasi
• Öney, G. (1969) Anadolu selçuklu sanatında ejder figürleri. Belleten, 33(130), 171-192. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özergin, M. K. (1976). Temürlü sanatına âit eski bir belge: Tebrizli, Ca’fer’in bir arzı. Sanat Tarihi Yıllığı, 6, 471-518.
• Russell, H. J. (2011). İyi kötü prens öyküsü. V. Köken (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sayılı, A. (Ed.). (1991). Uluğ Bey ve Semerkand’deki ilim faaliyeti hakkında Gıyâsuddin-i Kâşî’nin mektubu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Soucek, P. P. (1992). The manuscript of Iskender Sultan: Structure and content. Muqarnas, 6, 116-131.
• Tanındı, Z. (1999). An illuminated manuscript of the wandering scholar Ibn al-Jazari and wandering illuminators between Tabriz, Shiraz, Herat, Bursa, Edirne, Istanbul in the 15th Century. Turkish art 10th international congress of Turkish art 1995 (s. 236-241) içinde. Geneve: Fondation Max van Berchem.
• Tanındı, Z. (2009). Başlangıcından Osmanlı’ya tezhip sanatı. A. R. Özcan (Ed.), Hat ve tezhip sanatı (s. 243-281) içinde. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tekin, B. B. (2002). Timur dönemi ahşap kapıları. Türkler (8.Cilt) (s. 871-880) içinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi Tercüme ve Tahlili. İstanbul.
• Valihocayev, B. (2003). Uluğ Bey devri medreseleri. K. Eshenkulova (Çev.). İstanbul: İSAR.
• Yöndemli, F. (2006). Hayat ağacı ejder yılan. İstanbul: NKM.