Hale İmgesinin İnsan Dışı Varlıklarda Kullanımı ve Sanattaki Yeri Üzerine Bir Analiz

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 47, 520 - 531, 28.10.2021

Serdar Dartar Lutfü Kaplanoğlu

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.949990

Öz

Sanat eserlerinde figürlerin kutsallığını ifade etmek amacıyla kafalarının etrafında veya vücudun bir bölümünde bulunan ya da vücudun tümünü sarmalayan ışık halkalarına “hale” denir. Sanat eserleri örneklerinden yola çıkılarak M.Ö. 600’lü yıllara dayandırılan halelerin çıkış yeri, büyük ihtimalle Asya’dır. Haleler, altın varak, sarı, kırmızı, mavi, yeşil, beyaz, siyah renklerde ve dairesel, üçgen, elips, kare formlarındadır. Zaman zaman iç içe geçmiş daire biçimlerinde zaman zaman ateş şeklinde betimlendikleri görülür. Kullanım şekilleri kültürlerarası farklılıklar gösterse de etkileşimden kaynaklı benzer kullanımlara da rastlanır. Haleler, Maniheizm, Budizm, Mecusilik, Tengricilik, Hristiyanlık, İslamiyet ve diğer din kültürlerinde yer alır. Pagan kültürden pekçok unsuru bünyesine katan Hıristiyanlıkta, ikonalarda, kutsal ruh, İsa, melekler, azizler ve dört İncil yazarı dışında dinin temsilcileri olan papaların, azizlerin ve kiliselerin koruyucularında görülür. Kutsallığın göstergesi olarak betimlenen halelerin hayvanlarda görülmesi sık rastlanılan bir durum değildir. Ama güvencin, kartal, boğa, aslan ve kuzu gibi bazı hayvanlarda da kullanıldığı görülür. Kutsal kişiler ve hayvanların haleli olarak bir arada kullanıldığına da rastlanır. Örneğin; Yunanistan, Bulgaristan, Rusya, Sırbistan ve Türkiye’de örnekleri bulunduğu üzere Aziz Christopher; köpek, at, eşek kafalı olarak haleli biçimde de temsil edilmiştir. Mısır sanatında betimlenen haleli hayvan figürleri, Hristiyanlıkta olduğu gibi kutsal niteliğini devam ettirmiştir. Türk sanatında ise haleli hayvan betimlemeleri, dindışı ve dekoratif özelliği ile diğer kültürlerden ayrılmaktadır. Haleler, sanat tarihinde sosyal, siyasal ve coğrafi şartlar içindeki serüvenini çeşitli biçimlerde sürdürmüştür. Çalışmada öncelikle halenin tarihsel süreci ve dinlere, kültürlere, coğrafyalara göre çeşitleri üzerinde durulmuş, konunun en önemli kısmı olan hayvanlarda görülen haleler hakkında bilgi verilmiş ve sanattaki yeri üzerine bir analiz yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hale, Kutsallık, Minyatür, İkona, Sanat

An Analysis of The Halo Image Use on Non-Human Beings and Its Place in Art

Öz

Light rings around the head or on a part of the body or surrounding the whole body used to express the holiness of figures in works of art are called “halo.” Based on artwork samples, it can be stated that the origin of the halo image is most likely Asia, dating back to 600 BC. Sometimes they are depicted as fire and sometimes they are depicted as intertwined circles. Although their usage patterns differ among cultures, similar uses are also seen due to the interaction between cultures. In Christianity, which incorporates many elements from pagan culture, aside from the icons, the holy spirit, Jesus, angels, saints, and the four Gospel writers, they are also seen on popes, saints, and the protectors of churches, the representatives of the religion. It is not common to see haloes, used as signs of holiness, on animals. However, it is seen that they are also used on some animals such as doves, eagles, bulls, lions, and lambs. Animal figures with a halo, depicted in Egyptian art, continued to have a sacred quality in Christianity. In Turkish art, the animal depictions with halo differ from those in other cultures with their secular and decorative features. In this study, first, the historical process of the halo image and its varieties in different religions, cultures, and locations will be examined, information about the haloes seen on animals will be given, which is the most important part of the subject, and an analysis will be made on its place in art.

Anahtar Kelimeler

Halo, Holiness, Sacredness, Miniature, İcon, Art

Kaynakça

• Alıcı, M. (2011). Genel Hatlarıyla Mecusilik ve Zerdüşt’ün Modern Takipçileri, Ortadoğu Yıllığı Ortadoğu Yıllığı.
• Ancient Faith Revealed. (t.y.). Meet the dog-man. Discovering Eastern Orthodoxy. Retrieved January 4, 2021, from https://eastern-orthodox.weebly.com/meet-the-dog-man.html#
• Areq. (t.y.). Doves with haloes [Photograph]. https://areq.net/m/%D8%A8%D9%8A%D8%AA_%D8%A7% D9%84%D8%AD%D9%83%D9%85%D8%A9.html
• Büyük Larousse. (1986). Kutsal ruh. In Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. Gelişim Yayınları.
• Campbell, J. (1992). Batı mitolojisi. (K. Emiroğlu, çev.) Ankara: : İmge Yayınları.
• Campbell, J. (1994). Yaratıcı Mitoloji: Tanrının maskeleri. (K. Emiroğlu, çev.) Ankara: İmge Yayınları.
• Can, H. D. (2002). Hint Ateş Tanrısı Agni. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 2(7), s. 169-178.
• Çetin, M. (t.y.). Examples of animals with halo in Kubad Abad Palace Tiles [Photograph]. https://tr.pinterest.com/bilanaciftci/sel%C3%A7uklu/
• Chechko, D. (2019). Saint Christopher [Photograph]. https://blog.obitel-minsk.com/2019/08/a-beast-with-a-halo-what-do-we-know-of-the-most-arguable-saint.html
• Chechko, D. (2019, August 14). A beast with a halo: What do we know of the most arguable saint? The Catalogue of Good Deeds. https://blog.obitel-minsk.com/2019/08/a-beast-with-a-halo-what-do-we-know-of-the most-arguable-saint.html
• Çoruhlu, Y. (1995). Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Descounes, D. (2019). St Mark [Photograph]. https://en.wikipedia.org/wiki/Lion_of_Saint_Mark
• Directmedia. (2002). Ra with Sun disc-Before 1235 BC [Photograph]. https://en.wikipedia.org/wiki/Halo_ (religious_iconography)
• Dnalor_01. (2003). Holy Spirit [Photograph]. https://en.wikipedia.org/wiki/Holy_Spirit
• Fwmail.net. (t.y.). Animal depictions of God with a halo in Egypt [Photograph]. https://fwmail.net/genel-kultur/antik-misir-tanrilari
• Hançerlioğlu, O. (1975). İnanç Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hooke, S. H. (1993). Ortadoğu Mitolojisi. (A. Şenel çev.) Ankara: İmge Yayınevi.
• İnal, G. (1995). Minyatür Sanatı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İncil. (2007). Kutsal Kitap. Yeni Yaşam Yayınları.
• İzgi, M. C. (2012). Şamanizm ve Şamanlara genel bakış. Lokman Hekim Journal. 2(1), 31-38. https://dergipark. org.tr/tr/download/article-file/643357
• Jansoone, G. (2007). Lamb of God [Photograph]. https://en.wikipedia.org/wiki/Lamb_of_God
• Johnbod. (2010). St. Eagle of Saint John [Photograph].https://en.wikipedia.org/wiki/Eagle_of_Saint_John
• Kelile ve Dimne. (2005, 6 Ekim). Wikipedia içinde. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kelile_ve_Dimne
• Kızıldağ Atila, O. (2011). Minyatür sanatındaki hayvan figürlerinin sembolik ifadeleri. Art Design, 1(2), 35-44. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1206
• Konak, R. (2014). Minyatür sanatında boşluk ve mekân anlayışı, Akdeniz Sanat Dergisi, 7(14), 34-54. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/275495
• Luke. (t.y.). St Luke the Evangelist [Photograph]. https://anastpaul.com/2018/10/18/saint-of-the-day-18-october-st-luke-the-evangelist/comment-page-1
• Meehan, B. (2008). Four Evangelists [Photograph]. https://en.wikipedia.org/wiki/Four_Evangelists
• Tasvir Sanatları. (2020). Varka and Gülşah [Photograph]. https://sirazduvari.com/varka-ile-gulsah-fars-edebiyatinda-bir-ask-hikayesi/
• Weebly. (t.y.). Dog Head Saint Christopher [Photograph]. https://eastern-orthodox.weebly.com/meet-the-dog-man.html#
• World Imaging. (2004). Buddha with as standing halo-2nd century AD [Photograph]. https://en.wikipedia.org/ wiki/Buddhist_art
• Yılmaz, N. (1993). Ayasofya müzesindeki ikonalar kataloğu Cilt I-II. Kültür Bakanlığı Yayınları.