ERZURUM’DA OSMANLI DÖNEMİ HAMAMLARI

Yıl 2010, Sayı: 18, 117 - 136, 25.03.2011

Zerrin Köşklü Sahure Çınar

Öz

Erzurum’da bulunan tarihi hamamlar Osmanlı dönemine aittir. XVI.-XVIII. yüzyıllara ait hamamların üzerinde
Saray Hamamı dışında kitabe bulunmamaktadır.
Klasik Türk hamam mimarisinin özelliklerini yansıtan Erzurum hamamları soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan
bölümlerinden oluşmaktadır. Hamamlar tek ve çift fonksiyonlu olarak düzenlenmiştir. Erzurum hamamlarının girişleri sade
bir görünüme sahiptir.
Hamamların soyunmalık kısımları kubbe, bu kısımlardan geçilen ılıklık bölümleri kubbe ya da tonozla örtülmüştür.
Sıcaklık bölümlerinin orta mekânı kubbeyle, eyvanlar tonozla, halvet hücreleri kubbe veya tonozla kapatılmıştır.
Boyahane, Kırkçeşme, Şeyhler ve Murat Paşa Hamamlarında sıcaklık bölümleri klasik dört eyvanlı plan şemasındadır.
Kesmetaş ve moloztaşla inşa edilen Erzurum hamamlarının üst örtülerinde tuğla kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Hamam, Erzurum

Kaynakça

• *Acun, Hakkı, Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara, 1999.
• *Çakmak, Canan, Tire Hamamları, Ankara, 2002.
• *Çoruh, Haydar, Temettüat Defterlerine Göre Erzurum Şehri (1260-1844), Marmara Üniversitesi Türkiyat
• Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakın Çağ Tarihi Bilim Dalı (Yayınlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1997.
• *Erat, Birsen, “Anadolu’da Türk Hamam Mimarisi”, Osmanlı, C.10, Ankara, 1999, s. 392-399.
• *Erat, Birsen, “Gelibolu Hamamları ve Türk Mimarisindeki Yeri”, IX. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, C.2, Ankara, 1995, s.65-78.
• *Eravşar, Osman, Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamlar), Konya, 2004.
• *Erken, Sabih, “Edirne Hamamları”, Vakıflar Dergisi, S.10, Ankara, 2006, s.403-420.
• *Erzurum İl Yıllığı 98, Ankara, 1998.
• *Evliya Çelebi, Seyahatname (Sadeleştiren: T. Temelkuran-N. Aktaş), C. I-II, İstanbul, 1993.
• *Eyice, Semavi, “Edirne- Mimari” Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul, 1994, s.431-442.
• *Eyice, Semavi, “Hamam” Mad., İstanbul Ansiklopedisi, C.3, İstanbul, 1994, s.535-542.
• *Eyice, Semavi, “Hamam” Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, 1994, s.402-430.
• *Gündoğdu, Hamza, Erzurum Lalapaşa Külliyesi, Ankara, 1992.
• *Konyalı, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, İstanbul, 1960.
• *Kuban, Doğan, “Edirne’de Bazı İkinci Murad Çağı Hamamları Mukarnas Bezemeleri Üzerine Notlar” Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara, 1988, s. 447-459.
• *Kuban, Doğan, “Mihrimah Sultan Külliyesi” Mad., İstanbul Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, 1995, s. 454-456.
• *Küçükuğurlu, Murat, Erzurum Belediyesi Tarihi I, İstanbul, 2008.
• *Mehmed Nusret, Tarihçe-i Erzurum Yahud Hemşehrîlere Armağan, İstanbul, 1338.
• *Okcu, Naci – Akdağ, Hasan, Salname-i Vilayet-i Erzurum, Erzurum, 2010.
• *Önge, Yılmaz, “Anadolu Türk Hamamları Hakkında Genel Bilgiler ve Mimar Koca Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, C.1, İstanbul, 1988, s.403-428.
• *Önge, Yılmaz, “Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar” VI. Vakıf Haftası, İstanbul, 1989, s.255-272.
• *Özdemir, Taner, Kaybolan Şehir Erzurum, Ankara, 2006.
• *Özkan, Haldun, “Erzurum Saray Hamamı’nın Restorasyonu”, Sanat Dergisi, S.11, Erzurum, 2007, s.53-64.
• *Özkan, Haldun, “Erzurum Şeyhler Külliyesi”, Beyazdoğu Dergisi, S.15, 2008, s.13-16.
• *Pamuk, Bilgehan, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul, 2006.
• *Pektaş, Kadir, Kemaliye (Eğin)’de Türk Mimarisi, Ankara, 2006.
• *Sezen, Lütfi, Erzurum Folkloru, Erzurum, 2007.
• *Sözen, Metin-vd, Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul, 1975.
• *Tanman M. Baha, “Gedik Ahmet Paşa Külliyesi” Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul, 1996, s.544-547.
• *Tüfekçioğlu, Abdülhamit, “Balıkesir’de Erken Osmanlı Dönemi Hamamları” IX. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, Erzurum, 2006, s.447-456.
• *Ünal, Rahmi Hüseyin, “Erzurum İli Dâhilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S.6, 1974, s.130-131.
• *Ünal, Rahmi Hüseyin, “Erzurum-Mimari”Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul, 1995, s.329-334.
• *Yılmaz, Abdulkadir, “Hamamdan Camiye Dönüştürülen Yapı: Erzurum Boyahane Camii”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 11, S.32, 2007, s.197-208.
• *Yurttaş, Hüseyin- Özkan, Haldun- Köşklü, Zerrin-vd, Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum, Erzurum, 2008.
• *Yurttaş, Hüseyin, Ağaların Hayratı, Erzurum, 2008.
• *Yurttaş, Hüseyin, XVIII. Yüzyıl Vakfiyelerinde Erzurum Ve Bir Vakfiye Örneği, Erzurum, 2001.
• Foto. 1: Lala Mustafa Paşa Hamamı Foto. 2: Kırkçeşme Hamamı Foto. 3: Küçük Hamam Foto. 4: Askeri Hamam Foto. 5: Boyahane Hamamı Foto. 6: Murat Paşa Hamamı Foto. 7: Erzurum Hamamı Foto. 8: Hanım Hamamı Foto. 9: Hanım Hamamı Sıcaklık Kısmı Foto. 10: Çifte Göbek Hamamı Foto. 11: Çifte Göbek Hamamı Foto. 12: Gümrük Hamamı Soyunmalık Kısmı Foto.13: Tahta Hamamı Foto. 14: Tahta Hamamı Külhan Kısmı Foto.15: Şeyhler Hamamı Foto. 16: Şeyler Hamamı Sıcaklık Kısmı Foto. 17: Saray Hamamı Foto. 18: Saray Hamamı Sıcaklık Kısmı