SANAT METAFOR VE DÖNÜŞÜM

Yıl 2016, Sayı: 30, 44 - 51, 29.12.2016

Yunus Berkli- Gülten Gültepe

Öz

      İnsanoğlunun betimlemelerinin ilk
öncelleri primitif dönemden mağara, taş, kaya gibi doğanın yapısında bulunan,
çeşitli organik nesneler üzerinde, figüratif veya sembolik işaretlerin
sahnelendiği tasvirler olarak ortaya çıktığı bilinir. Tasvirler, insanın doğa
karşısındaki mücadelesini ve hayvan dünyasını büyülü bir biçimde aksettiren
çalışmalardır. İlkçağlardan itibaren süre gelen insanoğlunun doğa karşısındaki
varoluşunun kökeninde, benzetmelerin (Metafor) veya benzetmelerden yola
çıkılarak farklı dönüşümlerden ilham almış olması gerektir. İnsanın bir büyücü
edasıyla doğa nesnesinin; bir ağaç parçası, bir kemik ya da bir taş parçasını
belli bir örneğe benzeterek o şekle dönüştürmesiyle, işaretler, adlar,
kavramların oluşabileceği gibi bu oluşumlar neticesinde insanın kendisi dahi
hayvandan insana veya insan-hayvan karışımından melez bir dönüşüm metaforu olarak
da biçimselliğini kazanmış oldu. XX. yüzyılın görsel ve sanatsal metaforları
ise çağın mekanik bir dil yaklaşımına evrildiğini, artık bir tür hayvanın bir
tür mekanik parçayla oluşturulan yeni melez bir bütünden bahsedilebileceğini de
göstermiştir. XX. yüzyılın sanat realiteleri, insanla doğa arasına giren
teknik, dünyanın biçimsel algısını yeniden tasarlamıştır. Öyle ki endüstriyel
çağın yaratıları, yapay bir dünyanın görünümlerinden başka bir şey değildir.

Anahtar Kelimeler

Sanat, Metafor, Sembol, Arketip, Dönüşüm

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2015). İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Ankara : Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Antmen, A. (2013). Sanatçılardan Yazılar ve Açıklamalarla 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Berkli,Y. (2007). “At Sembolizminin Türk Defin Geleneğindeki İzleri”, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 30, ss. 65-74.
• Berkli,Y. (2014). “Kosova Halveti Osman Baba Tekkesinde Bulunan Figür ve Sembollerin Türk sanatı ve Kültürü İçerisindeki Anlam ve Önemi”, Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), ss. 61-88.
• Beydili, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: (Çev. Eren Ercan), Yurt Kitap-Yayın.
• Bindokat, A. P. (2006). Tarihöncesi İnsan Resimleri Latmos Dağları'ndaki Prehistorik Kaya Resimleri. İstanbul: (Çev. Işıl Işıklıkaya), Sadberk Hanım Müzesi.
• Çaycı, A. (2008). Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Draaisma, D. (2014). Bellek Metaforları Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi. İstanbul: (Çev. Gürol Koca), Metis Yayınları.
• Eliade, M. (2015). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. İstanbul: (Çev. Mehmet Aydın), Kabalcı Yayıncılık.
• Erzen, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cild I/’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, E. (2004). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Fischer, E. (2010). Sanatın Gerekliliği. İstanbul: (Çev. Cevat Çapan), PayelYayınevi.
• Gültepe, G. (2015). “Türk Kültür ve Medeniyetinde Oyun-İnanç ve Maske”, Uluslararası Oyun ve Oyuncak Kongresi Bildiriler Kitabı (7-8 Mayıs). Erzurum: 602-605.
• Harmancı, M. (2012). İslam Felsefesinde Metaforik Üslup. Ankara: Hece Yayınları.
• Herzfeld, M. (2012). Antropoloji Kültürde ve Toplumda Teorik Uygulama. İstanbul: (Çev. Bülent Toksöz), Say Yayınları.
• Hoppal, M. (2014). Avrasya’da Şamanlar. İstanbul: (Çev. Bülent Bayram, Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), Y.K.Y.
• James, W. (2013). Törensel Hayvan Yeni Bir Antropoloji Portresi. İstanbul: (Çev. Sevda Çalışkan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Jung,C. G. (2011). “Arketip”, Sanat ve Kuram 1900-2000 Değişen Fikirler Antolojisi. İstanbul: (Çev. Sabri Gürses), (Ed. Charles Harrison, Paul Wood), Küre Yayınları.
• Lakoff G. - Johns M. (2010). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. İstanbul: (Çev. Gökhan Yavuz Demir), Paradigma Yayıncılık.
• Mannay-Ool, M. H. (2003). “Tuva’da Eski Dağ Keçisi Tasvirleri”, (Çev. Sinan Dinç, Leyla Dervişyeva), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 21, ss. 169-180.
• Mert,O. (2007). “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 34, ss. 234-235.
• Mülayim, S. (2006). Bilim Olarak Sanat Tarihi Aklın İzleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Mülayim, S. (1994). Sanat Tarihi Metodu. İstanbul: Bilim ve Teknik Yayınevi.
• Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. Konya: (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları.
• Rifat, M. (2014). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Roux,J.-P. (1972). “Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı”, Türk Kültürü El Kitabı, Cilt: II., Kısım I a, İslamiyetten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar. İstanbul: ss. 85-86.
• Segal, R. A. (2012). Mit, Ankara: (Çev. Nursu Örge), Dost Kitabevi Yayınları.
• Somuncuoğlu, S. (2012). Damgaların Göçü-Kurgan Ankara Güdül Kaya Resimleri, İstanbul: Ac Yapı.
• Somuncuoğlu, S. (2011). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler. İstanbul: Atok Yayınları.
• Taş, İ. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji, Konya: Kömen Yayınları.
• Ziss, A. (2016). Estetik Gerçekliği Sanatsal Özümsemenin Bilimi. İstanbul (Çev. Yakup Şahan), Hayalbaz Kitap.
• http://www.moma.org/collection/works/81359?locale=en(Erişim Tarihi, 02. 06. 2016).
• http://sammlungonline.kunstmuseumbasel.ch/eMuseumPlus?service=direct/1/ResultDetailView/result.inline.list.t1.collection_list.$TspTitleImageLink.link&sp=13&sp=Sartist&sp=SfilterDefinition&sp=0&sp=1&sp=1&sp=SdetailView&sp=27&sp=Sdetail&sp=0&sp=T&sp=0&sp=SdetailList&sp=50&sp=F&sp=Scollection&sp=l12081(Erişim Tarihi, 29. 08. 2015).
• http://www.moma.org/collection/works/81119?locale=en(Erişim Tarihi, 25. 08. 2015).
• http://www.moma.org/collection/works/81906?locale=en(Erişim Tarihi, 01. 07. 2015).
• Somuncuoğlu, S. (2011). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler. İstanbul: Atok Yayınları.
• Taş, İ. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji, Konya: Kömen Yayınları.
• Ziss, A. (2016). Estetik Gerçekliği Sanatsal Özümsemenin Bilimi. İstanbul (Çev. Yakup Şahan), Hayalbaz Kitap.
• http://www.moma.org/collection/works/81359?locale=en(Erişim Tarihi, 02. 06. 2016).
• http://sammlungonline.kunstmuseumbasel.ch/eMuseumPlus?service=direct/1/ResultDetailView/result.inline.list.t1.collection_list.$TspTitleImageLink.link&sp=13&sp=Sartist&sp=SfilterDefinition&sp=0&sp=1&sp=1&sp=SdetailView&sp=27&sp=Sdetail&sp=0&sp=T&sp=0&sp=SdetailList&sp=50&sp=F&sp=Scollection&sp=l12081(Erişim Tarihi, 29. 08. 2015).
• http://www.moma.org/collection/works/81119?locale=en(Erişim Tarihi, 25. 08. 2015).
• http://www.moma.org/collection/works/81906?locale=en(Erişim Tarihi, 01. 07. 2015).