İKİ RESİM BİR İMGE: ORTAÇAĞ İSLAM VE AVRUPA RESİM SANATINA AİT İKİ ÖRNEKTE YER ALAN ASLAN ÜZERİNDEKİ FİGÜRLER

Yıl 2020, Sayı: 36, 175 - 196, 24.10.2020

Mürüvet Harman

https://doi.org/10.47571/ataunigsfd.749278

Öz

Günümüze kadar üretilen sanat eserlerinde kimi figür, motif ya da sembollerin kesintisiz bir biçimde kullanıldığı bilinmektedir. Bunlar üretildikleri dönemlere, kültürlere, inançlara göre manalar yüklenmiştir. Bu nedenle bazılarında zıt yönlü anlam değişiklikleri bile yaşanmıştır. Yine de bunların üretim nedenlerini, üslup özelliklerini, hangi kültürel ortamda yaygınlaştıklarını, kökenlerini vb. birçok özelliğini takip etmek mümkündür. “Kültürler üstü” olarak nitelenebilecek ve uzun bir tarihsel süreçte ve farklı coğrafyalarda betimlemesi yapılan aslan üzerine yan oturmuş figürler de bu kapsama girmektedir. Söz konusu bu figürler ilk olarak Mezopotamya Uygarlıklarında ortaya çıkmıştır. Binlerce yıllık bir sürede özellikle dini inanç menşeli ele alınmıştır. Uzun bir dönem ise hemen hemen aynı betimleme anlayışını yansıtacak biçimde üretilmişlerdir. Genellikle kadın olarak karşımıza çıkan bu figürler her dönemde ve inançta anlam değişimine de uğramışlardır. Bu çalışma bahsi geçen bu figürleri ele almakta, odak noktasına ise Ortaçağ resim sanatına ait iki örneği oturtmaktadır. Bunun için figürlerin kökenine, gelişimine, yazılı kaynaklarına ve özellikle Ortaçağ’daki durumuna bakılmış, çok yönlü bir okuma yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, İslam, Avrupa, imge

Kaynakça

• AZARPAY, G. (1976). “Nanâ, the Sumero-Akkadian Goddess of Transoxiana”, Journal of the American Oriental Society, Cilt 96, Sayı 4, s. 536-542.
• BAIGENT, M. (1994). From The Omens of Babylon Astrology and Ancient Mesopotamia, Arkana Penguin Books, Londra.
• BALTRUŠAITIS, J. (2001). Düşsel Ortaçağ Gotik Sanatta Antik, İslami ve Uzak Doğu Etkileri, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi, İstanbul.
• BATUK, C. (2003). Tarihin Sonunu Beklemek Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji Mitosları, İz Yayıncılık, İstanbul.
• BATUK, C. (2008). “Kıyameti Beklerken: Hıristiyanlık’ta Kıyamet Beklentileri ve Rus Ortodoks Kilisesindeki Yansımaları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 14, s. 5-36.
• BERKOL, C. (2019). “Helen, Roma ve Bizans Ayakkabılarının Moda Tarihi Üzerindeki Etkileri”, Lectio Socialis, Cilt 3, Sayı 2, s. 87-100.
• BİNGÖL, G. (2010) Demir Çağı’nda Anadolu’da Fırtına Tanrısı İnancı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• BLACK, J., ANTHONY G. (2008). Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia An Illustrated Dictionary, The British Museum Press, London.
• BRANDL, B. (2016). “Rakibʼil and “Kubaba of Aram” at Ördekburnu and Zincirli and new Observations on Kubaba at Zincirli, Carchemish and Ugarit”, Alphabets, Texts and Artifacts in the Ancient Near East, (Ed. Israel Finkelstein, vd.), The Authors/Van Dieren Éditeur, Paris, s. 47-61.
• BBROSH, N., vd,. (1991). Biblical Stories in Islamic Painting, Sabinsky Press, Tel Aviv.
• BUDİN, S. L. (2015). “Qedešet: A Syro-Anatolıan Goddess in Egypt”, Journal of Ancient Egyptian Interconnections, Cilt 7, Sayı 4, s. 1-20.
• CAHEN, C. (2011). Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev. Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• CORNELİUS, I. (2012). “In Search of the Goddesses of Zincirli (Samʾal)”, Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins (1953-), Cilt 128, Sayı 1, s.15-25.
• ÇEŞMELİ, İ. (2014). “Sogd Sanatında Bazı Zoomorfik Atrübiler”, Art-Sanat, Sayı 2, s. 60-61.
• DALLAPICCOLA, A. L. (2003). Hint Mitleri, (Çev. Bilgesu Savcı), Phoenix Yayınevi, Ankara.
• DANIK, E. (2000). “Dersim Mitolojisinin Kaynak ve Kökenleri Hakkında Bir Deneme”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, Ervak Yayınları, Ankara, s. 191-207.
• DEMİRTAŞ, M. E. (2018). Başlangıcından M.Ö. I. Bin Ortalarına Kadar Eski Anadolu Sanatında Boğa-İnsan ve Aslan-İnsan Karışık Varlıkları ve Tasvirleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çorum.
• DEVECİ, A. (2015). “Selçuklu Dönemi Resim Çalışmaları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, s. 93-111.
• DEXTER, M. R. (2009). “Ancient Felines And The Great-Goddess in Anatolia: Kubaba And Cybele”, Proceedings Of The 20th Annual UCLA Indo-European Conference, (Ed. Stephanie W. Jamison, vd.), Hempenverlag, Bremen, s. 53-67.
• DORA, V. D. (2016). Landscape, Nature and the Sacred in Byzantium, Cambridge Universty Press.
• DÖNMEZ, S. (2018). Eski Mezopotamya Toplumlarında Yılanlar, Ejderhalar ve Tanrılar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• ECO, U. (Ed.) (2014). Ortaçağ Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar, (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), Alfa, İstanbul.
• ECO, U. (2015). Çirkinliğin Tarihi, (Çev. Anaca Uysal Ergün, vd.), Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul.
• ESİN, E. (2003). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• FARHAD, M., vd. (2009). Fanlama The Book of Omens, Smithsonian Institution, Washington.
• FERGUSON, G. (1961). Signs and Symbols in Christian Art, Oxford Universty Press, New York.
• FRANCFORT, H-P. (2008). “A Note on the Hasanlu Bowl as Structural Network: Mitanni-Arya and Hurrian?”, Bulletin of the Asia Institute, Sayı 22, s. 171-188.
• FRIEDBERG, L., I. S. FRİEDBERG. (2009). Old Coins of the World: From Ancient Times to the Present : an Illustrated Standard Catalogue with Valuations, Coin & Currency Institute, New Jersey.
• GOW, A. (1999). “(En)Gendering Evil: Sinful Conceptions of the Antichrist in the Middle Ages and the Reformation,
• Engendering”, The MillenniumSpecial Issue of the Journal of Millennial Studies, Cilt 2, Sayı 1, s. 1-13.
• GRIFFITH, K. M. (2008). Illustrating Antichrist and the Day of Judgment in the Eighty-Nine Miniatures Of Besançon, Bibliothèque Municipale Ms 579, A Master Thesis, Florida State University College Of Visual Arts.
• GRUBE, E. J. (1968). The Classical Style in Islamic Painting The Early School of Herat and Its Impact on Islamic Painting of The Later 15th, The 16th and 17th Centuries, Edizioni Oriens, Germany.
• HALL, J. (2018). Illustrated Dıctıonary of Symbols in Eastern And Western Art, Routledge, New York-London.
• HARMAN, M. (2018). “Karaca Ahmed ile Hacı Bektâş-ı Velî’nin Karşılaşması Konulu Bir Resim Ne Anlatır”, 2. Uluslararası Sanat, Estetik Sempozyumu ve Sergisi Tam Metin Kitabı, s. 607-625.
• KALİSTA, K., C. C. ROCHELL (2007). Pantheon of the Gods Art from India and Southeast Asia, Carlton Rochell Asian Art, New York.
• KAZHDAN, A. (1991). "Tzangion", The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. III, Oxford University Press, Oxford and New York, s. 2135.
• KUBAN, D. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• KUBAN, D. (2010). Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, (Ed. Emre Yalçın), Türkiye İş Bankası Yayınları İstanbul.
• KUBAN, D. (2010). Divriği Mucizesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• KUTSAL KİTAP ESKİ VE YENİ ANTLAŞMA (TEVRAT, ZEBUR, İNCİL) (2006) Kitabı Mukaddes Kitabı Şirketi ve Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul.
• LEWIS, S. (1995). Reading Images Narrative Discourse and Reception in the Thirteenth-Century Illuminated Apocalypse, Cambridge University Press, New York.
• LEWIS, S. (2010) “Encounters with Monsters at the End of Time: Some Early Medieval Visualizations of Apocalyptic Eschatology”, A Journal of New Perspectives on Medieval Art, Sayı 2, s. 1-76.
• MCGİNN, B. (2000) Antichrist two Thousand Years of The Human Fascination with Evil, Columbia Universty Press, New York, 2000.
• METİN, T. (2014). “Selçuklular Zamanında Müneccimliğe Dair Bazı Tespitler”, Journal of History Studies, Cilt 6, Sayı 3, s. 239-252.
• MİNARDİ, M. (2013). “A Four-Armed Goddess From Ancıent Chorasmıa: History, Iconography and Style of an Ancient Chorasmian Icon”, Iran, s. 111-143.
• O’FLAHERTY, W. D. (1994). Hindu Mitolojisi, (Çev. Kudret Emiroğlu), İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• ONUREL, R. (2008). Kıyamet ve Son Yargı Tasvirlerinde Hibrit İkonografisi, Yayınlanmamış Doktora Lisans Tezi, İstanbul.
• PALAIOLOGOU, H. (1995). “Mınoan Dragons' On A Sealstone From Mycenae”, Klados: Essays In Honour Of J.N. Coldstream, (Ed. Cristine Morris), s. 195-199.
• PALMER, J. T. (2014). The Apocalypse in the Early Middle Ages, Cambridge University Press, Cambridge.
• PANOFSKY E., F. SAXL (1933). “Classical Mythology in Mediaeval Art”, Metropolitan Museum Studies, Cilt 4, Sayı 2, s. 228-280.
• PARPOLA, A. (2015). The Roots of Hinduism The Early Aryans and the Indus Civilization, Oxford University Press, New York.
• PEKER, A. U. (1996). Anadolu Selçuklularının Anıtsal Mimarisi Üzerine Kozmoloji Temelli Bir Anlam Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Doktora Tezi, İstanbul.
• PEKER, A. U. (2000) “Anadolu’nun Onüçüncü Yüzyılını Anlamak”, Semra Ögel’e Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul, Ege Yayınları, s. 107-117.
• PEKER, A. U. (2000) “Ortaçağ Anadolu Türk Sanatında Eski Mezopotamya Sanatından Gelen Etkiler Konusu”, Sanatta Etkileşim, Ankara, s. 202-205.
• RUBıNSON, K. S. (2003). “The Hasanlu Gold "Bowl" A Viewfrom Transcaucasia”, Yeki Bud, Yeki Nabud. Essays on the Archaeology of Iran in Honor of William M. Sumner, (Ed. N. F. Miller ve K. Abdi), Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, Los Angeles, s. 237-241.
• RUSSELL, J. B. (2000). İblis Erken Hıristiyan Geleneği, (Çev. A. Fethi), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• SAKAOĞLU, S. (2006). “Akşehir’de Anlatılan Aslana Binme-Duvarı Yürütme Efsanesinin Motifleri Üzerine”, Doğumunun 65. Yılında Frof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan Tarih Yazıları, (Der. Akif Erdoğdu), Iq Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, s. 432-444.
• SAY, Y. (2010). Kalenderî, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi: Şucâ’eddîn Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnâmesi, Eskişehir Valiliği.
• SEVİNÇ, F. (2008). “Hitit Dininde Arinna’nın Güneş Tanrıçası ve Onunla Özdeş Tutulan Diğer Tanrıçalar”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, s. 175-195.
• SEYMOUR, M. (2009). “Revelation and the Whore of Babylon”, Babylon Myth and Reality, (Ed. I.L. Finkel, M.J. Seymour), The British Museum Press, Londra, s. 179-184.
• SİKKELER NE ANLATIR? ORTAÇAĞ ANADOLU SİKKELERİNDE SİMGELER VE ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK. (2009). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. TANBE, K. (1995). “Nana on Lion East and West in Sogdian Art”, Orient, XXX-XXXI, s. 309-334.
• STRICKLAND, D. H. (2003). Saracens, Demons and Jews, Making Monsters in Medieval Art, Princeton University Press, Rrinceton and Oxford.
• STRICKLAND, D. H. (2011). “Antichrist end The Jews in Medieval Art and Protestant Propaganda”, Studies in Iconography, Sayı 32, s. 1-50.
• SÜSLÜ, Ö. (2007). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• TARTAKOV, G. M., V. DEHEJIA,(1984). “Sharing, Intrusion, and Influence: The Mahiṣāsuramardinī Imagery of the Calukyas and the Pallavas”, Artibus Asiae, Cilt 45, Sayı 4, s. 287-345.
• TITLEY, N. M. (1984). Persian Miniature Painting and Its Influence on The of Turkey and India, Universty of Texas Press, Austin.
• TURNER, A. K., (2004). Cehennemin Tarihi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• URAY, G., D. GÜMÜŞ. (2017). “Aksaray İli Güzelyurt İlçesinde Tanrıça Tanit’in İzleri” Turkish Studies, Cilt 12, Sayı 21, s. 519-530.
• UYAR, T. B. (2015). “Thirteenth-Century ‘Byzantine’ Art in Cappadocia and the Question of Greek Painters at the Seljuq Court”, Islam and Christianity in Medieval Anatolia, Ed. A.C.S. Peacock Bruno De Nicola, Sara Nur Yıldız, Ashgate, ss. 215-231.
• WRİGHT, R. M. (1997). “The Great Whore in the Ilustrated Apocalypse Clcles”, Journal of Medieval History, Cilt 23, Sayı 3, s. 191-210.
• WOODWARD, E. (2010). The Illustrated Apocalypse Cycle in the Liber Floridus of Lambert of Saint-Omer, Master Thesis, The Florıda State Unıversıty College Of Vısual Arts.
• ZIFFER, I. M. R. W. (2019). “Mercy The Imagery of The Shrine Model from Tell el-Far‛ah North-Biblical Tirzah”, Religions, Cilt 10, Sayı 136, s. 1-24.