PETROLDEN ALINAN VERGİNİN DIŞALIM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: 1998 YILI İÇİN İKİ FARKLI GİRDİ-ÇIKTI VERİSİYLE BİR İNCELEME

Yıl 2011, Cilt: 25 , - , 03.07.2012

Gülay Günlük Şenesen Ümit Şenesen

Öz

Özet: Dışalım talebini hem alıcı hem satıcı kesimlere göre ayrıştıran
girdi-çıktı (G-Ç) modelinin 1973–1996 dönemine ilişkin bulgularına göre,
petrol ürünleri kesimi öbür yurtiçi alıcı kesimler içinde açık arayla önde
gelmekte, ham petrol kesimi de en önemli yabancı satıcı kesimler arasında
yer almaktaydı. Buna ek olarak aynı dönemde petrol ürünleri kesiminin fiyat
artışlarında başı çektiği görülmekteydi. Bütün bu bulgular üretici fiyatlarıyla
hesaplanmış G-Ç verilerinden elde edilmişti. Ancak aynı modeli temel
fiyatlarla düzenlenmiş 1998 G-Ç verilerine uygulayan benzeri çalışmalara
göre Türkiye’nin petrol dışalımına bağımlılığı, hâlâ önemli olmakla birlikte,
dışadüşen konumunda değildi. Bu çelişkili bulgu çalışmanın çıkış noktasıdır.
Türkiye 1990’larda kullandığı petrolün yaklaşık % 90’ını dışarıdan
almaktaydı. Bu oran 2000’lerde daha da yükseldi. Petrolün birim fiyatının
%70–75 kadarı vergiden oluşmaktadır. Akaryakıt vergisinin dolaylı vergiler
içindeki payı 1998’de %30’du. Bu da toplam vergi gelirlerinin %12’sine
karşılık gelmektedir. Yukarıda sözü edilen çelişki her ne kadar üretici
fiyatları ya da temel fiyatlarla değerlemeler arasındaki fark, enerji
yoğunluğundaki ya da enerji ikamesindeki değişen eğilimler, Türkiye’nin
1996’da AB ile Gümrük Birliği’ne girmesi gibi değişik etmenlere
bağlanabilirse de, bu çalışma vergi bileşeninin etkilerine odaklanacaktır.
Amacımız, dolaylı vergilerden doğan fiyat çarpıklıklarını da hesaba katarak,
petrole bağımlılığın teknolojik yönü konusunda biraz daha bilgilenmektir.
Bunu sağlamak için temel fiyatlarla ve üretici fiyatlarıyla bulunan katsayılar
arasındaki farkı, kesimler arası işlemlerin doğurduğu vergiler cinsinden
tanımlayan bir yöntem geliştirdik. Kullandığımız veriler 1998 G-Ç
Çizelgesinin biri temel fiyatlarla öbürü üretici fiyatlarıyla hazırlanmış iki
biçimidir. Buradan elde ettiğimiz bulgulara göre temel fiyatlarla hesaplanan
dışalım uyarma katsayıları hep daha büyük çıktı. Öyleyse, daha önceki
çalışmalarda Türkiye’de üretimin petrol dışalımına bağımlılığını hep
olduğundan daha düşük tahmin edildiğini söyleyebiliriz.
Anahtar Kelimeler: Girdi-çıktı, petrol, vergi, dışalıma (ithalata)
bağımlılık
Abstract: Findings with the I-O model decomposing import demand
generation by origin and destination revealed that petroleum products sector was a far outlier as the domestic destination sector and raw petroleum was
significant as the origin sector in the Turkish economy during 1973-1996.
Furthermore findings with the I-O model decomposition model incorporating
relative price effects indicated that petroleum products were leading in price
increases in the same era. These exercises were carried with input-output
data in producers’ prices. A similar work done with the input-output data in
basic prices for 1998 however found that Turkey’s dependence on oil
imports was not outstanding, though still significant. This controversial
finding is the starting point of this paper. Turkey imported about 90 % of its
oil in the 1990s and even more in the 2000s. Oil price data show that taxes
amount to 70-75 % of the unit price. The share of petroleum products taxes
in total indirect taxes was 30 % in 1998, which amounts to 12 % in total tax
revenues. Although the controversy might be due to several factors such as
difference in valuation (producers’ versus basic prices) and/or changing
patterns in energy intensity (and/or substitution) and/or Turkey’s entrance to
Customs Union with the EU in 1996, this paper focuses on the impact of the
tax component. It is an attempt to gain further insight into the technological
aspect of oil dependency of the economy, with price distortions due to
indirect taxes accounted for. We develop a methodology which defines the
discrepancies between technical coefficients based on data in basic prices
and in producers’ prices in terms of taxes incurred during interindustrial
transactions. The unique set of data that we have is two I-O tables for 1998,
one in basic prices and the other producers’ prices. We find that import
generation coefficients are generally larger with data in basic prices. Hence
we might have even underestimated dependency on oil imports in the past
period.
Keyword: Input-output, oil, tax, import dependency

Anahtar Kelimeler

-