GENEL SÖZLÜKLERİN BÜTÜNCÜL VE PARÇACIL YAPILARINDA ÖZEL YER ADLARININ YERİ: TÜRKÇE SÖZLÜK’TE İL VE İLÇE ADLARI

Yıl 2017, Sayı: 59, 345 - 366, 31.05.2017

Sami Baskın

Öz

Genel sözlükler, özelleştirilmiş sözlüklerin aksine belirli bir konu ya da tarzla daraltılmamış eserlerdir. Ancak başta sözlük bilimsel nedenlerden ve fiziksel kapasitenin sınırlılığından kaynaklanmış bazı sınırlandırmalar içerirler. Bu yüzden genel sözlükler görünürde ait oldukları dilin tüm ögelerini barındırsa da genellikle yaygınlık kazanmamış terimler, özel adlar vb. dil birimlerini içermezler. Bu sözlüklerin hangi dilsel birimleri kapsayacağı, hangilerini de dışarıda bırakacağı sözlüğün bütüncül yapısı ile ilgilidir. Sözlük hazırlayanlar bu bütüncül yapıyı inşa ederken daha önce belirledikleri ilkeler doğrultusunda hareket eder ve derlemlerini şekillendirirler. Ancak bütüncül yapıyı görünür kılan, kullanıcıları daha çok ilgilendiren kısım, sözlüğe dâhil edilen dil birimlerinin sunuluş biçimidir. Bu da sözlüğün parçacıl yapısı ile ilgilidir. 

Bu çalışmada amaç, genel bir sözlük olan Türkçe Sözlük’te özel yer adları kapsamındaki il ve ilçe adlarının durumlarının belirlenmesi ve sözlükte tespit edilen eksikliklere yönelik sözlüğü geliştirici çeşitli önerilerin hazırlanmasıdır. Bu amaca uygun olarak belge tarama yöntemi ile önce Türkçe Sözlük’te yer alan il ve ilçe adlarını içeren maddeler tespit edilmiş, sonra modern yabancı sözlüklerde de il ve ilçe adlarının nasıl işlendiği gösterilmiştir. Tartışma kısmında ise bir genel sözlüğün bu adlar karşısında nasıl bir yol izleyeceği değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında ise özel yer adları ile ilgili öneriler ve örnek madde tasarımları sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

genel sözlükler, özel yer adları, bütüncül yapı, parçacıl yapı

PLACE OF SPECIAL PLACE NAMES IN MACRO AND MICRO STRUCTURE OF GENERAL DICTIONARIES: PROVINCE AND DISTRICT NAMES IN TÜRKÇE SÖZLÜK

Öz

General dictionaries, unlike customized dictionaries, are works that are not narrowed down to a specific subject or style. However, they contain some limitations, mainly due to lexicological reasons and limitations of physical capacities. Thus, although the general dictionaries apparently contain all the words of the language to which they belong, they don’t often include language units such as unfamiliar terms, special names etc. Which linguistic units these dictionaries will cover and which will exclude relates to the macro structure of the dictionaries. While building this macro structure, dictionary makers move in line with the principles they set before and and shape their collections. However, what makes the macro structure visible and concerns the users more is the presentation of the language units included in the dictionary. This is about the micro structure of the dictionary. 

The purpose of this study is to determine the status of province and district names within Türkçe Sözlük, a general dictionary, and to prepare various proposals to develop the dictionary for the deficiencies identified in the dictionary. In accordance with this purpose, items containing the names of provinces and districts in the Türkçe Sözlük were identified with document scanning method and has been shown to how province and district names were processed in modern foreign general dictionaries.

In the discussion part, it has been evaluated how a general dictionary will follow these names. In the conclusion part, proposals and sample material designs about special place names are presented.

Anahtar Kelimeler

general dictionaries, special place names, macro structure, micro structure

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk. (2010). “Sözlük Bilimi ve Sözlükçülük”. Türk Dili, 698: 162-169.
• Aksan, Doğan. (1982). Her Yönüyle Dil -Ana Çizgileriyle Dilbilim- C. 3. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Burkhanov, Igor. (1998). Lexicography: A Dictionary of Basic Terminology. Rzeszόw: Wy- dawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Cabre, M. Teresa. (1999). Termınology Theory, Methods and Applıcatıons. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Dash, Niladri Sekhar. (2007). “The Art of Lexicography”, Encylopedia of Life Support Systems (ed. Vesna Muhvic-Dimanovski-Lelija Socanac). Oxford: EoLSS Publishers: 224-276.
• Doğan, Mehmet.(2011). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları.
• Durkin, Philip. (2016). The Oxford Handbook of Lexicography. Oxford: Oxford University Presss.
• Hartmann, Reinhard Rudolf Karl ve James, Gregory. (2002). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Jackson, Howard. (2002). Lexicography: An Introduction. London and New York: Taylor & Francis Routledge.
• Kırkness, Alan. (2004). "Lexicography". The Handbook of Applied Linguistics (ed. A. Davies & C. Elder). Oxford: Blackwell: 54–81.
• Kocaman, Ahmet.(1998). “Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük”. Kebikeç, 6: 111-113.
• Komisyon. (1995). Cambridge International Dictionary of English (ed. Paul Procter). Cambridge: Cambridge University Press.
• Komisyon.(2010a) Türkçe Sözlük (ed. Şükrü H. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Komisyon.(2010b) Oxford Dictionary of English (ed. Angus Stevenson). Oxford: Oxford University Press.
• Sterkenburg, Piet van. (2003). “The dictionary: Definition and history”. A Practical Guide to Lexicography (ed. Piet van Sterkenburg). Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company: 3-17.
• Topaloğlu, Ahmet. (2010). “Türkçede Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı”. Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat: 25-28.
• Vardar, Berke. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• http://public.oed.com/aspects-of-english/shapers-of-english/place-names-in-the-oxford-english-dictionary/ (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• http://public.oed.com/aspects-of-english/shapers-of-english/place-names-in-the-oxford-english-dictionary/ (Son Erişim Tarihi: 20.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Hatay (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mu%C4%9Fla (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Rize (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Van (Son Erişim Tarihi: 10.12.2016)
• https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx (Son Erişim Tarihi: 15.12.2016)