ÇARLIK RUSYASI YÖNETİMİNDE KARS’TA EĞİTİM VE EĞİTİM KURUMLARI

Yıl 2017, Sayı: 59, 547 - 576, 31.05.2017

Yavuz Aslan , Arzu Boy

Öz

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra imzalanan Berlin Antlaşmasıyla Kars, Rus yönetimine girdi. Kırk yıl Rus yönetiminde kalan Kars, 3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litowsk Antlaşmasıyla tekrar Osmanlı Devletine bağlandı.

Kars, Rus yönetiminde kaldığı dönemde her bakımdan büyük bir değişim geçirdi. Burada siyasi, idari, dinî ve eğitim alanında Ruslaştırma politikası izlendi. Bölgede açılan eğitim kurumlarında genelde Rusça eğitim verilmekteydi. Türkçe eğitim yalnızca birkaç okulda verilmekteydi. Türkçe eğitimin verildiği okullarda, ders programlarının ve müfredatın Rus öğretmenler tarafından yapılması şart koşulmuştu. Rusça eğitimin yaygınlaşmasıyla birlikte Türk halkı, çocuklarının Rusça eğitim alması yerine Anadolu’nun iç kısımlarına göç etmek zorunda kalmıştır. Bu durum Rusların başlattığı göç ettirme siyasetinin başarılı olduğunun bir kanıtıdır.

Çalışmada, Rusların bölgeye hakim olduğu kırk yıl boyunca eğitimin durumu ve bu kurumların tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Araştırma esnasında okullar dört kategori şeklinde belirlenmiştir. Bunlar temel eğitim okulları, sanat okulları, normal okullar ve kilise okullarıdır. Kategorilerin tespitinde konuyla ilgili Türk ve Rus kaynakları esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Tarihi, Elviye-i Selâse, Kars, Rusya, Okul

EDUCATION INSTITUTIONS AND EDUCATION IN KARS UNDER THE RULE OF CZARIST RUSSIA

Öz

With the Treaty of Berlin signed in the aftermath of The Russo-Turkish War of 1877–78, Kars began to be ruled by Russia. The city remained under the Russian rule for 40 years until the Ottoman Empire regained the control of the city with the Treaty of Brest-Litovsk signed on 3 March 1918.

The city of Kars underwent a dramatic change in every aspect during the time it remained under the Russian rule. Here, a policy of Russianization (or Russification) was followed in politics, administration, religion and education. In the education institutions opened in the area, education was generally provided in Russian whereas Turkish education was given at only a few schools. It was made obligatory that Russian teachers prepared the lesson programs and curriculums in the schools where education was being provided in Turkish. With the dissemination of Russian education in the area, the Turkish population not wanting their children to get education in Russian had to immigrate to the interior parts of Anatolia. This situation proves that the forced migration policy adopted by the Russian became successful. 

In the study, it is aimed to determine the situation of education and education institutions during the 40 years when the Russian kept the control of the area in hand. Within the scope of the study, the schools were divided into 4 categories which are basic education schools, art schools, normal schools and parochial schools. The identification of these categories was based on Turkish and Russian resources.

Anahtar Kelimeler

The History of Education, Elviye-i Selâse (“three sanjaks”), Kars, Russia, School

Kaynakça

• Akdoğan Yasin, “Çarlık Rusyası’nın Kars İlinde Güttüğü Temsil Siyasetinden Uyuşturma”, Doğuş Dergisi, Sayı:7(48),(Aralık 1936), 26.
• Arslanoğlu Cem Ender, Cenûb-i Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkata-i Milliyesi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 1986.
• Aleybeyli Naci, “Rus İşgal Döneminde ( 1878-1918) Kars”, (Haz: Filiz Özdem), Kars Beyaz Uykusuz Uzakta, YKY, İstanbul 2006.
• Badem Candan, Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Dayı Esin, Elviye-i Selase de Millî Teşkilatlanma, Kültür Eğitim Vakfı Yayınları, Erzurum 1997.
• Doğru Mehmet, Ardahan’ın Ölçek köyü Tarihi, Atak Matbaası, Ankara 1972.
• Erdoğan Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998, 17.
• Haşimoğlu Yasin, Oltu Şura Hükümeti Mebusu Yasin Haşimoğlu’nun Hatıraları, (Haz. Erdal Aydoğan), Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum 2005.
• Köylerimiz, İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Ankara 1968.
• Kırzıoğlu Fahrettin, Edebiyatımızda Kars II, Işıl Matbaası, İstanbul 1958.
• Kırzıoğlu Fahrettin, Kars Tarihi, Işıl Matbaası, İstanbul 1953.
• Kırzıoğlu Fahrettin, “Karslı Kahramanlar” Karseli Dergisi, Sayı:16,(Kasım 1965), 5.
• Ortaylı İlber, “Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars”, İstanbul İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: IX, 1978, ss.343-363.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Ardahan, Ardahan Valiliği Yayını, İstanbul 2009.
• Toker Tarhan, Kars (Coğrafya, Tarih, Ekonomi), Kars Basımevi, Kars 1939.
• Ural Selçuk, “Atatürk Dönemi’nde Kars’ın Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Durumu”, (Haz. Filiz Özdem), Kars Beyaz Uykusuz Uzakta, YKY, İstanbul 2006, 125
• Kafkas Kalender, na 1891 god, otd II.
• Kafkas Kalender, na 1893 god, otd IV.
• Kafkas Kalender, na 1895 god, otd VI. Kafkas Kalender, na 1898 god, otd IV.
• Kafkas Kalender, na 1900 god, otd, XI . Kafkas Kalendar, na 1899 god, otd, X.
• Kafkas Kalendar, na 1897 god, otd, X.
• STsSA, Dosya No:1438- 1-724.
• STsSA, Dosya No:1438-724, Belge No:48-05.
• STsSA, Dosya No:1438-783.
• STsSA, Dosya No:12-7-4003-2.
• STsSA, Dosya No: 1438-724.
• STsSA, Dosya No: 1438-1-724-09.
• STsSA, Dosya No: 12-4003.
• STsSA, Dosya No:1438- 724, Belge No:26/15
• STsSA, Dosya No: 12- 7- 4003.
• Kars Askeri Vali Raporu, 19 Ocak 1905, Dosya No: 12.7.3174.
• Kars Askeri Vali Raporu, 19 Ocak 1905, Dosya No: 12.7.3174.
• Kars, ”Müslümanlar Hakkında”, 16 Kasım 1910.
• Kars, 17 Ocak 1884, No:3.
• Kars, 24 Ocak 1884, No:4.