On The Origins of the Turkic 3sg Possessive Suffix and the pronominal /N/

Yıl 2019, Sayı: 64, 47 - 69, 31.01.2019

ORÇUN Ünal

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4038

Öz

Since the earliest written records of Turkic, when the 3sg possessive suffix is attached with an inflectional or derivational suffix, the so-called pronominal /n/ appears between these two suffixes. In Turkic, a similar /n/ sound is also observed in inflected forms of personal and demonstrative pronouns. The recent studies have shown that in few instances the pronominal /n/ also appears in the nominative case. The purpose of this study is to investigate the origins of the 3sg possessive suffix and the pronominal /n/ based on these findings. First of all, the origins of Turkic possessive suffixes has been questioned and it is revealed that these suffixes are formed through the suffixation of the personal pronouns attached with *+(X)n, which had the function of a genitive in Proto-Turkic. Then, the possible influence of the possessive prefixes in the Yeniseian languages on the historical development of the 2sg possessive suffix is emphasized. It is concluded that the pronominal /n/ is the archaic genitive suffix *+(X)n attached to the 3sg possessive suffix. The same suffix evolved to the instrumental suffix on nouns and to the accusative suffix on possessive suffixes in Old Turkic. The unstable consonant of the Old Turkic genitive suffix +(n)Xŋ is a relic of the same suffix as well.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Proto-Turkic, Proto-Yeniseian, possessive suffix, pronominal /n/, genitive case

Türkçe Üçüncü Tekil Şahıs İyelik Ekinin ve Pronominal /N/ Sesinin Kökeni Üzerine

Öz

Türkçenin en eski yazılı tanıklarından beri, üçüncü
tekil şahıs iyelik ekinin üzerine bir çekim veya türetme eki getirildiğinde bu
iki ek arasında “pronominal n” adı verilen bir /n/ sesi ortaya çıkmaktadır.
Türkçede benzer bir /n/ sesi, kişi ve işaret zamirlerinin çekimli şekillerinde
de görülür. Yakın zamandaki araştırmalar, pronominal /n/ sesinin bazı
örneklerde yalın hâlde de görüldüğünü ortaya koymuştur. Bu çalışmanın amacı, bu
bulgulara dayanarak üçüncü tekil şahıs iyelik ekinin ve pronominal /n/ sesinin
kökünü araştırmaktır. Öncelikle, Türkçe iyelik eklerinin kökeni sorgulanmış ve
bu eklerin Proto-Türkçede ilgi durumu eki görevinde olan *+(X)n ekini almış
kişi zamirlerinin ekleşmesiyle oluştuğu ortaya konmuştur. Ardından, ikinci
tekil şahıs iyelik ekinin tarihsel gelişiminde Yenisey dillerindeki iyelik ön
eklerinin olası etkisi üzerinde durulmuştur. Pronominal /n/ sesinin üçüncü
tekil şahıs iyelik ekine eklenmiş arkaik ilgi eki *+(X)n olduğu sonucuna
varılmıştır. Aynı ek, Eski Türkçede isimler üzerinde araç durum ekine, iyelik
ekleri üzerinde ise belirtme durumu ekine dönüşmüştür. Eski Türkçe +(n)Xŋ ilgi
ekinin yardımcı ünsüzü de aynı ekin kalıntısıdır. 

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Proto-Türkçe, Proto-Yeniseyce, iyelik eki, pronominal /n/, ilgi durumu

Kaynakça

• Abondolo, Daniel (1998). “Introduction”. The Uralic Languages. (Edited by Daniel Abondolo), London-New York: Routledge, 1-42. Alyılmaz, Cengiz (1999). “Zamir N’si Eski Bir İyelik Ekinin Kalıntısı Olabilir Mi?”. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu, 403-415. Aşmarin, N. İ. (1898). Materialı dlya izsledovaniya çuvaşskago yazıka. Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskago Universiteta. Baskakov, N. A. (1975). “On the Common Origin of the Categories of Person and Personal Possession in the Altaic Languages”. Researches in Altaic Languages: Papers Read at the 14th Meeting of the Permanent International Altaistic Conference Held in Szeged, August 22-28, 1971. Budapest: Akadémia Kiadó, 7-13. Başdaş, Cahit (2008). “Türkçede İyelik-Yükleme Sorunu Dede Korkut Örneği”. Turkish Studies, 3/1, 6-13. Başdaş, Cahit (2009). “Orhun Abidelerinde İyelik, Belirtme ve Yükleme Hâli”, Turkish Studies, 4/8, 623-643. Başdaş, Cahit (2014). “Türkçede Üçüncü Şahıs İyelik Eki ve Zamir N’si”, The Journal of Academic Social Science Studies, 30, 147-161. Benzing, Johannes (1956). Die tungusischen Sprachen. Versuch einer vergleichenden Grammatik. (Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz, Abhandlungen der geistes- und sozialwissenschaftlichen Klasse, Jahrgang 1955, Nr. 11). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. Berta, Árpád (2004). Szavaimat Jól Halljátok... A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása. Szeged: Jate Press. Bläsing, Uwe (2003). “Kalmuck”. Mongolic Languages. (ed. Juha Janhunen) London-New York: Routledge, 229-247. Bulatova, Nadezhda ve Lenore Grenoble (1999). Evenki. Languages of the World/Materials 141, Lincom Europa. Choi, H. W. (1991). “Ana Altayca İyelik Zamiri *n”. Türk Dilleri Araştırmaları, 191-196. Comrie, Bernard (1988). “General Features of the Uralic Languages”. The Uralic Languages. Description, History and Foreign Influences. (Ed. Denis Sinor), Leiden-New York-København-Köln: E. J. Brill, 451-477. ÇRS = Skvortsov, M. İ. (1982). Çuvaşsko-Russkiy Slovar’. Moskva. Doerfer, Gerhard (1976). “Proto-Turkic Reconstruction Problems”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1975-1976, 1-59. Doerfer, Gerhard (1992). “Zum sogenannten Akkusativ vor Postpositionen”. Altaic Religious Beliefs and Practices. Proceedings of the 33rd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference Budapest June 24-29, 1990. (ed. Géza Bethlenfalvy, Ágnes Birtalan, Alice Sárközi, Judit Vinkovics), Budapest: Research Group for Altaic Studies, 97-101. Eckmann, János (1988). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. EDPT = Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. Erdal, Marcel (1993). Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften. (Turcologica, 13), Wiesbaden: Harrassowitz. Erdal, Marcel (1998). “Old Turkic”. Turkic Languages. (Ed. Lars Johanson & Eva Agnes Csató) London: Routledge, 138-157. Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-New York: Brill. Erdal, Marcel (2006). “The palatal glide in Oghuz Turkic and Western Iranian morphophonemics”. Turkic-Iranian Contact Areas, Historical and Linguistic Aspects. (ed. Lars Johanson, Christiane Bulut) Wiesbaden: Harrassowitz, 128-142. Gemalmaz, Efrasiyap (1996). “Türkçede İsim Tamlamalarının Derin Yapısı”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4, 165-172. Georg, Stefan (2001). “Türkisch/mongolisch tengri ‘Himmel, Gott’ und seine Herkunft”. Studia Etymologica Cracoviensia, 6, 83-100. Georg, Stefan (2007). A Descriptive Grammar of Ket (Yenisei-Ostyak). Part 1: Introduction, Phonology, Morphology. (Languages of Asia Series, Volume 1) Folkestone: Global Oriental. Georg, Stefan (2008). “Yeniseic Languages and the Siberian Linguistic Area”. Evidence and Counter-Evidence: Essays in honour of Frederik Kortlandt, Volume 2: General Linguistics. (Studies in Slavic and General Linguistics, Vol. 33) Amsterdam-New York: Rodopi, 151-168. Gorelova, Liliya M. (2002). Manchu Grammar. Leiden-Boston-Köln: Brill. Gülsevin, Gürer (1990). “Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. Kişi İyelik Ekinin Özel Kullanılışı”. Türk Dili, 466, 187-190. Janhunen, Juha (2003). “Proto-Mongolic”. Mongolic Languages. (ed. Juha Janhunen) London-New York: Routledge, 1-29. Janhunen, Juha A. (2012). Mongolian. (London Oriental and African Language Library, v. 19) Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Janhunen, Juha (2013). “Personal pronouns in Core Altaic”. Shared Grammaticalization: With special focus on the Transeurasian languages. (eds. M. Robbeets & H. Cuyckens). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 211-226. Janhunen, Juha (2016). “Towards Pre-Proto-Turkic: Issues of Definition and Terminology”. Eine hundertblättrige Tulpe – Bir ṣadbarg lāla. Festgabe für Claus Schönig. (Studien zur Sprache, Geschichte und Kultur der Türkvölker, Band 22) (Hg. Ingeborg Hauenschild, Matthias Kappler, Barbara Kellner-Heinkele) Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 189-196. Kane, Daniel (2009). The Kitan Language and Script. Leiden-Boston: Brill. Kara, Mehmet (2012). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul: Etkileşim Yayınları. Karahan, Leyla (1999). “Yükleme (Accusative) Ve İlgi (Genetive) Hali Ekleri Üzerine Bazı Düşünceler”. 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu, 605-611. Károly, László (2009). “Dominancy in Yakut an Historical Approach”. International Journal of Central Asian Studies, Festschrift To Commemorate the 80th Anniversary of Prof. Dr. Talat Tekin’s Birth, 13, 343-353. Kerimoğlu, Caner (2007). “Orhun Abidelerinde 3. Kişi İyelik Ekinden Sonra Yükleme Hâli eki Kullanıldı mı?”. Turkish Studies, 2/3, 322-331. KhM = Doerfer, Gerhard (1971). Khalaj Materials. (with the collaboration of Wolfram Hesche, Hartwig Scheinhardt, Semih Tezcan) Uralic and Altaic Series, Volume 115, Bloomington: Indiana University Publications. Kirchner, Mark (1998). “Kirghiz”. The Turkic Languages. (Edited by Lars Johanson and Éva Á. Csató) London-New York: Routledge, 344-356. Kotwicz, Władysław (1936). Les pronoms dans les langues altaïques. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności. Leksika = Tenişev, E. R. (Red.) (2001). Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov. Leksika. Moskva: Nauka. Krueger, John R. (1961). Chuvash Manual. Introduction, Grammar, Reader, and Vocabulary. (Uralic and Altaic Series, Vol. 7), Bloomington-The Hague, The Netherlands: Indiana University-Mouton & Co. Malchukov, Andrei L. (1995). Even. München-Newcastle: Lincom Europa. Mansuroğlu, Mecdut (1988). “Eski Osmanlıca”. Tarihi Türk Şiveleri. (Çev. Mehmet Akalın) Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Menges, Karl H. (1995). The Turkic Languages and Peoples. An Introduction to Turkic Studies. (2nd, revised edition) Wiesbaden: Harrassowitz. Nugteren, Hans (2011). Mongolic Phonology and Qinghai-Gansu Languages. Utrecht: LOT (Landeliijke Onderzoekschool Taalwetenschap). Pakendorf, Brigitte (2007). Contact in the Prehistory of the Sakha (Yakuts): Linguistic and Genetic Perspectives. Utrecht: LOT (Landeliijke Onderzoekschool Taalwetenschap). Petrova, T. İ. (1967). Yazık Orokov (Ul’ta). Leningrad: Nauka. Pritsak, Omelian (1957). “Tschuwaschische Pluralsuffix”. Studia Altaica. Festschrift für Nikolaus Poppe zum 60. Geburtstag am 8. August 1957. Wiesbaden: Harrassowitz, 137-155. Poppe, Nicholas (1965). Introduction to Altaic Linguistics. (Ural-Altaische Bibliothek) Wiesbaden: Harrassowitz. Poppe, Nicholas (1977). “On Some Altaic Case Forms”. Central Asiatic Journal, 21, 55-74. Ramstedt, G. J. (1906). “Ueber mongolische pronomina”. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 23/3, 1-20. Ramstedt, G. J. (1952). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft II. Formenlehre. (Bearbeitet und Herausgegeben von Pentti Aalto), Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. Raun, Alo (1988). “Proto-Uralic Comparative Historical Morphosyntax”. The Uralic Languages. Description, History and Foreign Influences. (Ed. Denis Sinor), Leiden-New York-København-Köln: E. J. Brill, 555-571. Róna-Tas, András (1998). “The Reconstruction of Proto-Turkic and the Genetic Question”. The Turkic Languages. (Edited by Lars Johanson and Éva Á. Csató) London-New York: Routledge, 67-80. Rybatzki, Volker (2003). “Middle Mongol”. Mongolic Languages. (ed. Juha Janhunen) London-New York: Routledge, 57-82. Sertkaya, O. F. (2012). “Erzurumlu Emrah ile Yunus Emre’nin İsimlerinin Kökeni Nedir? veya Süryani Kökenli Mar ‘Öğretmen, Üstad’ Kelimesi Göktürkçede Geçer Mi?”, Türk Dili, 726, 442-446. Solntseva, V. Nina ve M. Vadim Solntsev (1995). “Genitive Case in Altaic Languages and in some Languages of Southeast Asia”, Mon-Khmer Studies, 25, 255-262. Stachowski, Marek (1993). Geschichte des jakutischen Vokalismus. Krakόw: Uniwersytet Jagielloński. Stachowski, Marek (1996). “Über einige altaische Lehnwörter in den Jenissej-Sprachen”. Studia Etymologica Cracoviensia, 1, 91-115. Stachowski, Marek (1997). “Altaistische Anmerkungen zum ‘Vergleichenden Wörterbuch der Jenissej-Sprachen’”. Studia Etymologica Cracoviensia, 2, 227-239. Starostin, S. A. ve M. Ruhlen (1994). “Proto-Yeniseian Reconstructions, with Extra-Yeniseian Comparisons”. On the Origin of Languages: Studies in Linguistic Taxonomy. Stanford: Stanford University Press, 70-92. Sultanzade, V. (2014). “Zamir n’sinin Kaynağı Hakkında”. Dil Araştırmaları, 15, 95-104. Sunik, O. P. (1997). “Tunguso-Man’çjurskie Yazıki”. Yazıki Mira, Mongols’kie Yazıki, Tunguso-Man’çjurskie Yazıki, Yaponskiy Yazık, Koreyskiy Yazık. Moskva: Nauka, 153-162. Tekin, Talat (1980). “Üçüncü Kişi İyelik Eki Üzerine”. Genel Dilbilim Dergisi, 2/7-8, 10-17. Tekin, Talat (1988). Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası. Ankara: Türk Dil Kurumu. Tekin, Talat (1996). “On the origin of the Turkic Genitive Suffix”. Symbolae Turcologicae. Studies in Honour of Lars Johanson. On his Sixtieth Birthday 8 March 1996. (ed. Arpad Berta, Bernt Brendemoen, Claus Schönig) Uppsala: Swedish Research Institute in Istanbul, 227-230. Tekin, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. (Yay. Mehmet Ölmez) İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. Timonina, G. Ljudmila (2004). “On Distinguishing Loanwords from the Original Proto-Yeniseic Lexicon”. Languages and Prehistory of Central Siberia. (Edited by Edward J. Vajda) Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 135-142. Tömörtogoo, D. (2008). “Moğolcadaki Şahıs Zamirlerinin Sistemi”. (Çev. Feyzi Ersoy) Gazi Türkiyat, 3, 205-211. TS Ekler = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü. VII. Ekler. (1996) (2. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Tsintsius, V. İ. (1982). Negidal’skiy Yazık. İssledovaniya i Materialı. Leningrad: Nauka. Tsumagari, Toshiro (2009). “A Sketch of Solon Grammar”. Journal of the Center for Northern Humanities, 2, 1-21. Uçar, Erdem (2012). “Eski Türkçe +lI Eki Üzerine”. Karadeniz Araştırmaları, 9/34, 135-145. Üstüner, Ahat (2001). “Eski Türkiye Türkçesinde -sUz Eki”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/2, 177-184. Vajda, Edward (2013). “Vestigial possessive morphology in Na-Dene and Yeniseian”. Working Papers in Athabaskan (Dene) Languages 2012. Alaska Native Language Center Working Papers, No. 11, (eds. Sharon Hargus, Edward Vajda, Daniel Hieber), Fairbanks, AK: ANLC, 79-91. Verner, G. K. (1990). Kottskiy Yazık. Rostov-na-Donu: İzdatel’stvo Rostovskogo Universiteta. VEWT = Räsänen, Martti (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. Vovin, A. (2011). “First and Second Person Singular Pronouns: A Pillar or a Pillory of the ‘Altaic’ Hypothesis?”. Türk Dilleri Araştırmaları, 21/2, 251-278. Wegner, Ilse (2007). Einführung in die hurritische Sprache. (2., überarbeitete Auflage) Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. Werner, Heinrich (1997a). Das Jugische (Sym-Ketische). Wiesbaden: Harrassowitz. Werner, Heinrich (1997b). Abriß der kottischen Grammatik. (Tunguso-Sibirica Band 4) Wiesbaden: Harrassowitz. Werner, Heinrich (2002). Vergleichendes Wörterbuch der Jenissej-Sprachen. Band 1: A-K, Band 2: L-Š, Band 3: Onomastik. Wiesbaden: Harrassowitz. Werner, Heinrich (2005a). “Zu den jenissejischen Etymologien mit der Lautentsprechung *λ- : d’- : l- im Anlaut”. Studia Etymologica Cracoviensia, 10, 195-204. Werner, Heinrich (2005b). Die Jenissej-Sprachen des 18. Jahrhunderts. Wiesbaden: Harrassowitz. Werner, Heinrich (2006). Die Welt der Jenissejer im Lichte des Wortschatzes. Zur Rekonstruktion der jenissejischen Protokultur. Wiesbaden: Harrassowitz. Wilhelm, Gernot (2008). “Urartian”. The Ancient Languages of Asia Minor. (Edited by Roger D. Woodard) Cambridge: Cambridge University Press, 105-144. Yılmaz, Emine (2002). Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji. Bir Deneme. (Araştırma ve İnceleme Dizisi: 4) Ankara: Grafiker Yayıncılık. Zakir, Hamit (1999). Problems of Turkic Morphology: Classification of Suffixes, Case, Tense and Aspect. [Doktora Tezi, University of Washington, Seattle, ABD]. Zieme, Peter (2010). “Gab es Entnasalisierung im Altuigurischen?”. Trans-Turkic Studies. Festschrift in Honour of Marcel Erdal. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 25-34.
• İnternet kaynakları http://vatec2.fkidg1.uni-frankfurt.de/vatecasp/query.htm (Erişim Tarihi: 09.09.2018)