In The Tradition Alevi-Bektashi Hz. Ali: Personification and Plastic

Yıl 2019, Sayı: 66, 589 - 596, 15.09.2019

Gülten Gültepe

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3914

Öz

Abstract

Various representations from the early ages were mentioned in the Turks. The meaning and relationship burdened on behaviors elements such as thinned matter, plants, animals in the ages have led the magical world of nature to seek beyond the form of the existing mold. The nature, which is free from the stereotyped forms, has turned to a new fiction. There will be strange surrogates that are the continuation of the pre-Islamic traces and which are not seen in Islamic mysticism, and they will have two faces that we can associate with the mask. The Hurufi influences seen in the Central Asian origins and mystical environments are determined by the Alevi-Bektashi plastique with the formal examples that exist in the understanding of pantheistic Sufism emerging with the belief of certain incarnation (Hulul). The basic elements that demonstrate the social qualities and characteristics of the social base of Alevism are an imaginative understanding of culture that can be brought together with various motifs that have taken over mythological and verbal cultural tradition and come across in a vast geography. In this sense, gradual transitions of the idea or thought that can be seen from the names of the title and the unoccupied sources of the Prophet Ali in the Aleutian-Bektashism, and the conception and continuity of the contract and its continuation, the form or the outcome of the plastic material.

Anahtar Kelimeler

Alawi-Bektashi Tradition; Hz. Ali; Personification; Plastic

Alevi-Bektaşi Geleneğinde Hz. Ali: Kişileştirme ve Plastik

Öz

Öz

Türklerde, ilkçağlardan beri süre gelen çeşitli temsili betimler söz konusu olmuştur. Çağın gerektirdiği malzemeyle oluşturulan insan, bitki, hayvan gibi tabiat elemanlarına yüklenen anlam ve ilişki tabiatın büyülü dünyasını, var olan kalıp biçimin ötesini aramaya itmiştir. Kalıplaşmış biçimlerden arınan tabiat, yeni bir kurguya yönelmiştir. İslam öncesi izlerin devamını teşkil eden ve İslami tasavvufta bir takım görülmedik garip suretler belirecek ve bunların, tıpkı maskeyle ilişkilendirebileceğimiz iki yüzü bulunacaktır. Orta Asya kaynaklı dini ve tasavvufi çevrelerde görülen Hurufi etkiler, özellikle enkarnasyon (hulul) inancıyla ortaya çıkan panteist tasavvuf anlayışında var olan biçimsel örnekleriyle, Alevi-Bektaşi plastiğinde kendini belli edecektir. Aleviliğin sosyal tabanının toplumsal niteliklerini ve karakteristiklerini sergileyen esas unsur, mitolojik ve sözlü bir kültür geleneğinden devraldığı ve çok geniş bir coğrafyada rastladığı değişik motiflerle birlikte bir araya getirilebilen temsili bir kültür anlayışı olmasıdır. Bu anlamda “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Hz. Ali Kişileştirme ve Plastik” başlığı adı altında kültürün sözlü ve yazınsal kaynaklarından itibaren izlenebilen fikrin veya düşüncenin, söze ve devamında uygulamaya ya da biçime dönüştüğü aşamalı geçişler, plastik materyalin biçimle beraber bunun ötesinde yatan anlam veya mana yapısıyla bir bütün değerlendirmek gerektiği sonucunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektaşi Geleneği; Hz. Ali; Kişileştirme; Plastik

Kaynakça

• Bashir, Shahzad (2013). Fazlullah Esterabadi ve Hurufilik. Çev: Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Kitapyayınevi. Berkli, Yunus (2011). Türk Sanatında Avrasya Üslubunun Evreleri (Avrupa ve İslam Sanatına Etkileri). Erzurum: Atatürk Ünv. Yayınları. Çoruhlu, Yaşar (2014). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları. De Yong, Frederich. (2014). “Bektaşilik’te İkonografi: Dini Kıyafetlerde, Ayinlerde Kullanılan Eşyalarda ve Resim Sanatında Sembolizm ve Temalar Üzerine Bir İnceleme”. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 265-288. Gültepe, Gülten (2015). “Türk Kültür ve Medeniyetinde Oyun-İnanç ve Maske”, Uluslararası Oyun ve Oyuncak Kongresi Bildiriler Kitabı. Erzurum: 601-610. Gültepe, Gülten (2016). Plastik Sanatlarda Soyut Somut Gösterge ve Görseller Üzerime Metaforik Bir Yaklaşım. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi. Güngör, Özcan-Aksoy (2012). Erdal, “Sosyolojik Açıdan Alevi/Bektaşilerde Tenasüh İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi. Sayı 62: 249-270. Kansızoğlu, Yakup (2004). Şifreci Yanılgı Hurufilik Tasavvuru / Harf Gizemciliği ve Kur’an Yorumuna Olan Etkileri. İstanbul: Rağbet Yayınları. Melikoff, Irene (2014). “Bektaşi-Aleviler’de Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. İstanbul: Türk Tarih Kurumu. 80. Ocak, Ahmet Yaşar. (2014a). “Babailer İsyanından Kızılbaşlığa: Anadolu’da İslam Hetoroksisinin Doğuş ve Gelişim Tarihine Kısa Bir Bakış”. Ortaçağlar Anadolu’sunda İslamın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi. İstanbul: Kitapyayınevi. 69-102. Ocak, Ahmet Yaşar. (2014b). “Ortaçağlar Türkiye’sinde Tasavvufun Yerleşmesi: İran Tesirleri Meselesine Kısa Bir Bakış (13.-15. Yüzyıllar)”. Ortaçağlar Anadolu’sunda İslamın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi. İstanbul: Kitapyayınevi. 358-366. Ocak, Ahmet Yaşar. (2014c). “Türkiye Tarihinde İslam’ın İkinci Yüzü: Anadolu’da Şiilik Meselesini Yeniden Düşünmek Yahut İsmaili Etkilere Dair”. Ortaçağlar Anadolu’sunda İslamın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi. İstanbul: Kitapyayınevi. 339-357. Ögel, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Öney, Gönül (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.