Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki veri Analizi

Yıl 2020, Sayı: 67, 405 - 442, 31.01.2020

Temel Sağlam Hüseyin Yurttaş

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4301

Öz

Anadolu yapı sanatının önemli bir bölümünü geleneksel evler oluşturmaktadır. Anadolu’daki bu evler, farklı bölgelere ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmanın kayda değer bir bölümü de geleneksel Erzurum evlerinden müteşekkildir. Erzurum evleri, tandırevli planları bakımından diğer bölge evleri ile farklılık göstermektedir. Geleneksel Erzurum evinin diğer bütün oylumlarının da belirleyicisi olan tandırevi, çok işlevli mekân kurgusu ve mimarisi ile özgün bir yapı elamanıdır. Erzurum şehir merkezinde belirlenen 224 geleneksel evin 180 tanesi tandırevli plan üzerine inşa edilmiştir. Çoğunlukla iki katlı olarak yapılan Erzurum evleri; tandırevinin de bulunduğu zemin katı kışlık, cumbalı/çıkmalı üst kat da yazlık olarak tasarlanmıştır. Haremlik-selamlık bölümlemesi kıstasına uygun planlanan Erzurum evleri, ortalama 290 m² alan üzerine kurulmaktadır. Bu alanın 140 m²’lik kısmı, ahır ve mereği de içerisine alan bahçe bölümüdür. Evin zemin katı 155 m², üst katı da 110 m² olmak üzere toplam 265 m² kapalı kullanım alanına sahiptir. Geleneksel Erzurum evinin zemin kat yüksekliği ortalama 3,80 m, üst kat yüksekliği ise 3,50 m’dir. Erzurum evleri, tandırevleri, çıkmalı cepheleri, tırhıçlı kapıları, altın oranlı pencereleri ve düz dam örtüleri ile Anadolu Türk evinin müstesna bir örneğini temsil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk evi, Erzurum evi

Statistical Data Analysis of Traditional Erzurum Houses

Öz

Traditional houses constitute an important part of the Anatolian art of construction. Traditional houses in Anatolia are classified into different regions. Traditional Erzurum houses constitute a significant part of this classification. Traditional Erzurum houses differ from the other regional houses in terms of their plan of tandir. Tandırevi, which is the determinant of all the other sizes of the traditional Erzurum house, is an original building element with its multi-functional space structure and architecture. 180 of 224 traditional houses in Erzurum city center were built on a plan. Mostly two-storey Erzurum houses; The ground floor, including the tandırevi, is designed as a winter floor and the upper floor with bay window. Erzurum houses, which are planned in accordance with the criteria of Haremlik-Selamlık division, are built on an average area of 290 m². 140 m² of this area is the garden section which includes the barn and the vine. The ground floor of the house is 155 m² and the top floor is 110 m². The traditional Erzurum house has an average floor height of 3.82 m and an upper floor height of 3.47 m. Erzurum houses represent an exceptional example of the Anatolian Turkish house with its tandirreves, projected façades, knurled doors, golden-proportioned windows and flat roofs

Anahtar Kelimeler

Turkish house, Erzurum house

Kaynakça

• Akın, Günkut. (1991). “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Geleneksel Mimarlığı’nda İki Tarihsel Ev Tipi: Bindirme Kubbeli ve Tüteklikli Evler”, Tarih’ten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul, 249-258. Akın, Nur. (1995). “ Ev” maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 507-512. Akkoyunlu, Zahide. (1989). Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Akok, Mahmut. (1951). “Trabzon’un Eski Evleri”, Arkitekt, C. 20, 383-397. Aksoy, Erdem. (1963). "Ortamekan: Türk Sivil Mimarisinde Temel Kuruluş Prensibi", Mimarlık ve Sanat, No: 7-8, 39-92. Aktemur, A. Murat.(1998). "Erzurum'da Kaybolan Kültür Değerlerimiz: Evler ", Sanatsal Mozaik, S.29, 24-28. Arseven, Celal Esat. (1968). Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul: Cem Yayınevi. Aydemir, İbrahim. (2016). “Erzurum’un Eşref Vakitleri”, Hatıralardaki Erzurum, (Edt.: Kotan, Yusuf, İspirli, M. Hanefi), Erzurum: TYBEŞ Yayınları, 105-116. Azezli, S. Gülçin. (2009). 19. Yüzyılda Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekân Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Kültür Üniversitesi. Balcı, Perihan. (1985). "Mimaride Türk Milli Üslubunda Geleneksel Türk Evi ", Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri, (2 Haziran 1 984), İstanbul, 91-114. Başar, Zeki. (1976). “Halkımızın Yaşamında Tandır”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları:17, Süreli Yayınlar Dizisi:2, Ankara Üniversitesi Basımevi, 27-40. Bektaş, Cengiz. (1996). Türk Evi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Bilget, N. Burhan. (1993). Sivas Evleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı Tanıtma Eserleri No: 45. Cezar, Mustafa. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Çınar, Sahure. (2012). “ Cephe Bezemeleri İle Öne Çıkan Bir Grup Erzurum Evi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, S.22, 367-390. Çoruhlu, Yaşar. (2007). Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Demirci, Doğan. (2010) İsparta Evleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doğanbaş, M. (1997). “Amasya Evleri”, Arkitekt, S.447, Ankara, 337-346. Eldem, Sedat Hakkı. (1954). Türk Evi Plân Tipleri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları. Esmer, M. Ali. (1992). Avanos’un Eski Türk Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Eyice, Semavi (1976). “Türk Sanatında Şebekeler Parmaklıklar”, Sanat Dünyamız, S. 6, 32-41. Gültekin, Eser. (2007). “Geleneksel Türk Evi Plan Tipinin Gelişimi”, Erişim:10.11.2017. http://esergultekin.blogcu.com. 1-5. Günay, Reha. (1998). Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri, İstanbul: Yem Yayınları. Gündoğdu, Hamza. (1996). “Genel Özellikleriyle Erzurum Evleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:3, 27-37. Gürsoy, Elif. (2006). “Uşak’taki Tarihi Evlerde Çıkmalar”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 6, S. 2, 349-361. Gürsoy, Ülkü (2012). “Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 61, 43-54. İmamoğlu, Vacit. (1992) Geleneksel Kayseri Evleri, Ankara: Halk Bankası Kültür Yayınları. Kafesoğlu, İbrahim. (1986). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Karpuz, Haşim. (1980). “Erzurum Evlerinde Tandırevi”, Köz Dergisi, Sayı:6, Erzurum, 49-54. Karpuz, Haşim. (1999). "Türk Evi, Osmanlı Evi", Osmanlı Ansiklopedisi, C. X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 450-456. Kavukçu, Cemil. (2014). Bilinen Bir Sokakta Kaybolmak, İstanbul: Cem Yayınları. Kayserili, Alperen. (2014). Erzurum Şehrinin Kültürel Coğrafyası, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. Köşklü, Z. (2005). “Eski Erzurum Evlerinde Taş Süsleme”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5, 101-116. Köşklü, Z. ve Kındığılı, M. L. (2018). “Geleneksel Erzurum Evlerinde Süsleme”. Osmanlı Hâkimiyetinin 500. ve Kurtuluşun 100. Yılında Uluslararası Erzurum Sempozyumu Bildirileri. Köşklü, Z. ve Kındığılı, M. (2018). “Geleneksel Erzurum Evlerine Bir Örnek: Yaşar İkizler Evi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-63, 685-704. Köşklü, Zerrin ve Tali, Şerife. (2007). “Geleneksel Erzurum Evlerinde Tandırevi (Mutfak) ve Mimarisi”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S.11, 97-113. Köşklü, Zerrin. (2005). “Eski Erzurum Evlerinde Kapı Tokmakları”, Beyaz Doğu Dergisi, Sayı:3, Erzurum, 23-26. Köşklü, Zerrin. (2005). “Eski Erzurum Evlerinde Taş Süsleme”, Atatürk üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, 123-138. Köşklü, Zerrin. (2005). “Eski Erzurum Mutfağında Tandır: Yapılışı, Kullanımı ve Doğu Anadolu’daki Yeri Üzerine”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2). 155-178. Köşklü, Zerrin. (2016). “Geleneksel Erzurum Evlerinde Kurunlu Çeşmeler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.36, 111-136. Kuban, Doğan. (1975). "Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler", Sanat Tarihimizin Sorunları, İstanbul, 192-211. Kuban, Doğan. (1982). "Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler", Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.195-209. Kuban, Doğan. (1994). “Barok Mimari”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2, 61-65. Kukaracı, İ. U. ve Aktemur, A. M. (2003). “Modernleşme Süreci İçerisinde Erzurum Konut Mimarisinin Geldiği Nokta”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:11, 45-62. Küçük, Cevdet. (1995). “Erzurum” , TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları. Küçükerman, Önder. (1988). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul: Türk Turing ve Otomobil Kurumu Yayını. Küçükerman, Önder. (1991). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul: TTOK Yayınları. Küçükuğurlu, Mustafa. (2018). Sorularla Erzurum Tarihi, Konya: Çizgi Kitabevi. Kürkçüoğlu, Erol. (2007). Ortaçağda Erzurum (V-XV. Yüzyıllar). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları. Ögel, Bahattin. (1947). “Erzurum Evleri”, Ülkü, C.II/12, 32. Ögel, Bahattin. (1991). Türk Kültür Tarihi, Ankara: TTKB. Özgünaydın, Lütfü. (1976). “Kapıların Dili”, Türkiye Turing ve Otomobil Bülteni, S. 288, 16-34. Özgündüz, S. (1986). “Afyon Evleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Afyon Belediye Bülteni, S. 8, 336-342. Özkan, Haldun. (2011). “Geleneksel Erzurum Evlerinde Kırlangıç Örtünün Kuruluşu ve Son Kırlangıç Örtü Ustası Sırrı Alacakanat” Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 19-37. Reother, O. (1926) "Die Qa'a", Jahrbuch des Asiatischen Kunst, (Değerler, Orta Asya Araştırmaları), S. 2, Leipzig, 205-216. Sağlam, T. (2019). “Aksu Köyü Kireç Ocakları”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 63, 305-324. Sağlam, T. (2019). “Mimariye Malzeme Temin Yerlerinden Çok Bilinmeyen Bir Alan: Erzurum Sazlığı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24, 531-555. Sağlam, Temel. (2019). Geleneksel Erzurum Evleri, Restorasyonları ve Ev Yaşantısı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sırrı, Bilge. (1938). "Erzurum Ev Teşkilatı", Halk Bilgisi Haberleri Dergisi, C.VII, S.80, İstanbul, 178-184. Tali, Şerife. (2005) “Geleneksel Kayseri Evlerinde Süsleme”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 61-85. Tayla, Hüsrev (2007). Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları- I. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı. Tozlu, S. ve Küçükuğurlu, M. (2002) “Erzurum Evleri (Tarihi Kayıt ve Şahitlere Göre)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:20, 313-329. Uçar, Ayşegül. (2012). “İzmir Geleneksel Konut Mimarisinde Pencerelerin Ahşap Kafesleri ve Metal Şebekeleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 1 Sayı: 1, 22-39. Ülgen, A. Saim. (1953). ''Anadolu- Türk Evinin inşası ve Mimari Hüviyeti ", Mesleki ve Teknik Öğretim, S.5, Ankara, 53-73. Yıldırım, K. ve Hidayetoğlu, M. L. (2006). “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu 16-18 Kasım 2006, İzmir, 332-341. Yurttaş, Hüseyin ve Özkan, Haldun. (2002). Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları, Erzurum Büyükşehir Belediyesi ESKİ Genel Müdürlüğü Hizmetleri Serisi.