Şîa’nın Siyasallaşma Sürecinde Seyyid Kıvâmeddin Marâşî

Yıl 2020, Sayı: 67, 481 - 491, 31.01.2020

Derya Çoşkun

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4249

Öz

Şîa, XIV. yüzyıl başlarında etkin bir ideoloji olarak Horasan’da görülmeye başlamış bu çerçevede çeşitli isyanlar ve siyasi teşekküller vasıtasıyla varlığını hissettirmiştir. Serbedârîler tarafından Horasan’da tohumları atılan ve zamanla filizlenerek Mâzenderân coğrafyasına kadar etkisini sürdüren bu akım, dinî içerikli siyasi yapılanmaların oluşmasına öncülük etmiştir. Bu siyasallaşma Horasan’da Serbedârîler tarafından kendini göstermiş sonraki süreçte de Mâzenderân’da Marâşîler’in bünyesinde vücut bulmuştur. Şîa’nın özellikle Mâzenderân’da siyasi bir kimlik kazanmasındaki otorite, Seyyid Kıvâmeddin Marâşî’dir. Bu bağlamda makale dinî bir kimlik olarak ortaya çıkan Şîa’nın Seyyid Kıvâmeddin Marâşî tarafından siyasallaşma sürecini konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şîa, Mâzenderân, Seyyid Kıvâmeddin

Sayyid Ghavam Al-Din Marashi in The Politicisation of Shia

Öz

Shia began to be noticed as an active ideology in Khorasan in the beginning of the XIVth century and made its presence felt through various rebellions and political organisations. Seeded by the Sarbadars in Khorasan, sprouted in time and expanding its influence up to the region of Mazandaran, this movement pioneered the formation of political organisations with a religious content. Although this politicisation showed itself by the Sarbadars in Khorasan, it eventually came into being among the Marashis in Mazandaran. The authority who ensured that Shia gained a political identity especially in Mazandaran is Seyed Ghavam Al-Din Marashi. In this context, the present article addresses Seyed Ghavam's politicisation of Shia that initially emerged as a religious identity.

Anahtar Kelimeler

Shia, Mazandaran, Sayyid Kıvâmeddin

Kaynakça

• Akyol, Taha. (1999). Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Devlet. İstanbul: Milliyet Yayınları. Ajend, Yakûb. (1363hş./1985). Kıyam-ı Şiî Serbedâran. Tahran. Bausani, A. (2002). “İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din”. (Trc. Mustafa Uyar). Tarih Araştırmaları Dergisi, 223-231. Coşkun, Derya. (2016). Serbedârî Devletinin Siyasî, İçtimaî ve İktisadî Tarihi (1336-1382). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum. Coşkun, Derya. (2019). “Bir Sürgün Hikâyesi: Maverâünnehir’deki Marâşîler”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, 4/1, Bahar/Spring, 101-116. el-Marâşî, Seyyid Zahîrüddîn b. Nasîriddin b. Kemaliddin el- Hüseynî. (1266hş./1850). Tarih-i Tâberistan ve Rûyan ve Mâzenderân. Sn. Petersburg: Dâren Bernhârd Basımı. el-Semerkândî, Devletşah b. Alâüddevle Bahtişan Elgazî. (2011). Tezkiretu’ş-şuérâ, Çev. Necati Lugal. İstanbul: Pinhan Yayıncılık. Emin, Seyyid Alinakî. İntişârât-i Ümid Mehr. Sebzevar. (1382). Târîh-i Sebzevar. (Düzenleyen: Seyid Hasanî Emin). Tahran: İntişârât-i Dâiretu’l Maârif-i İslamî. Eminzâde, Ali. (1384). Conbeşha-i Şiî der Târîh-i İran. Fığlalı, Ethem Ruhi. (1986). İmamiye Şiası. İstanbul: Selçuk Yayınları. Hâfîz Ebrû, Şehabeddin Abdullah b. Lutfullah b. Abdürreşid. ( 1380hş.). Zübdetü’t-Tevârîh. (Düzenleyen. Kemâl Hac Seyyid Cevâdi). III. Tahran: İntişârât-i Vüzarât-ı Ferheng ve İrşâd-ı İslâmî. Hakikât, Abdurrafi. (1363). Tarih-i Conbiş-i Serbedârân ve Diger Conbişha-yi İraniyan der Kurun-u Heştom Hicri. Tahran: İntişarat-ı İlmi. Hândmîr, Gıyaseddin Hândmîr b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celaleddin Muhammed el Huseynî. (1362hş.). Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer. Neşr. M. N. Debirsiyakî). III. Tahran: Kitapfurûş Hayyam. Kaymal, Cansu. (2017). “Şîa’da İmamet Meselesi ve Egemenlik”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Bilecik Şeyh Edebali University Journal of Social Sciences Institute. 2/1 Haziran/June, 172-195. Köprülü, Fuad. (2005). Anadolu’da İslamiyet. Ankara: Akçağ Yayınları. Köseoğlu, Nevzat. (1997). Devlet (Eski Türker’de, İslam’da ve Osmanlı’da). İstanbul: Ötüken Yayıncılık. Manz, Beatrice Forbes. (2013). Timurlu İran’ında İktidar, Siyaset ve Din. (Çev. Dilek Şendil). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Manz, Beatrice Forbes. (1997). “Military Manpower in Late Mongol and Timurid Iran”. Cahiers d’ Asie Centrale L’ héritage Timouride: Iran-Asie Centrale-İnde, XVe-XVIIIe siécles, 3/4, 43-55. Mehcuri, İsmail. (1380hş.). Tarih-i Mâzenderân. II. Tahran: İntişarat-ı Tus. Merçil, Erdoğan. (1992). “Bâvendîler”. Diyanet İslam Ansikloopedisi. V. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. 214-216. Mir Caferi, Hüseyin. (1383). “Hamle be Mâzenderân ve Avamil-i Sûküt-u Marâşî”. İsfahan Üniversitesi Edebiyat ve İnsani İlimler Fakültesi Dergisi. XXXVI-XXXVII (Bahar-Yaz), 17-36. Mîrhând, Seyyid Hamidüddin Muhammed b. Burhaneddin Handşah b. Kemaleddin. (1339.) Târîh-î Ravzatu’s-safâ. (Neşr. A. Perviz). V. Tahran. Neseb, Hüseyn Muradî. (1382hş.). “Devlet-i Serbedârân ve Tahvilât, Siyasî, İçtimâî ve Ferhengî der Garen Hoştem”. Târîh der Ayna-i Pejuheş. 4, 143-166. Onat, Hasan. (1992). “Şii İmamet Nazariyesi” (Kuleyni, Kummi ve Tusi’nin Görüşleri Çerçevesinde). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 32, 89-110. Onat, Hasan. (1997). “Şiiliğin Doğuşu Meselesi (Birinci Hicri Asır)”. Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 79-118. Öz, Mustafa. (2010). “Şîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXXIX. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. 111-114. Özarslan, Selim. (2005). “Şia’nın Dini Otoroite Anlayışı ve Günümüze Yansımaları”.Kelam Araştırmaları, 3(1), 41-60. Özarslan, Selim. (2016). “Kerbelâ Olayının Şiî İnançlar Üzerindeki Etkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21/36, 52-71. Özgüdenli, Osman Gazi. (2003). “Maraşiler”. XXVIII. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. Petroushevsky, I. P. (1355hş.). Keşâverzi ve Münesabât-i Erzî İran der Ahdî Moğol. (Trc. Kerim Keşâverz). II. Tahran: İntişârât-i Nil. Rabino, H. L. (1928). Mazandaran and Astrabad. London. Rızavî, Resul. (1386). “Mehdeviyet der Miyan Serbedârân”, Mecelle-i Meşrukî Mevud. 3/Payız, 99-110. Ruhanî, Seyyid Kazım. (1369). “İnikâs-ı Nizhet-i Serbedârân der Cihan-ı İslam”. Keyhân-ı Endişe. XXX, 95-120. Semerkandî, Kemâlu’d-dîn Άbdu’r-rezzâk. (1974.) Matlàu’s-sàdeyn ve Mecma’u’l-bahreyn. (Neşr. Άdulhuseyn Nevâî). I. Tahran. Şahin, Mustafa. (2018). Serbedârîler Darağacının Gölgesinde Kurulan Bir Devlet. İstanbul: İdeal Kültür ve Yayıncılık. Şehristanî, Seyyid Muhammed Ali. (1375hş). Serbedârân-ı Horasan ve Mâzenderân. Tahran: Çaphane-i Sitare. Üstün, İsmail Safa. (1993). “İmamiye Şîa’sında Otorite Problemi Âyetullah Hûmeyni’nin Velâyet-i Fakih Kavramı”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. İslami İlimler Araştırma Vakfı. 375-382.