Some Remarks on the Traditional Animal Treatment and Healing Practices of Black Sea Livestock Farmers and Shepherds

Yıl 2018, Sayı: 61, 127 - 144, 31.01.2018

Mustafa Aça

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3851

Öz

Despite their dwindling numbers the livestock farmers and shepherds strive to preserve the rich cultural heritage that extends to our day from the first Turkish settlers of the Black Sea region in harmony with the seasonal cycle of the nature on the winter, summer and fall pastures. In the region, animal husbandry and its practices survive on a subsistence scale and the owners of the herds and the shepherds are still seen as the dynamic representors and transmitters of the livestock based cultural processes. The livestock farmers and shepherds has been trying to preserve and feed their cattle herds in the best condition between the months of April and November of each year at altitudes reaching as high as 3000 meters used as grazing lands belonging to the pasture settlements. These livestock owners and shepherds often times treat and heal their cattle with their traditional knowledge that benefits from all aspects of the pasture culture. The livestock farmers usually cannot benefit from veterinarian service because of their limited income sources. Instead they rely on traditional knowledge that they acquired from their fathers, and transfer this constantly updated knowledge to their sons. This study subjects the traditional animal treatment and healing practices of the livestock owners and shepherds by evaluating the rational, superstitious and mixed treatment forms, belief and thinking patterns and the cultural codes, functions and effects of these elements to the traditional worldview. The data compiled was obtained through field research by participant observation and interviews. The findings of the study sheds light on the effects of animal husbandry on the regional culture by providing perspective on the general cultural studies to be conducted about the region and laying bricks for the unfinished cultural inventory of the region

Anahtar Kelimeler

Black Sea region, oral culture

Doğu Karadeniz Hayvancıları ve Çobanlarının Geleneksel Veterinerlik Uygulamalarına Dönük Tespit ve Değerlendirmeler

Öz

Kadim dönemlerden günümüze uzanan hayvancılık eksenli kültürel mirası, bölgenin ilk Türk yerleşimcileri olan atalarından devralıp sürdürmeye çalışan Doğu Karadeniz hayvancı toplulukları ve çobanları, tabiatın takvim döngüsü ile uyumlu biçimde yaylak, güzlek ve kışlak alanlarında sayıları her geçen gün azalıyor olsa da hayvan sürüleri muhafaza etmeyi sürdürmektedirler. Geçimlik ölçekte hayvancılık uygulamalarının çeşitli biçimlerde ve alanlarda sürdürüldüğü Doğu Karadeniz’de hayvan sahipleri ve çobanlar hayvancılık eksenli kültürel süreçlerin dinamik biçimde uygulayıcısı ve aktarıcısı olmaya devam etmektedirler. Doğu Karadenizli hayvancılar ve çobanlar, yüksekliği 3000 metreye ulaşan yayla ve oba yerleşimlerine dâhil meralarda nisan ve kasım ayları arasında küçükbaş sürülerini en iyi şekilde beslemek ve muhafaza etmek için çabalamaktadırlar. Yayla hazırlığından yaylaya çıkışa, yayla döneminden yayla dönüşüne kadar her bir süreci pek çok geleneksel kültür unsuruyla kuşatılmış olan hayvancılık uygulamaları içinde hayvan sahipleri veya çobanlar sadece yaylalarda değil tüm faaliyet alanlarında ihtiyaç duyulan hallerde hayvanlarını çoğu zaman kendi geleneksel bilgileri ile tedavi etmektedirler. Sınırlı geçim kaynakları ve gelirleri ile çoğu zaman bilimsel bilginin temsilcileri olan veterinerlerden yararlanamayan hayvancılar, atalarından aldıkları geleneksel bilgiyi güncel tutmakta ve bu bilgiyi sayıları azalmakta olan genç temsilcilere aktarmaktadırlar. Bu çalışmada bölge hayvancılarının geleneksel veterinerlik uygulamalarında tercih ettikleri ve saha çalışmaları sırasında kullanılan katılımlı gözlem ve mülakat yöntemleri ile tespit edilen akılcı, büyülük ve akılcı-büyülük katışık nitelikler taşıyan sağaltma biçimleri, inanış ve düşünüş kalıpları, temsil ettikleri kültürel kodlar, işlevsellikleri ve geleneksel dünya görüşüne etkileri gibi bağlamsal ögelerle birlikte değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bütüncül bir kültür envanterinin henüz hazırlanmadığı Doğu Karadeniz bölgesinde hayvancılığın bölge kültürü üzerindeki etkileri de ayrıca değerlendirilecek, bölgeye dönük olarak gerçekleştirilecek bütüncül kültür araştırmalarına
bir perspektif sunulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Doğu Karadeniz, sözlü kültür

Kaynakça

• Aça, Mehmet. (2001). “Türk Halk Geleneğinde Doğum Sonrası Uygulamalarına Bir Örnek: Tuzlama”. Millî Folklor, 7 (52), 93-100. Boratav, Pertev Naili. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. 3. b., İstanbul: Gerçek Yayınları. Elçin, Şükrü. (1966). “Tuz-Ekmek Hakkı Deyimi Üzerine”. Reşit Rahmeti Arat İçin, (164-170), Ankara: TKAE Yayınları. Kalafat, Yaşar. (2008). “Kosova ve Dünya Türk Gençlik Kurultayı Gözlemleri”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 8, 437-476. Kalafat, Yaşar. (2010). “Destanî Katmanlaşma Sürecinde Türk Kültürlü Halklarda Kadın Teması İle İlgili İnançlar (Türk Halk İnançlarında Kadın)”. Türk Epik Enenesi İçinde Destan-VI. Uluslararası Folklor Konfransı (25-26 Noyabr 2010), (497-504), Bakü: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu. Koca, Salim. (1977). “Türklerde Tuz ve Ekmek Hakkı”. Millî Kültür, 1 (7), 57-61. Küçük, Abanoz. (2014). Giresun Çepnileri, Tarih-Halk Edebiyatı-Halkbilimi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları. Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Simge ve Ritüel. (Çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları. Oğuz, Burhan. (2002). Türkiye Halkının Kültür Kökenleri-2/A (Tarım-Hayvancılık-Meteoroloji). İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları. Soylu, Güner. (1982). “Prehistorik İnsanın Besin Kaynakları”. Antropoloji, S. 11, 91-98. Zaman, Mehmet. (2000). “Tonya İlçesinde Oba-Yayla Yerleşmeleri ve Yaylacılık”. Doğu Coğrafya Dergisi, C. 6, S. 3, 221-244. http://americanfolklore.net/folklore/2010/10/garlic_superstitions_folklore.html (Son Erişim Tarihi: 03.07.2014) Sözlü Kaynaklar (Adı-Soyadı, Doğum Yeri ve Tarihi, Tahsili, Mesleği) KK-1: Kemal Çavdar, Trabzon/Tonya 1969, Ortaokul, Çiftçi KK-2: Emin Kahraman, Trabzon/Akçaabat 1953, İlkokul, Çoban KK-3: Ali Yıldırım, Trabzon/Tonya 1973, İlkokul, Çiftçi KK-4: Mehmet Durmuş, Trabzon 1967, İlkokul, Çiftçi. KK-5: Cemil Aydın, Trabzon/Maçka 1960, İlkokul, Kaloriferci-Çoban KK-6: Ayşe Maşalı, Rize 1955, Okuryazar, Ev Hanımı KK-7: İbrahim Varlı, Trabzon 1962, İlkokul, Emekli KK-8: Asiye Beşel, Trabzon/Tonya 1967, İlkokul, Ev Hanımı. KK-9: Salih Zaman, Trabzon/Tonya 1945, İlkokul, Çoban KK-10: Arif Sert, Giresun/Dereli 1954, İlkokul, Emekli KK-11: Ali Rıza Çömcüoğlu, Trabzon/Tonya 1988, Üniversite, Çiftçi KK-12: Muhammet Murat, Trabzon/Yomra 1949, İlkokul, Şoför KK-13: Mürsel Yaşkın, Giresun/Alucra 1948, İlkokul, Çiftçi KK-14: Türkan Yıldırmış, Trabzon 1956, Okuryazar, Ev hanımı KK-15: Adnan Durmuş, Trabzon/Maçka 1952, Üniversite, Emekli KK-16: Şengül Doğan, Giresun/Dereli 1967, İlkokul, Ev hanımı KK-17: Şevki Yavuz, Giresun/Piraziz 1938, İlkokul, Çoban KK-18: Davut Tokdemir, Trabzon/Tonya 1965, Lise, Serbest Meslek KK-19: Besim Aygül, Giresun/Bulancak 1935, Okuryazar değil, Çoban KK-20: Uğur Bektaş, Trabzon/Tonya 1993, Üniversite, İşsiz KK-21: Mustafa Akaydın, Trabzon/Akçaabat 1963, Yüksekokul, Tekniker KK-22: Nazım Kuruca, Giresun/Tirebolu 1963, Üniversite, Akademisyen KK-23: Osman Öztürk, Trabzon/Maçka 1945, İlkokul, Çoban KK-24: Eyüp Soylu, Trabzon/Vakfıkebir 1941, Okuryazar değil, Çoban KK-25: Mehmet Hancıoğlu, Trabzon/Araklı 1958, İlkokul, Kasap KK-26: Ali Kahraman, Trabzon/Akçaabat 1942, İlkokul, Çoban KK-27: Ayşe Akçay, Trabzon/Düzköy 1960, İlkokul, Ev hanımı KK-28: Celal Parlak, Trabzon/Sürmene 1952, Okuryazar, Çiftçi KK-29: Hüseyin Yılmaz, Giresun/Çanakçı 1957, İlkokul, Emekli KK-30: Hasan Çakmak, Giresun 1969, İlkokul, Çoban-Kasap KK-31: İsmail Durmuş, Trabzon/Maçka, 1978, İlkokul, Çoban KK-32: Fatma Aydın, Trabzon 1952, Okuryazar, Ev hanımı KK-33: Nurhayat Yılmaz, Trabzon 1963, İlkokul, Ev hanımı KK-34: Şaban Şahin, Trabzon/Yomra 1955, İlkokul, Çiftçi KK-35: Mehmet Durmuş, Trabzon 1967, İlkokul, Çiftçi. KK-36: Asiye Cora, Trabzon/Tonya 1960, Okuryazar, Ev hanımı KK-37: Emine Albayrak, Trabzon/Vakfıkebir 1960, Okuryazar, Ev hanımı KK-38: Emine Alp, Trabzon/Vakfıkebir 1940, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-39: Ömer Yaylı, Trabzon/Arsin 1985, İlkokul, Çoban. KK-40: Hüsnü Kan, Rize/İkizdere 1923, İlkokul, Çoban KK-41: Asiye Parlak, Rize 1955, Okuryazar, Ev Hanımı KK-42: Hasibe Kırkaya, Rize 1961, İlkokul, Ev hanımı KK-43: Hüsniye Erkan, Trabzon/Vakfıkebir 1945, Okuryazar, Ev hanımı KK-44: Ayşe Canlı, Rize 1972, İlkokul, Ev hanımı KK-45: Menşure Pala, Trabzon 1962, İlkokul, Ev hanımı KK-46: Hüsniye Beşer, Trabzon 1967, İlkokul, Ev hanımı KK-47: Nezafettin Kalaycı, Trabzon/Maçka 1941, Lise, Emekli KK-48: Havva Karagüzel, Trabzon/Tonya 1926, Okuryazar değil, Ev Hanımı. KK-49: Salih İsmail, Rize 1960, İlkokul, Çoban KK-50: Selehattin Karali, Rize 1955, İlkokul, Emekli. KK-51: Resul Paliç, Rize 1965, İlkokul, Esnaf KK-52: Helime Zengin, Trabzon/Çarşıbaşı 1950, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-53: Gülen Aydın, Trabzon 1964, İlkokul, Ev hanımı KK-54: Hava Aydın, Trabzon 1960, İlkokul, Ev hanımı KK-55: Fatma Birinci, Trabzon/Tonya 1944, Okuryazar, Ev Hanımı KK-56: Emine Üçüncü, Trabzon/Akçaabat-Arpacılı 1945, İlkokul, Ev hanımı KK-57: Nuran Özdemir, Giresun/Dereli 1975, İlkokul, Ev hanımı KK-58: Ayşe Ayhan, Giresun/Dereli 1982, Ortaokul, Ev hanımı KK-59: Emin Avcı, Rize/İkizdere 1983, Ortaokul, Çoban KK-60: Mustafa Atalay, Trabzon/Tonya 1973, Lise, Serbest Meslek KK-61: Gülcan Darama, Giresun/Alucra 1975, İlkokul, Ev Hanımı KK-62: Kemal Çavdar, Trabzon/Tonya 1969, Ortaokul, Çiftçi KK-63: Halime Öksüz, Trabzon/Düzköy 1937, Okuryazar, Ev hanımı KK-64: Emine Yüksel, Trabzon/Tonya 1965, İlkokul, Ev hanımı KK-65: Halime Bezer, Rize 1955, Okuryazar, Ev hanımı KK-66: Ayşe Sert, Giresun/Dereli 1947, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-67: Hatice Doğan, Giresun/Dereli 1933, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-68: Menşure Yılmaz, Trabzon 1942, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-69: Ayşe Doğru, Trabzon/Çarşıbaşı 1938, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-70: Arif Çömcü, Trabzon/Vakfıkebir 1939, Okuryazar değil, Emekli KK-71: Safiye Zengin, Trabzon/Çarşıbaşı 1956, İlkokul, Ev hanımı KK-72: Müşerref Darama, Giresun/Alucra 1940, Okuryazar değil, Ev Hanımı KK-73: Ahmet Ceylan, Rize/Kalkandere 1945, Okuryazar değil, Çiftçi KK-74: Asiye Konaklı, Trabzon 1970, İlkokul, Ev hanımı KK-75: Mehmet Ali Konaklı, Trabzon 1968, İlkokul, Çiftçi KK-76: Nesibe Akdeniz, Trabzon/Düzköy 1938, Okuryazar değil, Ev hanımı KK-77: Havva Ata, Trabzon/Düzköy 1964, İlkokul, Ev Hanımı KK-78: Hatice Çoruh, Rize 1956, İlkokul, Ev Hanımı KK-79: Mehmet Dalbastı, Rize 1929, Okuryazar değil, Çiftçi