An Unknown Copy of Nazm-i Tabâyi and The Issue of its Ownership to Şeyhî of Germiyân

Yıl 2020, Sayı: 68, 53 - 72, 31.05.2020

Mehmet Akif Gözitok

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4341

Öz

Nazm-ı Tabâyi is a poetic medical work in which Yûsuf Sinâneddîn Şeyhî of Germiyân, who is accepted as the founding poets of Classical Turkish Literature, touches on the diseases of the period and the food, drink and clothing to be used in their treatment and that mainly gives information about preventive medicine. In this work, explanations are made on air, food and drinks with reference to the four elements that make up the universe and the four hılts [mixture] in the human being, and how one should keep healthy with them and what food/air/drink is good/bad for what are mentioned. The ownership of this work, which was first introduced to the world of science by Hasan Âli Yücel and published by comparing three different copies, to Şeyhî of Germiyân was considered problematical by Faruk Kadrî Timurtaş, and it was claimed that the work could not belong to Şeyhî of Germiyân in terms of style and content. In this study, which is based on another copy of this work, which has always been approached with suspicion in all scientific studies after Timurtaş, the issue of the ownership of Nazm-ı Tabâyi to Şeyhî of Germiyân, will be discussed based on biographical clues in the work as well as historical and literary sources. In this study, which will also touch upon some of the issues about the biography of Şeyhî that have been overlooked, the differences between the copy of Nazm-ı Tabâyi in Atatürk University Seyfettin Özege Department Agâh Sırrı Levend Collection Number 479 and other copies will be shown.

Anahtar Kelimeler

Nazm-ı Tabâyi, Şeyhî of Germiyân, Issue of Ownership, Copy Differences

Nazm-ı Tabâyi’in Bilinmeyen Bir Nüshası ve Germiyânlı Şeyhî’ye Aidiyeti Meselesi

Öz

Öz
Nazm-ı Tabâyi, klasik Türk edebiyatının kurucu şairlerinden kabul edilen Germiyânlı Yûsuf Sinâneddîn Şeyhî’nin dönemin hastalıklarına ve bunların tedavisinde kullanılacak yiyecek, içecek ve giyeceklere değindiği ve daha çok koruyucu hekimliğe dair bilgiler verdiği manzum bir tıp metnidir. Bu eserde, kâinatı oluşturan dört unsurdan ve insandaki dört hılttan [karışımdan] hareketle hava, yiyecek ve içecekler hakkında açıklamalarda bulunulmakta ve bunlarla sağlığın nasıl korunulması gerektiğine, hangi yiyeceğin/havanın/içeceğin nelere iyi/kötü geldiğine değinilmektedir. İlk kez Hasan Âli Yücel tarafından bilim âlemine tanıtılan ve üç farklı nüshanın karşılaştırılmasıyla neşrolunan bu eserin Germiyânlı Şeyhî’ye aidiyeti, Faruk Kadrî Timurtaş tarafından şüpheli görülmüş, eserin üslup ve muhteva açısından Germiyânlı Şeyhî’ye ait olamayacağı ileri sürülmüştür. Timurtaş’tan sonra yapılan tüm ilmî çalışmalarda hep şüphe ile yaklaşılan bu eserin daha önce haberdar olunmayan bir başka nüshasından yola çıkan bu çalışmada Nazm-ı Tabâyi’in Germiyânlı Şeyhî’ye aidiyeti mevzuu, tarihî ve edebî kaynakların yanı sıra eserdeki biyografik karinelerden hareketle irdelenecektir. Şeyhî’nin biyografisine dair gözden kaçırılan bazı hususlara da değinilecek olan bu çalışmada Nazm-ı Tabâyi’in Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Bölümü Agâh Sırrı Levend Koleksiyonu Numara 479’da bulunan nüshasının diğer nüshalarla olan farkları gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Nazm-ı Tabâyi, Germiyânlı Şeyhî, Aidiyet Meselesi, Nüsha Farklılıkları

Kaynakça

• Acıduman, A. (2016). “Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervihü’l-Ervâh Adlı Manzum Eserinde “Geriatri” Üzerine Bir Bölüm”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 69(2), ss. 69-74.
• Âşık Çelebi. (2018). Meşâiru’ş-Şuarâ. (Haz. Filiz Kılıç). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları E-Kitap. ISBN: 978-975-17-4046-5.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi.
• Biltekin, H. (2003). Şeyhî Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
• Biltekin, H. (2010). “Şeyhî”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XXXIX, ss. 80-82.
• Bursalı Mehmet Tâhir. (1338). Osmanlı Müellifleri I-IV. İstanbul: Ali Şükrü Matbaası.
• Cürcânî. (2014). Ta‘rîfât: Tasavvuf Istılahları. (Çev. Abdulaziz Mecdi Tolun, Haz. Abdurrahman Acer). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Çağatay, N. (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi [DTCF Dergisi], C. V, S. 5. ss. 483-511.
• Emecen, F. (2002). “Kosova Savaşları”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XXVI, ss. 221-224.
• Gelibolulu Ali. (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. (Haz. Mustafa İsen). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları E-Kitap. ISBN: 978-975-17-3966-7.
• Gümüş, S. (1993). “Cürcânî, Seyyid Şerîf”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. VIII, ss. 134-136.
• Hammer J. V. (1992). Büyük Osmanlı Tarihi I- XVIII. (Haz. Mümin Çevik, Erol Kılıç). İstanbul: Üçdal Hikmet Neşriyat.
• Hoca Saadeddin. (1979). Tâcü’t-Tevârih I-IV. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H. (2006a). “Murad I”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XXXI, ss. 156-164.
• İnalcık, H. (2006b): “Murad II”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XXXI, ss. 164-172.
• İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (2005). “Nazmu’t-Tabâyi’”. Osmanlı Araştırmaları. İstanbul, S. XXVI, ss. 351-452.
• Karpat, K. (1995). “Erdel”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XI, ss. 280-283.
• Komisyon. (1990). Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu (1870-1980) I-IV. Mısır.
• Köprülü, M. F. (2001). “Ahmedî”. İslâm Ansiklopedisi I-XIII. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, C. I, ss. 216-221.
• Kut, G. (1989). “Ahmedî”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C.II, ss. 165-167.
• Kut, G. (2000). “Payitaht İstanbul'un Sultan Şairleri (Seyf Ve'l Kalem Sahipleri)”. İlmi Araştırmalar. S.IX, ss. 161-178.
• Latîfî. (2018). Tezkiretü’ş-Şuarâ ve ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. (Haz. Rıdvan Canım). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları E-Kitap. ISBN: 978-975-17-4096-0.
• Losensky, P. (2008). “Jāmi”. Encyclopedia Iranica. Vol. XIV, Fasc. 5, pp. 469-482.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede (1975). Sahâifü’l-Ahbâr Fî Vekâyi’ü’l-A’sâr I-II. (Çevr. İsmail E. Erünsal). İstanbul.
• Olgun, T. (1949). Germiyânlı Şeyhî ve Harnâme’si. Giresun.
• Riyâzî. (2017). Riyâzü’ş-Şuarâ. (Hz. Namık Açıkgöz). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları E-Kitap. ISBN: 978-975-17-3940-7.
• Sehî Beg. (2017). Heşt-Bihişt. (Haz. Halûk İpekten, Günay Kut vd.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları E-Kitap. ISBN: 978-975-17-3933-9.
• Sır, A. N. (2014). “Anadolu’da Yazılmış Bir Tıp Risalesi: Nazm-ı Tebâyi’de Dil”. VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (4-7 Aralık 2013 Bursa) Bildirileri. (Ed. Hatice Şahin, İbrahim Karahanci), C.1, ss. 251-267.
• Tarlan, A. N. (1934). Şeyhî Divanını Tetkik. İstanbul: Sühulet Basımevi.
• Timurtaş F. K. (1961). “Şeyhî’nin Eserleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, C. XI, ss. 99-108.
• Timurtaş, F. K. (1949). “Harnâme”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, C. II, ss. 369-387.
• Timurtaş, F. K. (1953). “Şeyhî’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, C. V, ss. 91-120.
• Timurtaş, F. K. (1955). “Şeyhî’nin Tıp Konusundaki Eseri”. Türk Dili. C. IV, S. 42, ss. 340-343.
• Timurtaş, F. K. (1963). Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin’i (İnceleme-Metin). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Timurtaş, F. K. (1968). Şeyhî Hayatı ve Eserleri, Eserlerinden Seçmeler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1932). Kütahya Şehri. İstanbul: Milli Eğitim Vekâleti Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi I-VI. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yavuz, K. (2010). “Şeyhoğlu”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. XXXIX, ss. 88-89.
• Yeniçeri, C. (1991). “Bâc”. TDVİA I-XLIV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. IV, ss. 411-413.
• Yücel, H. A. (1937). Bir Türk Hekimi ve Tıbba Dair Manzum Bir Eseri. İstanbul: Devlet Basımevi.