Western Literature in Ateşten Gömlek

Yıl 2020, Sayı: 68, 103 - 120, 31.05.2020

Semih Zeka

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4230

Öz

Abstract
Halide Edip Adıvar has the opportunity to learn the values of Western culture in the American College for Girls which she started in 1893/1894 in Üsküdar. Thus, she sees the similarities between a British, a French, an American and an Anatolian Turk in the context of universal human values and reflects them in her works. One of these works is Ateşten Gömlek. Halide Edip uses the works and concepts which belong to Western literature in Ateşten Gömlek. One of these works is Henry Wadsworth Longfellow's The Courtship of Miles Standish, and Other Poems. In Ateşten Gömlek, Halide Edip explains the emotion of Peyami by using the characters in Longfellow’s work. The person who Peyami saw in the dream when he was typhoid is likened to the ghost in Henrik Ibsen's Peer Gynt. The mouth of Ayşe is depicted using an analogy made by Oscar Wilde for the mouth. The link between İhsan, Ayşe and the National Struggle is indicated by Andersen's Tin Soldier. In addition, the drivers in the National Struggle read the novels of Xiver de Montepin in their spare time. These works belonging to Western literature are not only mentioned, but there are also similarities between the people and events in these works and the people and events taking place in Ateşten Gömlek. In this study the works of the Western writers mentioned above and the way they are reflected to Ateşten Gömlek are examined.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Western Literature, Turkish Novel, Ateşten Gömlek

Ateşten Gömlek’te Batı Edebiyatı

Öz

Öz
Halide Edip Adıvar, 1893/1894 yılında başladığı Üsküdar Amerikan Kolej’inde Batı kültürüne ait değerleri öğrenme imkânı bulur. Böylece bir İngiliz, Fransız, Amerikalı ile Anadolulu bir Türk arasında evrensel insanî değerler bağlamında benzerlikleri görür ve eserlerine yansıtır. Bu eserlerden biri de Ateşten Gömlek’tir. Ateşten Gömlek’te Halide Edip, Batı edebiyatına ait kimi eserleri kullanır. Bu eserlerden biri, Henry Wadsworth Longfellow’un The Courtship of Miles Standish, and Other Poems adlı eseridir. Ateşten Gömlek’te Peyami’nin duygu durumunu Halide Edip, Longfellow’un bu eserindeki kişilerden hareketle açıklar. Tifo olduğu zaman Peyami'nin rüyada gördüğü kişi ise Henrik Ibsen’in Peer Gynt adlı eserindeki hayalete benzetilir. Ayşe’nin ağzı tasvir edilirken Oscar Wilde’ın ağız için yaptığı bir benzetme kullanılır. İhsan, Ayşe ve Milli Mücadele arasındaki bağlantı Andersen’in Teneke Asker’i (Kurşun Asker) ile gösterilir. Bunların yanında Milli Mücadele’deki şoförler boş zamanlarında Xiver de Montepin’in romanını okurlar. Batı edebiyatına ait bu eserlerden sadece söz etmekle kalınmaz. Bu eserlerdeki kişiler ve olaylar ile Ateşten Gömlek’te yer alan kişiler ve olaylar arasında benzerliklerin olduğu da görülür. Bu çalışmada sözü edilen Batılı yazarların eserleri ve bunların Ateşten Gömlek’e yansıyış şekli üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Batı Edebiyatı, Türk Romanı, Ateşten Gömlek

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edip. (1997). Ateşten Gömlek. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Andersen, Hans Christian. (2005). Uçan Sandık. (Çev: Ülkü Tamer). İstanbul: Can Yayınları.
• Çetiner, Emre. (2016). İncil, Oscar Wilde ve Richard Strauss Bağlamında Salome Olgusuna Yönelik Bir İnceleme. İzmir: T.C. Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• De Montepin, Xavier. (1969). Ekmekçi Kadın. (Çev. iy). İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Diyanet İslam Ansiklopedisi. (2013). Cilt: 43, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Enginün, İnci. (1995). Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Enginün, İnci. (1999). Mukayeseli Edebiyat. 2. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İnci. (2012). “Ateşten Gömlek Romanının İngilizce Tercümeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 20, 93-104.
• Gelişim Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi. (1983). Cilt:1, İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Gündüz, Osman. (2011). “Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839- 2000), 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Grolier International Americana Encyclopedia. (1993). Cilt: 9, İstanbul: Medya Holding A.Ş Yayınları.
• Grolier International Americana Encyclopedia. (1993). Cilt: 7, İstanbul: Medya Holding A.Ş. Yayınları.
• Ibsen, Henrik. (2014). İki Oyun Brand –Peer Gynt. (Çev: Seniha Göknil, Zehra İpşiroğlu). 2. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Kabaklı, Ahmet. (1997). Türk Edebiyatı. 3. cilt, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kaplan, Mehmet. (2009). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. 9. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Longfellow, Henry Wadsworth. (1859). The Courtship of Miles Standish, and Other Poems. Boston: Ticknor And Fields.
• Meydan Larousse. (1969). Cilt: 1, İstanbul: Meydan Yayınevi.
• Meydan Larousse. (1972). Cilt: 8, İstanbul: Meydan Yayınevi.
• Meydan Larousse. (1973). Cilt: 12, İstanbul: Meydan Yayınevi.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (2016). Edebiyat Üzerine Makaleler. 11. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Wilde, Oscar. (1989). Salome. Boston: Branden Publishing Company.
• Wilde, Oscar. (2018). Salome. (Çev: Murat Erşen). 3. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.