Kırgız Türkçesinde Uzunluk ve Mesafe Ölçümünde Kullanılan Metaforlar ve Antropometrik Birimler

Yıl 2020, Sayı: 68, 245 - 260, 31.05.2020

Gülsine Uzun

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4323

Öz

Her millet kendi dilinin imkânlarından faydalanarak ve günlük yaşantıdaki ihtiyacına dayanarak kendine göre bir ölçü terminolojisi oluşturmuştur. Bu da ya dilin kendi gramer unsurlarıyla, ya farklı kelimeler türeterek, ya mecaz kullanımlar ya da yabancı dillerden alıntılama yoluyla sağlanmıştır. Bugün kullanılan ortak metrik sistemlerin kabulüne kadar Türkler de farklı ölçü terimleri kullanmışlardır. Dilin en aktif kullanılan sözcükler grubuna giren ölçü terimleri, tarihi devirler boyunca sosyal ve iktisadi hayatta, milletler arası ticari ilişkilerde bir ihtiyaç olarak doğmuştur. Her milletin kendi oluşturduğu ölçü sistemini kullanmasıyla oluşan karmaşa, zamanla bu siyasi ve ticari ilişkilerde uluslararası bir ortaklığın sağlanmasını gerekli kılmıştır. Bir nesnenin ağırlığını, uzunluğunu, büyüklüğünü veya mesafesini ölçmek için kullanılan bu terimler Kırgız Türklerinin söz varlığında da önemli ölçüde yer tutmaktadır. Bu çalışmanın amacı Kırgız Türkçesinde uzunluk ve mesafe ölçümünde kullanılan terimlerin tespiti ve tasnifini yapmaktır. Kırgız Sözlükleri, Kırgız Dilinin Diyalektoloji Sözlüğü ve bazı edebi eserler taranarak yapılan bu çalışmadan elde edilen verilerle, ölçü bildiren terimlerin oluşum şekilleri anlaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız, Kırgız Türkçesi, ölçü, ölçü terimleri, metafor, antropometri

Metaphors and Anthropometric Units Used For Lenght and Distance Measurement in Kyrgyz Turkish

Öz

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, Kyrgyz Turkic, measure, term, measurement terms, metaphore, anthropometry

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti (1946). Vekayi Babur’un Hatıratı C.2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arıkoğlu, Ekrem vd. (2017). Kırgızca-Türkçe Sözlük I-II, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye “Manas” Üniversitesi Yayınları.
• Atalay, Besim. (1972). Divanü Lugât-it Türk Tercümesi I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, Emine. (2009). “Kazak Türkçesinde Ölçü ve Ölçü Adları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 27.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymologial Dictionary Of Pre- thirteenth- Century Turkish, Oxford University Press.
• Derleme Sözlüğü. (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, C. 2
• Erdem, Melek. (2003). Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: KÖKSAV, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi.
• Eren, Hasan. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bulak Neşriyat
• Ergin, Muharrem. (1996). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. (1998). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Gökyay, Orhan Şaik. (1981). “Halk Dilinde Ölçü Birimleri”, Türk Folkloru Araştırmaları, 41-48.
• Gülensoy, Tuncer. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gümüşatam, Gürkan (2012) “Eski Türk Tıbbında (XIV-XV. Yüzyıllar) Ölçüler ve Ölçme Usulleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1, 1189-1216.
• Hinz, Walter. (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri (Çev. Acar Sevim). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim. (2010). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kaman, Sevda. (2018). “Firdevsü’l-İkbâl’de Geçen Ağırlık, Mesafe ve Uzunluk Ölçü Adları” Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, C.5, S:1, 48-68.
• Kanar, Mehmet. (2000). Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• Kaymaz, Zeki. (1998). “Anadolu Ağızlarında Ölçü Bildiren Kelimeler”, Bir 5-10, 393-407.
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü I-II (2015), Bişkek: Avrasiya Press.
• Mukambayev, Ceembay. (2009). Kırgız Tilinin Diyalektologiyalık Sözdüğü, Bişkek.
• Oral Seyhan, Tanju. (2007). “Çağatayca İki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 4, S.2, 116-145.
• Ozan, Meral, “Beypazarı Halk Kültüründe Ölçü ve Tartı Birimleri”, Kültür Evreni, 4 (15), 25-40.
• Özyetgin, Melek. (2005). “Eski Türklerde Ölçü”, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ankara: Ötüken Yayınları, 139-149.
• Özyetgin, Melek. (2007). “Tarihi Türk Dili Alanında Uzunluk/Mesafe Ölçümünde Kullanılan Birimler” ICANAS 38 (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 1413-1420.
• Sarıca, Bedri. (2010). “Türkçede Birim ve Ölçü Gösterme” III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 793-800.
• Sevortyan, Ervand Vladimiroviç. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov, Moskova: Nauka.
• Steingass, Francis Joseph. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to Be Met In Persian Literature, London: Routledge&K.Paul.
• Tietze, Andreas. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, C. 1, A-E, İstanbul- Wien.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü (2015). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, Konstantin Kuzmiç (2011) Kırgız Sözlüğü (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları