Erzurum Şehrinde Yabancı Nüfus (1835-1847)

Yıl 2020, Sayı: 68, 421 - 449, 31.05.2020

M. Yasin Taşkesenlioğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4305

Öz

Erzurum’da 1835 ile 1847 yılları arasında icra edilen nüfus ve temettü sayımları esas alınarak hazırlanan bu çalışma, çeşitli amaçlarla şehir merkezinde bulunan Erzurumlu olmayanları konu edinmiştir. Erzurum, 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi’nden sonra sosyo-ekonomik açıdan oldukça zayıf bir görünüme sahipti. Yöre Ermenilerinin Ruslar tarafından Ahıska ve çevresine yerleştirilme girişimi, şehrin ticari hayatında gerilemeye, demografik yapısında ise karmaşık bir sürecin yaşanmasına neden olmuştu. Sultan II. Mahmud’un emri gereği 1831 yılında ülke genelinde yapılan nüfus sayımları Erzurum’da ilk kez 1835 yılında gerçekleşebilmişti. Tarihi ipek yolunun kavşak noktalarından birisi olan Erzurum’un demografik yapısında şehre diğer yörelerden gelip yerleşenler veya ticari ve sair amaçlarla şehirde bulunanlar önemli bir yer edinmektedir. Sayısal verilere dayalı olarak hazırlanan bu çalışma şehrin 19. yüzyılın ilk yarısındaki sosyo-ekonomik durumuna katkı sağlamayı ve diğer kazalardan Erzurum’a gelenlerin ticari ve sosyo-ekonomik potansiyelini incelemeyi amaç edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Yabancı nüfus, 19. yüzyıl, Sosyo-ekonomik hayat

The Populatıon of Non-Erzurum Residents (1835-1847)

Öz

This study, which is prepared on the basis of population and dividend counts carried out in Erzurum between 1835 and 1847, focuses on non-Erzurum residents in the city center for various aims. After the Ottoman-Russian War of 1828-1829, Erzurum has a very weak socio-economic appearance. Attempts to place local Armenians by the Russians in Ahıska and its environment causes a decline in the commercial life of the city and a complex process in its demographic structure. According to Mahmud II’s order, the censuses made in the country in 1831 were realized in Erzurum in 1835 for the first time. In the demographic structure of Erzurum, which is one of the intersection points of the historical silk road, those who came to the city from other regions or settled in the city for trade and other purposes have an important place. This study, which is based on offical figures, aims to contribute to the socio-economic situation of the city in the first half of the 19th century and to examine the commercial and socio-economic potential of those who came from other districts to Erzurum.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Non-Erzurum Residents, 19th century, Socio-economic life.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):Bâb-ı Defterî Ceride Odası Defterleri (D.CRD.d): nr. 40465.
• Cevdet Dahiliye (C.DH.): nr. 182/9060, 259/12901. Cevdet Maliye (C.ML.): nr. 603/24865. Maliye Ceride Defterleri (ML.CRD.d): nr. 717, 889, 1146. Maliye Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d.): nr. Nüfûs Defterleri (NFS.d.): nr. 2721, 2722, 2723, 2726, 2728, 2729, 2730, 2731.
• Aksın, Ahmet- Karakaş, Erdal, “Nüfus İcmal Defterine Göre 19. Yüzyılda Arabgir”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 13, ss. 91-125.
• Beydilli, Kemal, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Belgeler, C.XIII, Sayı: 17, 1988, ss. 365-434.
• Çoruh, Haydar, Temettüat Defterleri’ne Göre Erzurum Şehri (1260/1844), Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997.
• Çoruh, Haydar, “Erzurum’daki Türk ve Ermeni Nüfusu Gösteren 1847 Tarihli Nüfus Defteri” Ermeni Araştırmaları, Sayı: 6, Yaz 2002, ss. 95-115.
• Demirel, Muammer, “1829-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermenilerin Geri Dönüşü”, XIV. Türk Tarih Kongresi 9-13 Eylül 2002, 2. Cilt 1. Kısım, ss. 263-277.
• Kaplan, M. Alparslan, Erzurum Nüfus Yoklama Defteri Transkripsiyonu (1261-1267/ 1845-1851), Atatürk Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2002.
• Kuzucu, Kemalettin, “Erzurum'da 1835-1837 Döneminde Yaşanan Gayrimüslim İçgöçü Ve Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, Berikan Yayınevi, Ed: İbrahim Ethem Atnur, Ankara 2012, ss. 535-548.
• Küçük, Cevdet, “Tanzimât Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: 7-8, 1976-1977, Ayrı Basım, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1977, ss. 185-224.
• Küçükuğurlu, Murat, Erzurum Çarşı Pazar-Eski Erzurum Çarşıları ve Üretim Mekânları, Çizgi Kitabevi, Konya 2018.
• Kütükoğlu, Mübahat S., “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, C. LIX, S:225, 1995, ss. 395-418.
• Özcan, Besim, “1828-29 Osmanlı-Rus Harbi’nde Erzurum Eyaleti’nden Rusya’ya Göçürülen Ermenilerin Geri Dönüşlerini Sağlama Faaliyetleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı: 46, 2011, ss. 195-204.
• Özger, Yunus, “Tanzimat Öncesi Erzurum Şehrinin Demografik Yapısı (1251/1835) Tarihli Nüfus Yoklama Defterine Göre)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı, Sayı: 29, Erzurum 2006, ss. 239-266.
• Tozlu, Selahattin - Yılmaz, İskender, “Erzurum (Ova) Kazasının Nüfusu (1896)”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 53, Aralık 2014, ss. 33-48.
• Yakman, Ahmet, 163 Nolu Arapgir Şer’iye Siciline Göre Arapgir, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Malatya 2015.