An Evaluation on the Location of Diyarbakır Houses in Traditional Turkish House Architecture

Yıl 2020, Sayı: 68, 313 - 340, 31.05.2020

Sahure Yariş

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4319

Öz

Abstract
Human beings have built structures that meet the need for shelter in various periods since their existence. These structures have become material cultural assets that reflect the cultural characteristics of civilizations. One of the material cultural assets in which the cultural characteristics of people from the past are best reflected is their houses.
The most important indicator of the societal traditional lives is the traditional houses. Reflecting the traditional life of the Anatolian people, the Turkish House is a good example of the interior design of the tent used by Turks as a society living in nomadic life in Central Asia.
One of the best examples of the Turkish House, which shows regional differences according to climate and geographical conditions, is Diyarbakır houses. Generally, the two-storey arrangements, courtyard and service spaces shaped around the courtyard, upper floor living spaces and structures where the continuity of traditional culture are seen.
The Turkish house, which is shaped in accordance with the plan typology and spatial fiction, reflects the traditional life style and it is important to maintain and maintain the cultural continuity.
In this study, it is tried to evaluate the spatial structure of traditional houses in the urban fabric of Diyarbakır in Turkish House architecture.

Anahtar Kelimeler

Tent, House, Turkish House, Diyarbakir, Traditional Architecture

Geleneksel Türk Evi Mimarisinde Diyarbakır Evlerinin Yeri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Öz
İnsanoğlu var olduğu günden beri çeşitli dönemlerde barınma ihtiyacına cevap veren yapılar yapmıştır. Bu yapılar medeniyetlerin kültürel özelliklerini yansıtan maddi kültür varlıkları haline gelmiştir. İnsanların geçmişten gelen kültürel özelliklerinin en iyi yansıtıldığı maddi kültür varlıklarından biri, inşa ettikleri evleridir.
Toplumların geleneksel yaşantılarının en önemli göstergesi, geleneksel evlerdir. Anadolu insanın geleneksel yaşantısını yansıtan Türk Evi, Türklerin Orta Asya’da göçebe hayatı yaşayan bir toplumken kullandığı çadırın iç mekân kurgusuna dönüştüğü güzel bir örnektir.
İklim ve coğrafi şartlara göre bölgesel farklılıklar gösteren Türk Evi’nin en güzel örneklerinden biri Diyarbakır evleridir. Genellikle iki katlı düzenlemeleri, avlu ve avlu etrafında şekillenen servis mekânları, üst kat yaşam alanları ile geleneksel kültürün devamlılığının görüldüğü yapılardır.
Türk evi plan tipolojisine ve mekân kurgusuna uygun olarak biçimlenen, geleneksel yaşam biçimini yansıtan bu evlerin yaşatılması, korunması kültür sürekliliğinin sağlanması açısından önemlidir.
Bu çalışmada, Diyarbakır’ın kentsel dokusunda yer alan geleneksel evlerin mekânsal yapısının Türk Evi mimarisindeki yeri üzerine bir değerlendirme çalışması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çadır, ev, Türk Evi, Diyarbakır, geleneksel mimari

Kaynakça

• Altıner, A. Turhan – Budak, Cüneyt. (1997). Konak Kitabı: geleneksel Türk Konutunun Geç Dönemi Üzerine Bir İnceleme, İstanbul.
• Aluçlu, İclal – Demir, Hale. (2010). “Geleneksel Diyarbakır Evlerinde Tasarım Kriterleri”, Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır, Ankara.
• Baran, Mine – Yıldırım, Mücahit. (2008). “Geleneksel Türk Evi ve Renk Kullanımı”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.26, 223-234.
• Baş, Gülsen. (2010). “Diyarbakır’daki Geleneksel Konut Mimarisinde Süsleme Anlayışı”, History Studies, S.2, C.1, 312.
• Bayhan, Ahmet Ali-Salman, Fikri, (2010). Adıyaman Yüzey Araştırması (2000-2004), Adıyaman.
• Bayhan, Ahmet Ali, (2005). “Adıyaman’da Konut Mimarisi” VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (26-28 Nisan 2004), Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 7, Sakarya, 49-55.
• Bekleyen, Ayhan. (1993). Eski Diyarbakır Evlerinin Kitlesel Biçimlenmesini Etkileyen Asal Etmenlerin Belirlenmesi, Dicle Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır. Bektaş, Cengiz. (1996). Türk Evi, İstanbul.
• Beysanoğlu, Şevket. (1995). “Diyarbakır Tarihine Kısa Bir Bakış”, Kültür ve Sanat, Ankara. Beysanoğlu, Şevket. (1999). “Kuruluşundan Günümüze Kadar Diyarbakır Tarihi”, Diyarbakır Müze Şehir, İstanbul.
• Biçer, Seyit Ahmet. (2008). Beyşehir Tarihi Kent Merkezinde Geleneksel Ev Mimarisi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• Bozkurt, Gülçin.(2013). “19.yy da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekân Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi”, Journal of the Faculty of Forestry, İstanbul University, S. 62 (2), İstanbul.
• Bozkurt, Nebi. (1995). “Ev”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul, 502. Bozkurt, S. Gülçin – Altınçekiç, Hakan. (2013). “Anadolu’da Geleneksel Konut ve Avluların Özellikleri İle Tarihsel Gelişiminin Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, S.63, C.1, İstanbul, 69-91.
• Burkut, Emine Banu. (2014). Osmanlı/Türk Evi Mekân Kurgusunu Modern Konut Mimarisinde Okumak (Wright, Corbusier, Eldem ve Cansever’in Konutları), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Büyükmıhçı, Gonca. (2000). “Anadolu’da Konut VI, Urfa Evleri”, Arkitekt, S. 482, İstanbul, 67-74. Büyükmıhçı, Gonca. (2001). “Gaziantep Evleri Plan Oluşumları”, Arkitekt, S. 483, İstanbul, 64-75.
• Büyükmıhçı, Gonca. (2001). “Mardin Evlerinde Plan Oluşumları”, Arkitekt, S. 485, İstanbul, 60-74. Büyükmıhçı, Gonca. (2001). “Anadolu’da Konut IX: Diyarbakır Evleri”, Arkitekt, S.486, İstanbul, 71.
• Cansever, Turgut. (1999). “Osmanlı Evi”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.10, Ankara, 440-449.
• Dalkılıç. Neslihan- Bekleyen, Ayhan. (2011), “Geçmişin Günümüze Yansıyan Fiziksel İzleri: Geleneksel Diyarbakır Evleri”, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır, 416-462.
• Deveci, Abdurrahman. (2017), “Türkmen Kültüründe Çadır”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.10, S.54, 433-452.
• Diyarbakır Kültür Envanteri (Merkez) II, T. C. Diyarbakır Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Müze Müdürlüğü. Eldem, S. Hakkı. (1968). Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul.
• Erdoğan, Reyhan – Oktay, Hilmi Ekin – Özçatalbaş, Oğuzhan. (2016). “Türk İslam Bahçe Sanatında Avlular”, I. Ulusal Pemkon Konferansı Türk Bahçeleri, C.1, No: 1, İstanbul, 275-285.
• Erginbaş, Doğan. (1953). Diyarbakır Evleri, İstanbul. Evren, Mesut. (1959). Türk Evinde Çıkma, İstanbul. Gaziantep İl Turizm Müdürlüğü, (Tarih yok). Gaziantep.
• Gök, Yaşar – Kayserili, Alperen. (2013). “Geleneksel Erzurum Evlerinin Kültürel Coğrafya Perspektifinden İncelenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi, S.30, Erzurum, 175-216.
• Hasol, Doğan. (1990). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul. Haspolat, Yusuf Kenan. (Tarihsiz). Diyarbakır’ın Tarihi Evleri, Diyarbakır.
• Karaca, Nursel. (2010). Seyahatnamelere Göre Diyarbakır’ın Osmanlı Dönemi Mimari Dokusu Üzerine Bir Değerlendirme, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van.
• Karakök, Elif Çelebi. (2017). “Bir Geleneksel Türk Evini Geleceğe Aktarmak: Erdoğan Kalay Evi ve Koruma Önerileri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C.4, S.10, 85-110.
• Karakuş, Derya Pekgözlü. (2014). “Bergama Evleri’nde Kapı Süslemeleri”, Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, S.3, C.1, 37-61.
• Karpuz, Haşim. (2000). ”Türk Evi, Osmanlı Evi”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.X, Ankara, 451.
• Körçeşme, Nadide. (2012). Eyüp Merkez Yerleşiminde Geleneksel Konut Mimarisi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Köse, Abdullah. (2007). “Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, C.12 S.18, Erzurum, 7-38.
• Közcü, Hamdullah, (2016). Urfa Mimarisinde Kabaltılar, Şanlıurfa. Kuban, Doğan. (1982). Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kuban, Doğan. (1995). Türk Hayatlı Evi, İstanbul. Kuban, Doğan. (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul.
• Kunduracı, Osman. (1995). Batı Toroslar `da Bulunan Geleneksel Konutlar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Küçükerman Önder - Güner Şemsi. (1995). Anadolu Mirasında Türk Evi, İstanbul. Küçükerman, Önder. (1985). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul.
• Öncü, Ayşe. (2005). “İdealinizdeki Ev” Mitolojisi: Kültürel Sınırları Aşarak İstanbul’a Ulaştı”, Mekân, Kültür, İktidar: Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler, İstanbul, 85-103.
• Özbek, Hakan, (2004). Gelenekselden Türeyen Çağdaş Mardin Konut Yerleşimi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Özyılmaz, Havva. (2007). Diyarbakır Geleneksel Konut Mimarisinde Morfolojik Analiz: Geleneksel Konutların Güncel Kullanımda Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara. Sami, Kamuran. (2015). “Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Geleneksel Konutun Serencamı”, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Dergisi, C.1117, 1101-1120.
• Sami, Kamuran. (2015). “Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Geleneksel Konutun Serencamı”, Atatürk Dil ve Tarih Dergisi, C.1117, 1103.
• Sayan, Yüksel, (1997). Uşak Evleri, Ankara. Sayan, Yüksel. (2009). Sivrihisar Evleri, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları:5, İzmir.
• Sözen, Metin.(2001). Türklerde Ev Kültürü, İstanbul. Tekin, Adil. (1997). Diyarbakır Anadolu Tarihinin Taşlara Yazıldığı Kent, Diyarbakır. Tekin, Şinasi. (1991). "Ev ve Bark Nedir?", Tarih ve Toplum, C. 15, S. 89, 10-13.
• Tuncer, Orhan Cezmi. (1999). Diyarbakır Evleri, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Sanat yayınları, Ankara.
• Uğurlu, Kâmil. (1991). “Orta Asya’dan Bugüne Türk Mesken Sanatında Çadır”, Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 205-216.
• Ürer, Harun. (2013). “Geleneksel Türk Evi Ölçeğinde Eskigediz Evlerinin Cephe Düzenlemeleri”, Sanat Tarihi Dergisi, C. 22, S. 2, İzmir, 189-230.
• Yıldırım, M. Mücahit. (2002). Geleneksel Diyarbakır Evlerinin Korumasına İlişkin Bir Yöntem Araştırması, Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Yılmazçelik, İbrahim. (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Türk Tarih Kurumu, Ankara.