Ottoman Turkish Education in High Schools from Tanzimat Until Today

Yıl 2020, Sayı: 68, 551 - 582, 31.05.2020

Rıfat Kütük Mehmet Vehbi Büker

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4027

Öz

Ottoman Turkish or Ottoman Language with common but incorrect naming is the name given to the written language used by the Turks living in the Ottoman Empire from the 13th century to the beginning of the 20th century. During this long period, Anatolian Turks put forth thousands of works with Arabic letters. In November 1928, the Turkish alphabet with Latin letters was accepted and the use of Arabic letters officially ended after this date. The attitude towards Ottoman Turkish, especially in the first years of the Republic, caused the teaching of Ottoman Turkish, which constitutes a historical period of Turkish, for a certain period of time. However, shortly after the Alphabet Reform, Ottoman Turkish began to be taught in the relevant departments of universities. The teaching of Ottoman Turkish in high schools coincides with the 2000s. Ottoman Turkish, firstly taught only as a compulsory subject in social sciences high schools, is now taught as a compulsory course in imam-hatip high schools and as an elective course in other high schools.
In this study, the short history of teaching Ottoman Turkish in secondary education institutions from Tanzimat until today will be discussed. At the same time, information will be presented on the Alphabet Reform, which is of great importance in the historical development of Ottoman Turkish, and later on the usage areas of Ottoman Turkish.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Turkish Education, Alphabet Reform, Ottoman Turkish, Ottoman Turkish Education during Republic Period

Tanzimat’tan Günümüze Liselerde Osmanlı Türkçesi Eğitimi

Öz

Osmanlı Türkçesi veya yaygın ama yanlış isimlendirmeyle Osmanlıca, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan Türklerin 13. yüzyıldan başlayarak 20. yüzyılın başlarına kadar kullandıkları yazı diline verilen isimdir. Anadolu Türkleri bu uzun süre zarfında Arap harfleriyle binlerce eser vücuda getirmiştir. Kasım 1928’de Latin harfli Türk alfabesi kabul edilmiş, bu tarihten sonra Arap harflerinin kullanımı resmî olarak son bulmuştur. Özellikle Cumhuriyet’in ilk yıllarında Osmanlı Türkçesine karşı takınılan tutum, Türkçenin tarihî bir devresini oluşturan Osmanlı Türkçesinin öğretiminin belli bir süre yapılamamasına neden olmuştur. Ancak Harf İnkılabı’ndan kısa bir süre sonra Osmanlı Türkçesi üniversitelerin ilgili bölümlerinde öğretilmeye başlanmıştır. Osmanlı Türkçesinin liselerde öğretimi ise 2000’li yıllara tesadüf eder. Evvela sadece sosyal bilimler liselerinde zorunlu bir ders olarak okutulan Osmanlı Türkçesi günümüzde imam–hatip liselerinde zorunlu, diğer lise türlerinde ise seçmeli ders olarak okutulmaktadır.
Bu çalışmada Tanzimat’tan günümüze değin Osmanlı Türkçesinin ortaöğretim kurumlarında öğretiminin kısa tarihi ele alınacaktır. Aynı zamanda Osmanlı Türkçesinin tarihî gelişimi içinde büyük bir önemi olan Harf İnkılabı ve sonrasında Osmanlı Türkçesinin kullanım alanları hususunda bilgiler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Türkçesi eğitimi, Harf İnkılabı, Osmanlı Türkçesi, Cumhuriyet Dönemi’nde Osmanlı Türkçesi Eğitimi

Kaynakça

• Arar, İ. (1981). Gazi alfabesi. Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu içinde (ss. 147-167). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Argıt, C. E. (2006). Tanzimattan cumhuriyete edebiyat ders kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (7), 257-290.
• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim, 35(158), 215-231.
• Ateş, K. (2010). Dil hurafeleri. Ankara: İmge Kitabevi. Balkaya, İ. S. (2009). Yabancı düşünür, diplomat ve araştırmacılara göre Harf İnkılabı. T. A. Baran (Ed.), 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu içinde (ss. 349- 355). İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Banarlı, N. S. (2010). Türkçenin sırları (35. baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı. Başar, F. (2013). Harf İnkılabının sanatlarımıza etkisi. Keşkül, (25), 42-46.
• Bayraktar, Ö. (2012). Güneş Dil Teorisi: “Batı” ve “Türk” arasındaki sınırı idare etmek. Spectrum: Journal of Global Studies, 4(2), 137-149.
• Beyaz, Y. (2015). Rifat Osman’ın Süheyl Ünver’e yazdığı mektuplar: bir Osmanlı aydınının Harf İnkılabı ile imtihanı. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 20(38), 83-112.
• Çapçı Sipahi, S. (2014). Mehmet Atâ Bey’in İktifâf adlı ders kitabının Türk dili ve edebiyatı eğitimi açısından analizi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Çelik, M. (1996). Hüseyin Avni Ulaş. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
• Demir, A. (2017). 1908-1923 yılları arasında Türkçe öğretimi ile ilgili çalışmalar. A. Güzel (Ed.), Başlangıçtan günümüze Türkçenin eğitim-öğretim tarihi araştırmaları içinde (ss. 282-298). Ankara: Akçağ.
• Doğaner, Y. (2005). Elifba’dan alfabeye: yeni Türk harfleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(4), 27-44.
• Dönmez, C. (2013). Tarihî gerekçeleriyle Harf İnkılabı ve kazanımları (Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 3.baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Emil, B. (2015). Prof. Dr. Mehmet Kaplan ve Türk milliyetçiliği. Düşünce Dünyasında Türkiz, (31), 21-40.
• Ergin, O. (1937). Muallim M. Cevdet’in hayatı, eserleri ve kütüphanesi. İstanbul: Bozkurt Basımevi.
• Ergün, M. (1996). İkinci Meşrûtiyet Devrinde eğitim hareketleri [e-kitap sürümü]. http://mustafaergun.com.tr/wordpress/wp-content/uploads/2015/11/mesrutiyet.pdf adresinden edinilmiştir.
• Ertek Morkoç, Y. (2009). Harf İnkılabı’nın klasik Türk edebiyatı araştırmaları üzerindeki etkisi. T. A. Baran(Ed.), 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu içinde (ss. 126-134). İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Ertem, R. (1991). Elifbe’den alfabe’ye. İstanbul: Dergâh. Ertem, R. (1995). Elifbâ. İslam ansiklopedisi (Cilt. 11, ss. 39-44). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Galanti, A. (1996). Arabî harfleri terakkimize mâni değildir (F. Kale, Çevriyazı). İstanbul: Bedir Yayınları. (Çalışmanın orijinali 1927’de yayımlanmıştır.)
• Güzel, A. (2017). Yabancı bir bilim adamının gözüyle yeni Türkiye’de Latin harflerinin kabulü. A. Güzel (Ed.), Başlangıçtan günümüze Türkçenin eğitim-öğretim tarihi araştırmaları içinde (ss. 697-753). Ankara: Akçağ.
• Göbel, G. (2019). İnkılaplar ne zaman niçin iflas etti. Erişim adresi: http://www.istiklalmarsidernegi.org.tr/Yazi.aspx?YID=1566&KID=75&fbclid=IwAR2bLThilb_7IQAum1Q7ikjeaZvmwzL6AtPL1HqmSZzlwIu4qUQ8gvJrY adresinden edinilmiştir.
• Holbrook, V. R. (2014). Aşkın okunmaz kıyıları (Köroğlu, E. & Kılıç, E., Çev.). Ankara: İletişim Yayınları.(Çalışmanın orijinali 1994’te yayımlanmıştır.)
• Işıksalan, N. (1997). İdadilerde Türkçe-edebiyat öğretimi. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uyguluma MerkeziDergisi, (8), 151-182.
• Işıksalan, N. (1998). II. Meşrutiyet dönemi sultanilerinde Türkçe ve edebiyat öğretimi. Osmanlı Tarihi Araştırmave Uygulama Merkezi Dergisi, (9), 177-223.
• İlhan, A. (1998). Ulusal kültür savaşı (2. baskı). Ankara: Bilgi Yayınevi. Kaplan, M. (2014). Nesillerin ruhu (12. baskı). İstanbul: Dergâh.
• Karagöz, S. (2014). İkinci Meşrutiyetten Harf İnkılâbına kadar süreli yayınlarda yer alan eğitim görüşleri veCumhuriyet eğitimine yansımaları (1908-1928) (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi).
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2013). Yaban (67. baskı). İstanbul: İletişim. Karaosmanoğlu, Y. K. (2016). Ankara (34. baskı). İstanbul: İletişim.
• Kerman, Z. (2013). Tanpınar’ın mektupları (5. baskı). İstanbul: Dergâh. Mahmud Cevad. (2002). Maarif-i Umumiye Nezareti tarihçe-i teşkilat ve icraatı. M. Ergün, T. Duman, S. Arıbaş, & H. H. Dilaver (Yay. Haz.). Ankara: MEB.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (MEB). (2016). Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 79 (2707), 385.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (MEB). (2018). Ortaöğretim Kurumları Haftalık Ders Çizelgeleri- 2018. Ankara: MEB.http://ttkb.meb.gov.tr/hAZ. _iys_dosyalar/2018_02/21173451_ort_ogrtm_hdc_2018.pdf adresinden edinilmiştir.
• Okay, M. O. (2006). Mehmet Kaplan’dan hatıralar mektuplar (2. baskı). İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı.
• Okay, M. O. (2013). Silik fotoğraflar portreler. İstanbul: Dergâh. Ortaylı, İ. (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. İstanbul: Kronik Kitap.
• Özerdim, S. (1998). Yazı Devriminin öyküsü. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Öztürk, S. (2002). Çivi çiviyi söker (2. baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası. Sadoğlu, H. (2010). Türkiye’de ulusçuluk ve dil politikaları (2. baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Safa, P. (1976). Osmanlıca Türkçe uydurmaca (İlaveli 2. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Şentürk, A. (2012). Harf İnkılâbı’nın yapılışı ve uygulanışında basının rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 27-44.
• Şimşir, B. N. (2006). Türk Harf Devrimi üzerine incelemeler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Şimşir, B. N. (2008). Türk Yazı Devrimi (2. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tartışmalar ve açıklamalar. (1981). Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu içinde (ss. 129-146). Ankara: TürkTarih Kurumu.
• Tezcan, S. (1981). Dil Devrimi’nin özüne ve uygulamasına yöneltilen eleştirilere yanıt. Atatürk’ün yolunda TürkDil Devrimi içinde (ss. 134-149). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tongul, N. (2004). Türk Harf İnkılabı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (33), 103-130.
• Topçuoğlu, H. (2003). Cumhuriyet döneminde yazılmış ders kitaplarında dil ve edebiyat öğretimine ilişkin görüşler ve uygulamalar. Türklük Bilimi Araştırmaları, (XIII), 373- 406.
• Ulucan, M. (2016). Osmanlı Türkçesinin öğretimi. Millî Eğitim, 45 (212), 93-113.
• Uyanık, E. & Çam, İ. F. (2014). Arap elifbası’ndan Latin alfabesine geçiş sürecinde Garpçı söylemler. ÇağdaşTürkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV (29), 189-221. Ülkütaşır, Ş. (1973). Atatürk ve Harf Devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ünal, U. (2008). Meclis-i Kebîr-i Maârif. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ünver, İ. (1992). Türkiye’de Osmanlıca öğretiminin dünü ve bugünü. Türkoloji Dergisi, X(1), 21-30.
• Yakıcı, A. (2009). Harf İnkılabı’nın geleneksel kültür ve edebiyat üzerindeki etkileri. T. A. Baran (Ed.), 80.Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu içinde (ss. 135- 138). İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Yalsızuçanlar, S. (2013). Dil yâresi. Keşkül, (25), 8-15.
• Yüce, N. (2012). Türkiye. İslam ansiklopedisi. (Cilt. 41, ss. 574-576). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de orta öğretim. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Basımevi.
• Yüksel, M. (2013). Lüngua franca ve Osmanlı lisânı. Keşkül, (25), 16-23.